МАКТУБИ НУЗДАҲУМ

Ин рисола бештар аз сесад мӯъҷизаи Расули акрамро, ки рост будани рисолати ӯро собит мекунанд, баён мекунанд. Мӯъҷизаҳо ҳамчунин баёнгари онанд, ки худи онҳо дар навбати худ як каромот ва атои хеле бузург ҳастанд. Онҳо дар зоти худ амали ғайриоддӣ буда, инро бо бештар аз се роҳи зайл  бозгӯ мекунанд:

Якум, таълифи ҳамин рисолае, ки айни ҳол дар даст доред, худ бидуни шак, корест ғайриоддӣ. Зеро он бидуни рӯй овардан ба сарчашмаҳо, яъне танҳо бо эътимод бар ёддоштҳо таълиф шудааст. Бо вуҷуди он ки рисола шомили чанд ривоят аз ҳадисҳои шариф аст, дар бештар аз сад саҳифа, дар доманаҳои кӯҳҳо, миёни дараҳо ва боғҳо дар фурсати наздик ба чор рӯз ва ҳар рӯзе се соатӣ, дар маҷмӯъ дар зарфи дувоздаҳ соат таълиф шудааст.

Дуюм, он касе, ки мехоҳад онро нусхабардорӣ кунад, ҳаргиз аз ин кор хаста намешавад. Ҳарчанд онро мутолиа кунад ва ё бинависад, бо вуҷуди тулонӣ буданаш ҳаловаташро гум намекунад. Барои ҳамин аст, ки баъзе нависандагони танбалро, ки дар атрофи мо қарор доранд, водор ба он кард, ки бештар аз ҳафтод нусхаи онро дар як сол бинависанд, ин ҳам бошад дар ин даврони сахт. Ин кор боиси он гашт, ки ононе, ки шароити моро хуб медонанд, қаноатманд шуданд, ки ин рисола худ яке аз каромоти ҳамон мӯъҷизаҳо мебошад.

Сеюм, дар тамоми ин рисола ибораи «Паёмбари гиромӣ (с.а.в)» ва дар сархати панҷуми он ибораи «Қуръони карим» дар суҳуфи яке аз нусхабардорон мувофақат намуд, бе ин ки худи он кас инро дониста бошад ва аҷибтараш дар он аст, ки ин ҳама баҳамомаданҳо дар саҳифаҳои ҳашт нафар нусхабардорони дигар низ мушоҳида шуд, бе он ки онҳо варақаҳои ҳамдигарро дида ва қаблан бо ҳам якҷо нишаста бошанд ва билохира, пеш аз он ки ин корро ҳатто худи мо маълум намоем. Он касе, ки андаке инсоф дошта бошад, албатта, инро тасодуф намегӯяд, балки ҳар касе, ки рисоларо мутолиа мекунад, албатта, онро яке аз асрори ғайб меҳисобад ва яқин мекунад, ки он худ каромоте аз кароматҳои мӯъҷизаофарини ҳазрати Муҳаммад (с.а.в) мебошад, ки дуруду раҳмати беканори Худованд бар ӯ бод.

Инро низ дар назар бояд дошт, ки асосҳоеро, ки ин рисола фаро мегирад, хело муҳиманд ва тамоми ҳадисҳое, ки дар он оварда шудааст, илова бар он ки ҳама дар назди имомони ҳадис саҳиҳ ва мақбуланд, ривоятҳоро ба таври қотеъона ва бо исботи бештар баён мекунад.

Агар мо тамоми хусусиятҳои ин рисоларо бихоҳем баён намоем, мо ниёз ба як рисолаи дигаре ба ҳаҷми ҳамин рисола дорем. Барои ҳамин мо хондани онро ақалан барои як маротиба пешниҳод мекунем, то хонанда худ ин хусусиятҳоро эҳсос намояд.

 

                                                     Саъид Нурсӣ

 

 

ОГОҲӢ*

Ман дар ин рисола ҳадисҳои зиёдеро овардаам, дар ҳоле ки дар пеши ман ҳеҷ як аз китобҳои ҳадис набуд. Пас, агар ман дар ибораи ҳадисе, ки дар рисола омадааст, иштибоҳ карда бошам, бояд ислоҳ карда шавад ва маънои он дар назар гирифта шавад. Зеро қавли роҷеҳ он аст, ки ривоят намудани маънои ҳадиси шариф ҷоиз аст, ба ин маъно, ки гӯяндаи ҳадис метавонад маънои ҳадисро бо ибораҳое аз пеши худ нақл намояд. Пас, агар дар ин рисола ҳадисеро мушоҳида намоед, ки бо дигар ибора омадааст, бояд онро ба маънояш ҳамл намуд ва дар назар дошта бошед, ки ман маънои ҳадисро мазмунан баён намудаам.

                                                      Саъид Нурсӣ

 

 

    

МӮЪҶИЗАҲОИ АҲМАДӢ

Бар соҳиби ин мӯъҷизаҳо беҳтарин салавоту бузургтарин салом бод!

                                       Ба номи поки ӯ

 

«Ҳеҷ чизе вуҷуд надорад, магар ин ки барои шукронаи ӯ тасбеҳ мегӯяд».

Ба номи Худованди бахшандаи меҳрубон

 «Ӯст Зоте, ки Паёмбари худро бо ҳидоят ва дини ҳақ фиристод, то онро бар тамоми динҳо зоҳир намояд ва барои гувоҳӣ додан Худо кофист. Муҳаммад фиристодаи Худост…»

 

(Ба сабаби он ки ибораҳои нуздаҳ ва сиву як хос ба рисолати Аҳмадӣ буда,  исбот намудани паёмбарии Муҳаммад (с.а.в) -ро бо далелҳои қотеъона анҷом медиҳанд, мо ба ин қазия аҳамияти хосса дода, дар ин ҷо барои пурра шудан онро баён мекунем ва ишорае ба ин ҳақиқати бузург намуда, зимнан нуздаҳ ишораи пурмазмуну пурмуҳтаворо хоҳем овард).

 

ИШОРАИ АВВАЛ

Бешак, соҳиби ин ҷаҳон ва Парвардигори олам бо илми худ ҳарчи мехоҳад, меофарад, аз рӯйи ҳикмат дар корҳояш амал намуда, аз рӯйи дидгоҳи худ ҳамаро идора мекунад, ҳама чизро бо илму фаҳмишаш назора карда, ба мақсади намоён кардани ҳикмат, ҳадаф ва фоидаҳои тамоми он чи мо мушоҳида мекунем, корҳоро амалӣ мекунад.

Пас, Офаридгор ҳамаро медонад, модоме ки ҳамаро медонад, тавони сухан гуфтанро дорад ва аз он ҷое , ки ӯ сухан мегӯяд, пас ҳатман бо касоне сухан мегӯяд, ки ӯро мешунаванд, шуур доранд ва онро дарк мекунанд. Дар навбати аввал ӯ бо инсоне сухан мегӯяд, ки беҳтарин навъи бошуур, мутафаккир ва бофаҳм аст. Пас, модоме ки каломи ӯ ба насли башарият аст, табиист, ки ӯ бо ононе, ки сазовори хитоб мебошанд, ба ҳади камоли инсоният расидаанд, ононе, ки омодагии болотару ахлоқи накӯтар доранд, сазовори онанд, ки барои ҷинси башарият намуна ва роҳнамо бошанд. Пас, бешак, Худованд бо Муҳаммад (с.а.в), ки дӯсту душман дар ҳаққи ӯ шаҳодат медиҳанд, ки ӯ соҳиби беҳтарин ахлоқу бузургтарин одоб аст, сухан мегӯяд. Ҳамон паёмбаре, ки панҷяки ҷаҳониён аз ӯ пайравӣ мекунанд ва дар зери парчами маънавии ӯ ними ҷаҳон пайваст шудаанд ва оянда  нуреро, ки ӯ овардааст, муддати бештар аз сездаҳ аср истифода мебаранд, Паёмбаре, ки ба ӯ аҳли имон ва мардуми нуронӣ ҳамеша салавот мефиристанд ва барои ӯ бо раҳмату саодату муҳаббат сано ва дуо мекунанд ва ҳамеша бо ӯ паймонро ҳамарӯза панҷ маротиба аз нав мебанданд. Дар ҳақиқат, Худованд бо ин Паёмбар (с.а.в) сухан гуфтааст, ҳатман чунин инсонро ҳамчун расул интихоб намудааст ва дар воқеъ, ӯро намуна ва пешвои тамоми мардумон гардонидааст, ки дар асл ҳам чунин аст.

 

ИШОРАИ ДУЮМ

Паёмбари бузургвор, паёмбарии худро эълон кард, барои он далелҳо овард ва бо беш аз ҳазорон мӯъҷизае. ки назди уламо ва муҳақиқин собит мебошанд, таъйид ёфт. Ин мӯъҷизаҳо дар маҷмӯъ собит ва қатъӣ мебошанд, ба ҳамон тавре ки худи паёмбарии эшон собит ва қатъист, ҳатто он сару садоҳое, ки аз кофирони даврони бадхоҳ бо номи сеҳр мебаромад ва онро Қуръони карим дар чандин ҷой аз забони кофирон зикр намудааст, худ ишора ба он мекунад, ки онҳо субути мӯъҷизаро инкор накардаанд ва наметавонистанд ҳам онро инкор кунанд, вале барои худфиребӣ ва пайравӣ аз хоҳишоти нафсонии худ онро сеҳр меномиданд.

Бале, мӯъҷизаҳои Аҳмадӣ қатъиян пурра ва ба сатҳи садҳо мутавотир расидаанд ва ҳаргиз роҳе барои инкор намудани онҳо вуҷуд надорад.

Мӯъҷиза худ эътимодест аз ҷониби Парвардигори оламиён ба Паёмбари бузургвор (с.а.в), зеро он ки мӯъҷиза ба ҷойи чунин сухани Худованд омадааст: «Ин бандаи Ман рост мегӯяд, пас шумо аз ӯ фармонбардорӣ намоед!».

Мисол. Агар ту дар ҳузури подшоҳе  бошӣ ва  ба атрофиёни худ бигӯӣ, ки ин подшоҳ маро барои фалон кор таъйин намуд, ва вақте мардум аз ту барои ин гуфтаҳоят ҳуҷҷату далел талаб кунанд, подшоҳ худ ишора намояд, ки бале, ман дар ҳақиқат ӯро ба чунин кор таъйин намудам, оё ин худ далел ба рост гуфтан нест? Хусусан агар ин подшоҳ ба хотири ту нишонаҳояшро иваз кунад ва қонунҳояшро тағйир диҳад ва хоҳишоти туро бароварда кунад? Оё ин корҳо ҳуҷҷати қавитаре барои даъвоҳои ту намегардад, аз ин ки подшоҳ танҳо «Бале» бигӯяд?

Даъвоҳои Паёмбар  (с.a.в) низ чунин буданд, ӯ мегуфт: «Ман фиристодаи Парвардигори оламиёнам ва далел ҳамин аст, ки Худованди мутаъол бо зораю дуо ва таваллои ман қонунҳояшро тағйир мекунад, биёед, шумо ба ин ангуштони ман назар кунед, ки чи гуна аз байни онҳо об ҷорӣ мешавад, ҳамчуноне ки аз чашмасорон ҷорӣ мешавад, шумо ба тарафи ин моҳ назар кунед, ки барои ман бо як ишора дупора мегардад, шумо ба ин дарахт нигоҳ кунед, ки чи гуна ба тарафи ман меояд ва ростгӯ будани маро тасдиқ мекунаду шаҳодат медиҳад, шумо ба ин таоми андак назар кунед, ки чи гуна дусад ва ё сесад нафарро сер мегардонад…»

Бо ҳамин тариқ, Паёмбар (с.а.в) садҳо мӯъҷизаҳоро аз амсоли ин нишон медиҳад.

Дониста бош, ки далелҳо барои рост будани Паёмбар (с.а.в) ва ҳуҷҷатҳои паёмбарии ӯ танҳо дар мӯъҷизаҳояш набуданд, балки муҳаққиқин бар ин назаранд, ки тамоми ҳаракат, гуфтор, рафтор, суханон, ахлоқ, кирдор, шаклу сурат ин ҳама рост буданд ва ихлоси ӯро собит мекарданд, ба дараҷае, ки бисёре аз олимони Бани Исроил танҳо бо як дидани чеҳрааш ба ӯ имон оварданд, ба монанди Абдулллоҳ ибни Салом, ки мегуфт: «Вақте чеҳраи ӯро дидам, эҳсос намудам, ки ин чеҳраи дурӯғгӯ нест».[1]

Бо вуҷуди ин ҳама мӯъҷизаҳо муҳаққиқин ва уламо ҳазорон ҳуҷҷату далел, балки садҳо ҳазор далелро барои исботи паёмбарии ӯ (с.а.в) ва мӯъҷизаҳояш  ёдрас шудаанд. Бо вуҷуди он ки садҳо ҳазор мардум дорои афкори мухталиф буданд, онро ба садҳо ҳазор роҳ тасдиқ намуданд. Худи Қуръони карим ба танҳоӣ ҳазор далелу ҳуҷҷатро барои исбот намудани паёмбарии ӯ (с.а.в) илова бар чиҳил намуд мӯъҷизаҳояш овардааст.

Вақте дар ҷинси одамизод паёмбари воқеъшуда ва собит аст ва садҳо ҳазор инсонҳо[2] дар тӯли таърих омаданду паёмбарии худро эълон намуданд ва барои исботи даъвоҳои худ мӯъҷизаҳо оварданд, пас бидуни шак, паёмбарии Муҳаммад (с.а.в) аз дигарон собиттару қавитар мебошад. Далел он аст, ки доираи паёмбарии дигар паёмбарон, чигунагии бархӯрди онҳо бо умматҳояшон ва далелу хусусияту вазъияте, ки ба паёмбарии онҳо далолат мекард, ба монанди ҳазрати Мусо ва Исо бо тамоми маъно ва беҳтарин сурат дар Муҳаммад (с.а.в) дида мешуд. Ҳамчуноне ки ҳукми паёмбар ва асбоби он дар шахсияти ӯ ба пуррагӣ дида мешуд. Пас, метавон гуфт, ки ҳукми паёмбарии ӯ (с.а.в) аз дигарон паёмбарони илоҳӣ (а.с) собиттар мебошад.

 

ИШОРАИ СЕЮМ

Мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в), хело зиёду гуногун мебошанд ва ин ба сабаби он аст, ки рисолати ӯ умумӣ буда, тамоми оламиёнро дар бар мегирад. Аз ҳамин сабаб аст, ки мӯъҷизаҳои ӯ дар бештарин намудҳои коинот дида мешуд. Мо барои бештар тавзеҳ додани ин масъала чунин мисол меорем, ки агар сафири бузургворе аз назди подшоҳи бузурге ба зиёрати шаҳре биёяд, ки пур аз инсонҳои гуногун бошад ва ин сафир бо худ барои аҳолии ин шаҳр ҳадяҳои пурарзиш оварда бошад, пас ҳар тоифа барои вохурӣ ва пешвози ин сафир аз номи қабила намоянда мефиристад, то аз номи онҳо меҳмонро хайрамақдам гӯяд.

Ҳамчунин вақте бузургтарин сафири подшоҳи азалӣ ин оламро бо қудуми худ мушарраф гардониду онро мунаввар сохт ва ӯ ҳамчун намояндаи Парвардигори оламиён ба тарафи аҳли замин омаду бо худ ҳадяҳои маънавӣ ва ҳақиқатҳои мунавваре овард, ки ба ҳақиқати тамоми олам тааллуқ доранд, аз ҳар гуна тоифа махлуқот омада, ӯро бо забони хоси худ хайрамақдам гуфтанд ва дар ҳузури эшон ҳар тоифа мӯъҷизаи тоифаи худро барои тасдиқи ӯ ба намоиш гузоштанд ва ӯро «Хушомадед» гуфтанд. Тамоми махлуқот аз санг шурӯъ намуда, то Моҳ, Офтоб ва ситорагон гӯё ҳама ба забони ҳоли худ такрор менамуданд, ки биъсати ту муборак ва ҳумоюн бод!

Баҳси ин ҳама мӯъҷизаҳо ниёз ба чандин муҷаллад китобҳо дорад, зеро онҳо хело зиёду гуногун мебошанд. Олимони пок дар тафсилоти ин мавзӯъ ва барои далелҳои исботи Паёмбар будани ӯ (с.а.в) чандин ҷилд китобҳои бузург таълиф намуданд, вале мо дар ин ҷо аз миёни ин ҳама мӯъҷизаҳои зиёд ба тариқи мухтасар ба баъзе мӯъҷизаҳое, ки қотеъона ва яқинан ба мо расидаанд, мепардозем ва ба он иктифо мекунем.

Далелҳо барои исботи Паёмбар будани Муҳаммад (с.а.в) ду намуд мешаванд:

Якум. Ҳолатҳое,ки он бо номи ирҳосот машҳур мебошанд ва он иборат аз ҳамон ҳодисаҳои ғайриоддиест, ки ҳангоми таваллуд ва ё пеш аз биъсати Паёмбар (с.а.в) рух додаанд.

Дуюм. Дигар намуд далелҳои Паёмбар(с.а.в). Ин намуд боз ба ду қисм тақсим мешавад:

а) Корҳои ғайриоддие, ки баъди Паёмбар (с.а.в) рух додаанд ва ба рост будани Паёмбарии ӯ (с.а.в)  далолат мекунанд.

б) Корҳои ғайриоддие, ки дар замони ҳаёти мубораки ӯ (с.а.в) рух доданд ва ин қисм боз ду намуд мешаванд:

1) Он чи аз даелҳои Паёмбар  дар (с.а.в) шахсият, рафтор, сурат, ахлоқ ва камоли ақли ӯ дида мешавад.

2) Он корҳои ғайриоддие, ки берун аз зоти поки ӯ дар фазо ва олам рух додааст. Ин боз ба ду намуд ҷудо мешавад:

а) Мӯъҷизаҳое, ки ҳангоми даъвати Паёмбар (с.а.в)  рух додааст ва ин кор барои шикастани саркашии кофирон ва ё барои пурқуввват гардидани имони муъминон рух додааст, ба монанди дупора гардидани Моҳ, ҷорӣ шудани об аз миёни ангуштони шарифашон, сер гардонидани гурӯҳи зиёде бо андак таом, ба сухан омадани ҳайвонот, дарахтон ва сангҳо ва ҳамчунин мисолҳои дигаре, ки теъдодашон ба бист мерасад ва ҳамаи инҳо ба дараҷаи тавотури маънавӣ мерасанд ва барои ҳар намуди он метавон чандин  намуна овард.

б) Ҳодисаҳоеро, ки Паёмбар  (с.а.в) пеш аз ба вуқӯъ омаданашон бо кумаки Парвардигор дар бораи онҳо хабар дода буд ва дере нагузашта ин ҳодисаҳо, ба ҳамон тавре ки ӯ хабар дода буд, ба вуқӯъ омаданд.

Акнун мо аз ҳамин қисми охир суханро оғоз мекунем, то ба ҳамин тариқ ба силсилаи феҳрасти умумӣ бирасем.

 

ИШОРАИ ЧОРУМ

Он чи Паёмбар  (с.а.в) бо дастуроти илоҳӣ, ки ҳама ғайбро доност, аз умури ғайбӣ хабар додааст, хело зиёд ва аз доираи ҳисобу шумора берун аст. Мо дар ибораи бисту панҷум, ки хос дар мавзӯи эъҷози Қуръон буд, ишора намуда,  чандин далелҳо оварда будем. Аз ҳамин сабаб, барои ошноӣ ба хабарҳои ғайбӣ, ки вобаста ба замонҳои гузашта, паёмбарони пешин, ҳақиқатҳои илоҳӣ, ҳақиқатҳои олам ва ҳақиқатҳои охират аст, метавон дар ин хусус ба ҳамон ибора муроҷиат намуд. Аммо дар ин ҷо мо баъзе мисолҳоро дар хусуси хабарҳои ғайбӣ, ки ба олу асҳоби Паёмбар (с.а.в) мерасанд, хоҳем овард, ки баъди вафоти Паёмбар (с.а.в)  рух додаанд ва ҳамчунин хабарҳо дар хусуси он ки бар сари умматони ӯ дар ояндаҳо чи чизҳо хоҳад омад, зикр хоҳад шуд. Барои пурра расидан ба фаҳми ин ҳақиқат мо пеш аз оғози баҳс шаш асосро ҳамчун муқаддима пешкаш менамоем:

Асоси аввал. Тамоми ҳолатҳои Паёмбар (с.а.в)  ва ҳама ашколи ӯ метавонад далеле бар рост будани ӯ ва шоҳиде барои паёмбарии ӯ (с.а.в) бошад, вале ин маънои онро надорад, ки тамоми афъол ва кирдори ӯ ғайриоддӣ буданд. Сабаби ин дар он аст, ки Худованди пок ӯро ҳамчун инсон ба Паёмбар (с.а.в) баргузид, то бо ҳама гуна ҳаракоту рафтори худ имом ва роҳнамое барои тамоми башарият бошад ва то ин ки барои онҳо саодати дунё ва охиратро биёварад ва ба онҳо корҳои ҳайратовари Парвардигор ва тавони ҳайратангези ӯро баён кунад, ки ин худ дар ҳадди зоташ мӯъҷиза аст.

Агар Паёмбар (с.а.в)  дар тамоми кору кирдори худ ғайриоддӣ ва берун аз тарзи одамизод мебуд, ҳаргиз наметвонист ӯ барои дигарон намунае бошад, ки ба ӯ иқтидо намоянд ва имкон надошт то бо рафтор, гуфтор ва кирдори худ имом ва пешвои дигарон бошад. Аз ҳамин сабаб, ӯ ба мӯъҷизаҳои худ рӯй намеовард, магар гоҳ-гоҳ ва ин ҳам бошад, ҳангоми ҳоҷат ва барои он ки паёмбарии худро дар назди кофирони саркаш исбот намояд. Вақте тақозои таклифи илоҳӣ бар асоси имтиҳону санҷиш қарор дорад, аз ҳамин сабаб мӯъҷиза боиси он намегардад, ки инсон хоҳу нохоҳ ҳатман бояд имон орад. Зеро асрори имтиҳон ва ҳикмати санҷиш якҷоя онро тақозо мекунанд, ки дар баробари ақл роҳи интихобро бо кашида гирифтани ирода набанданд. Агар мӯъҷиза бадоҳатан зоҳир мешуд ва ақлро маҷбур мекарданд, то онро бовар кунад, ҳаргиз барои ақл интихоб боқӣ намемонд ва Абӯҷаҳл ҳам ба монанди Абӯбакр (р) имон меовард ва дар ин сурат фоидаи таклиф ва ҳадафи имтиҳон аз байн мерафт ва дар натиҷа, инсонҳои пок бо инсонҳои паст омехта мешуданд.

Аммо он чизе, ки даҳшат ва ҳайратро меорад, ин аст, ки дар ҳамон лаҳзае, ки ҳазорон инсонҳо аз ҷинсҳои гуногун ба мӯъҷизаҳо, ба суханон ва ҳатто ба як нигоҳ кардан ба чеҳраи мубораки Паёмбар (с.а.в)  ё ба дигар далоили паёмбарии ӯ имон оварданд. Ҳамчунин ҳазорон олимону муҳаққиқону мутафаккирини барҷаста ба ӯ имон оварданд ва инро метавон аз ривоятҳои таҳқиқшуда ва нақли осори онҳо дарк намуд. Акнун ман мегӯям оё ин боиси тааҷуб намешавад, ки бадбахтони ин замон ин ҳама далелҳои равшанро мушоҳида мекунанд ва гӯё ин ҳама барои имон овардани онҳо кофӣ набошад ва аз ҳамин сабаб аст, ки онҳо дар гирдоби гумроҳӣ сарсон гаштаанд.

Асоси дуюм. Паёмбари бузургвор (с.а.в)  инсон аст. ӯ бо мардум дар асоси ҳамин инсонияти худ муомила мекунад. Дар айни ҳол ӯ Паёмбар (с.а.в) аст ва дар асоси ин паёмбарии худ ӯ сухангӯи амини Худованди мутаол ва таблиғгари содиқи дастуроти Худои мутаъол аст. Пас, рисолати ӯ бар ҳақиқати ваҳй такя мекунад ва ваҳй ду намуд мешавад:

а) Ваҳйи ошкоро, ба монанди Қуръони карим ва баъзе ҳадисҳои қудсӣ. Пас, Паёмбар (с.а.в) дар ин намуд ваҳй танҳо расонанда аст, бе ин ки дар ин намуд ваҳй ҳаққи тасарруф ва ё дахолат дошта бошад.

б) Ваҳйи нисбӣ ва он ҳамон намуди ваҳй аст, ки хулоса ва муҷмали он аз тариқи ваҳй ва илҳом аст, аммо тасаввур ва тафсилоти он бар худи Паёмбар (с.а.в) бармегардад. Барои мисол баёни ҳодисае, ки дар оянда рух медиҳад, аз ваҳй мебошад, аммо тасвири он ҳодисаро ё Паёмбар (с.а.в) бо такя бар ваҳй ва илҳом баён мекунад ва ё бо фаросати шахсии худ онро шарҳ медиҳад. Ва ин тасвиреро, ки Паёмбар (с.а.в) бо иҷтиҳоди шахсии худ баён мекунад, онро ё бо ҳамон қувваи дониши волои худ ва дар асоси рисолаташ баён мекунад ва ё онро бо ҳамон хусусиятҳои башарии худ ва ба ҳамон сатҳе, ки дар урфи мардум, одат ва афкори онҳо маъруф аст, баён месозад.

Барои ҳамин ба тамоми тафсилоти ҳар ҳодисаи бузург набояд аз нигоҳи ваҳй назар намоем ва дар айни ҳол набояд асароти бузурги рисолати Паёмбар (с.а.в) ва афкори ӯро, ки аз сар мегузаронад, аз рӯйи инсон буданаш назар намоем. Аз сабаби он ки баъзе воқеаҳо ба сӯйи ӯ аз роҳи ваҳй муҷмалан расонида мешаванд ва ӯ аз рӯйи фаросати худ ва ё аз рӯйи урфу одати умумӣ онро шарҳу эзоҳ менамояд, барои ҳамин лозим аст то гоҳо ин намуд илҳомотро, ки ин тасаввур онро дар бар мегирад, шарҳу равшанӣ андохта шаванд, зеро баъзе ҳақиқатҳо ба зеҳн аз роҳи мисол ворид мешаванд. Масъалан, боре мардум дар назди Паёмбар (с.а.в) нишаста буданд ва садои ҳавлнокеро шуниданд. Пас Паёмбар (с.а.в) инро шарҳ дода чунин гуфтанд:

       «Ин садои сангест, ки ҳафтод сол қабл ба оташ андохта шуда буд ва он санг ҳамчунон тарафи поёни Дӯзах мерафт ва ҳамакнун ба қаъри Дӯзах афтод».[3]

Аз миён як соат нагузашта буд ва марде омаду гуфт, ки фалон мунофиқи машҳуре, ки умраш аз ҳафтод гузашта буд, мурд ва ба ҷаҳаннам рафт, ки бад ҷоест. Пас ин худ таъвилест барои ин ташбеҳи пурмазмуне, ки Паёмбар (с.а.в) онро пештар гуфта буд.

Асоси сеюм. Асарҳои ривоятшуда агар мутавотир бошанд, пас собит будани онҳо қатъист ва ифодаи яқинро мекунанд. Мутавотир ду намуд мешавад:

Якум, мутавотири ошкор ва ё мутавотири лафзӣ.

Дуюм. Мутавотири маънавӣ ва ин дар навбати худ боз ба ду қисм ҷудо мешавад:

Қисми аввал, аз тариқи хомӯш истодан, ба маънои он ки раъйи худро бо хомӯш шудан зоҳир мекунад. Масалан, вақте як инсон ҷамоати худро дар бораи ҳодисае, ки дар ҳузури онҳо рух додааст, хабар бидиҳад ва онҳо суханони ӯро рад накунанд, балки бо хомӯшӣ гуфтаҳои ӯро таъйид кунанд, ин маънои онро дорад, ки онҳо вуқӯи ин ҳодисаро қабул доранд ва хусусан, ҳангоме ки ин ҳодисаи нақлшуда ба худи ҳамин ҷамоат тааллуқ дошта бошаду ҷамоат тавони онро дошта бошад, ки онро рад кунад ва ё ривоятро ислоҳ намояд, ононе ки аслан хаторо намепазиранд, балки дурӯғро як кори бад меҳисобанд, дар сурате, ки бо шунидани хабаре хомӯширо интихоб мекунанд, ин далолат бар он мекунанд, ки ин воқеа дар ҳақиқат рух додааст.

Қисми дуюм, мутавотири маънавӣ. Иттифоқи мардум бар як андозаи муайяни воқеа аст, агарчи ривоятҳо гуногун бошанд.

Масъалан, вақте мегӯянд як коса таом дусад мардро сер намудааст ва ононе, ки ин ривоятро кардаанд, онро бо суратҳои гуногун мушоҳида намудаву бо ибораи мухталиф онро ривоят карданд.

Яке мегӯяд сад мард, дигаре се сад мард, яке мегӯяд ду коса таом буд ва ҳамин тариқ ривоятҳо гуногунанд, вале мебинем ҳамагон дар вуқӯи ин ҳодиса иттифоқ доранд ва он ин аст, ки таоми андак тавонист инсонҳои зиёдеро сер кунонад. Пас, ин ҳодиса дар шакли умумаш аз лиҳози маъно мутавотир аст ва ин суратҳои ихтилоф ба рост будани он зарар намерасонанд. Аҳёнан баъзе хабарҳои оҳод бо доштани баъзе шартҳои муайян метавонад монанди хабари мутавотир ҳукми қатъиро бигирад ва бо ҳуҷҷатҳои берун аз ин хабар метавонад қотеъона бошад.

Бо ҳамин тариқ, қисмати бештаре аз он чи ба мо аз далоили Паёмбар (с.а.в) ва мӯъҷизаҳои ӯ расидааст, он тавассути мутавотири ошкору сареҳ ва ё бо тавотури маънавӣ ва қисмате ҳам бо хабарҳои оҳоде, ки бо доштани шурути муайян онро олимони илми ҳадису илми ҷарҳу таъдил мавриди қабул қарор доданд, ҳукми он ҳам монанди мутавотир аст. Бидуни шак, агар хабари оҳодро муҳаддисон ва муҳаққиқоне аз соҳибони сиҳоҳи шашгона қабул намудаанд ва алалхусус, Имом Бухорӣ ва Имом Муслим ва чунончи маълум аст, соҳибони ин сиҳоҳ ҳамагон ҳофизони бузургворе буданд, ки на камтар аз сад ҳазор ҳадисро ҳифз намуда буданд ва вақте мебинем ин олимони барҷаста ба он розӣ гаштаанд, ҳамон олимоне, ки намози бомдодро бо таҳорати хуфтан мегузоштанд ва инро дар тӯли панҷоҳ сол такрор менамуданд, пас мо мегӯем агар инҳо дуруст будани хабари оҳодро қабул намудаанд, пас дар қатъӣ будани он ҳеҷ шаке намемонад ва ҳукми он аз тавотур ҳеҷ камие надорад.

Бале, олимони илми ҳадис ва мунаққидони он дар ин фан хело мутахассис гашта, дар шинохти суханони волои Паёмбар (с.а.в) малака касб намудаанд,ба пурарзиш будани ибораронии ӯ ва тарзи баёни ӯ ошно гардидаанд ва тавони онро доранд, ки суханони ӯро аз дигар суханон ҷудо намоянд. Онҳо агар ҳадиси мавзӯеро дар миёни садҳо ҳадис пайдо кунанд, онро як тараф мегузоранд ва мегӯянд «Ин ҳадис мавзӯъ аст. Ин ҳадис наметавонад ҳадиси шариф бошад». Ин олимон дар ин боб монанди мубодилачии асъор гаштаанд, ҳадиси тозаро аз ҳадиси тақаллубӣ фарқ мекунанд.

Вале як қисмат аз муҳаққиқон дар нақди ҳадисҳо аз ҳад зиёд интиқод мекунанд, ба монанди Ибни Ҷавзӣ, ки бисёре аз ҳадисҳои саҳеҳро мавзӯъ меҳисобад[4] ва инро ҳам бояд дониста бошем, ки ҳадиси мавзӯъ, яъне ин сухани Паёмбар (с.а.в) нест ва ин маънои онро надорад, ки ин сухан ботил ва ё вайрон аст.

Савол: Ин ҳама санади дароз чӣ фоида дорад, ки мегӯянд ин ривоят аз фалон… аз фалон… аз фалон аст ва чаро барои як воқеаи маълум бояд ин ҳама санадро баён намуд?

Ҷавоб: Фоидаҳо хело зиёданд. Зеро зикр намудани ин санади дароз як намуд тавофуқро баён мекунад, ки ин ҳама ровиёни мӯътабар ба ин ҳадис розӣ мебошанд ва бо ин барои аҳли илму муҳақиқон як пайвастшавӣ ва алоқа миёни ровиён маълум мегардад. Ин маънои онро дарад, ки ҳар имом ва алломае, ки дар санади ҳадис номи ӯ омада аст, барои дуруст ва саҳеҳ будани ин ҳадиси шариф имзо мондааст.

С.: Чаро мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) бо аҳамияти бештар ривоят карда нашудаанд, ҳамчуноне ки дигар аҳкоми зарури шариат ривоят шудааст, яъне бо роҳҳои мутавотир ва усулбҳои гуногун?

Ҷ.: Зеро тамоми мардум дар ҳама давру замон ниёз ба аҳкоми шариат доранд ва ин аҳкоми шариат барои онҳо ба монанди фарзи айн мебошад, зеро он ба ҳар як инсон алоқа дорад. Дар сурате ки на ҳар инсон ниёз ба мӯъҷиза дорад ва ҳатто агар ба он ниёз ҳам дошта бошад, як бор шунидани он кофист. Пас, онҳо ба монанди фарзи кифоя мебошанд ва одатан кофист, ки як гурӯҳи инсонҳо онро бидонанд ва шарт нест, ки ҳамагон онро бидонанд.

Барои ҳамин гоҳо мебинем, ки яке аз мӯъҷизаҳо қотеъона собит шудааст ва дар қувват он ба монанди дигар аҳкоми шариат аст, вале ровии он як ё ду нафаранд, дар сурате ки ровиёни ҳар ҳукми шариат даҳ ё бист нафар ҳастанд.

Асоси чорум. Як қисмат аз воқеаҳои ояндаро, ки Паёмбар (с.а.в) дар бораи онҳо хабар додааст, ҳодисаҳо умумӣ мебошанд, ки дар вақтҳои гуногун такрор ёфтаанд ва он як ҳодисаи ҷузъии танҳо нест. Пас, Паёмбар (с.а.в) дар бораи чунин воқеаҳои куллӣ ба сурати ҷузъӣ хабар медиҳад ва баъзе ҳолатҳои онро баён мекунад, зеро чунин ҳодисаи куллӣ метавонад зиёд ба вуқӯъ ояд. Пас, Паёмбар (с.а.в) дар ҳар сӯҳбати худ шакле аз ашколи он ҳодисаро баён мекунад, вале вақте ин ривоятҳоро пайи ҳам меорем, чунон вонамуд мешавад, ки гӯё миёни ровиён дар ин масъала ихтилоф аст. Масалан, дар бораи Маҳдӣ ривоятҳои гуногун омадааст, ки дар тафсилот ва тасвири он ихтилоф вуҷуд дорад[5]. Паёмбар (с.а.в) бо такя бар ваҳй хабар додааст, ки Маҳдӣ зуҳур мекунад, то қувваи маънавиёти мӯъминонро нигоҳ дорад ва онҳоро аз ноумедию наҳсӣ дар баробари он ҳодисаҳое, ки мушоҳида мекунанд, раҳо созад ва миёни уммат робитаи қавиеро бо занҷири нуронии аҳли байт барқарор созад. Мо инро дар яке аз қисматҳои «Ибораи бисту чор» баён намуда будем. Аз ҳамин сабаб аст, ки мебинем ҳар асру замон дорои як намуд Маҳдие аз хонадони Паёмбар (с.а.в) мебошад, ҳамон тавре ки дар охири замон Маҳдӣ зуҳур мекунад, балки метавон гуфт ҳар замон чанд нафар Маҳдӣ дорад. Ҳатто дар шахсияти Маҳдии Аббосиён, ки аз оли байт буд, бисёре аз сифатҳои Маҳдӣ дида мешуд.

Бо ҳамин тариқ, авсофи ононе, ки пеш аз Маҳдии бузургвор меоянд ва ононе, ки ӯро намояндагӣ мекунанд, ба монанди хулафои пок ва қутбҳои замон дар худ як навъ омехтагӣ аз авсофи Маҳдии бузургворро доранд. Пас, аз ҳамин сабаб аст, ки дар ривоятҳо ихтилоф дида мешавад.

Асоси панҷум. Худи Паёмбар (с.а.в.),   ,

«аз пеши худ ғайбро намедонист», модоме ки Худованди пок ба ӯ наомӯзонид. Чунки илми ғайб хоси Худованди мутаол аст ва ба ҳар касе хоҳад, аз он чизеро меомӯзонад. Аз он рӯй, ки Худованд меҳрубон ва боҳикмат аст, ҳамин ҳикмату раҳмати ӯ инро талаб мекунад, ки бештарин корҳои ғайбиро пӯшида нигоҳ дорад ва онро ҳамчунон пинҳон ва номаълум қарор диҳад. Зеро он воқеаҳое, ки инсонро нохуш мекунанд, аз воқеаҳои хушнудкунанда дида дар ин дунё бештаранд. Пас, агар инсон ин ҳама воқеаҳоро бидонад, сахт ранҷуру аламзада мешавад.

Аз ҳамин сабаб аст, ки марг ва аҷал ҳамчунон аз илми инсон пӯшида ва мубҳам мемонанд ва ҳамчунин мусибат ва балоҳое, ки бар сари инсон дар оянда меоянд, дар паси пардаи ғайб ниҳонанд. Пас, аз талаботи ҳамин ҳикмати раббонӣ ва раҳмати илоҳист, ки Худованд тамоми асрори ғайби худро дар бораи ин ки баъди вафоти он ҳазрат (с.а.в) ба сари хонадону асҳоб ва умматонаш чӣ воқеаҳои аламовар ва мусибатҳои ранҷовар меояд, ҳатто аз Паёмбараш пӯшида нигоҳ медорад[6]. Аммо дар баробари ин ӯ ба Паёмбари худ баъзе асрори муҳими ғайбии фоҷеабахшро аз рӯйи ҳикмати худ хабар додааст, ин ҳам бошад ба хотири он ки Муҳаммад (с.а.в) бо умматон ва хонадону асҳоби худ хело меҳрубонию дилсузӣ доштанд. Ҳамчунин Худованди мутаол ӯро ба омадани ҳодисаҳои фараҳбахш баъзеро ба тариқи муҷмал ва баъзеро муфассал мужда додааст. Пас, Паёмбар (с.а.в) ба умматони худ он чизеро, ки аз Парвардигори хеш меомӯхт, ривоят менамуд ва муҳаддисони ростин ва одил онро аз роҳи санадҳои саҳеҳ ба мо расонидаанд. Онҳо ашхосе буданд сахт парҳезкор ва аз ин метарсиданд, ки агар хато кунанд, он ваъиде бар сари онҳо меояд, ки Паёмбар (с.а.в) фармуда буд:

«Ҳар ки қасдан дурӯғеро аз номи ман бигӯяд, пас барои ҷойгир шудан дар оташ омодагӣ гирад».[7]

Ҳамчунин онҳо сахт бими онро доштанд, ки мабодо ин гуфтаи Худованд ба онҳо расад, ҷое, ки Худованд дар Қуръони худ фармудааст:

«Пас кист золимтар аз оне, ки бар Худованд дурӯғҳо мебофад» («Зумар», ояти 32).

Асоси шашум. Аҳвол ва авсофи Паёмбар (с.а.в) дар шакли сират ва таърих баён шудааст. Вале аксари ин авсофу аҳвол танҳо баёнгари инсон будани ӯ мебошанд. Зеро шахсияти маънавии ин зоти муборак хело баланд ва моҳияти нуронии муқаддаси ӯ ба он ҳадде баланд аст, ки он васф ва аҳволе, ки дар таърих ва сират омадааст, наметавонад баёнгари мақоми баланду дараҷаи волои ӯ гардад. Зеро  дар асоси қоидаи машҳур:  «сабабгори кор ба монанди анҷомдиҳандаи он аст» ҳамарӯза ба саҳифаи камоли ибодатҳои ӯ ибодатҳои тамоми умматонаш изофа мешаванд.

Ҳамчуноне ки насими бепоёне аз боди раҳмати илоҳӣ ба Паёмбар (с.а.в) , ҳамон паёмбаре, ки дорои истеъдодҳои бепоён буд, ба таври бепоён ва ба андозаи беҳисоб мерасад, ҳамчунин ба ӯ (с.а.в) ҳамарӯза дуоҳои бепоёни мардуми зиёде мерасад, ки аз ҳисоб берун аст.

Ин Паёмбари пурбаракате, ки беҳтарин намунаи тамоми коинот аст ва Паёмбаре, ки комилтарин расонанда аз номи Офаридгори олам ва дӯсти Парвардигори оламиён аст, мо наметавонем он миқдоре, ки дар китобҳои сират ва таърих дар бораи аҳвол ва рафтори башарии он омадааст, воқеан кӣ будани ӯ ва ҳақиқати камолоти ӯро дарёфт намоем. Чӣ гуна метавон шахсияти бузургвореро, ки ҳазрати Ҷаброил ва Микоил дар ғазваи Бадр рафиқони амини ӯ буданд, дар чанд ибора ва калима ҷамъоварӣ намуд? Ё ин ки чӣ гуна метавон ҳақиқати чунин ҳодисаро, амсоли он ҳодисае, ки ҳамроҳ бо соҳиби аспе сурат гирифита буд, ки Паёмбар (с.а.в) он аспро аз ӯ харидорӣ намуда буд, ба мо равшан гардад? Он мард харидани Паёмбарро инкор намуд ва аз Паёмбар (с.а.в) барои исботи ин кор шоҳид талаб кард. Пас, саҳобаи бузургвор, Хузайфа омад ва ба фоидаи Паёмбар (с.а.в) шаҳодат дод.[8]

Пас, барои он ки касе дар гирдоби хато наафтад, лозим аст, ки он касе, ки сифатҳои башарии оддии ӯро мешунавад, ҳамеша чашмашро кушода намояд ва моҳияти ҳаққи ӯро бингарад ва шахсияти маънавии ӯро, ки дар қуллаи мартабаи рисолат аст, дар назар бигирад ва илло беадабӣ мекунад ва дар вартаи тахаюлоту шубҳаҳо меафтад.

Донаи хурмоеро дар зери хок мекунанд, чанд муддат пас  як дарахти баланди хурмо мешавад ва ҳар рӯз бузургтару зеботар мегардад ва ё тухми товус, ки ҳарорати муайян ба он мерасад, мекафад ва аз дарунаш чӯҷа мебарояд ва ҳар қадар нашъунамо меёбад, ба ҳамон андоза зеботару рангинтар мегардад, ки қалами қудрати илоҳӣ ҳаматарафа онро дар зеботарин сурат нақш мекунад.

Пас, баъзе сифат ва хусусиятҳои вижае ҳаст, ки ба худи ҳамон дона ва ё тухм бармегардад ва ҳар яке аз онҳо шомили баъзе моддаҳои нозук мебошанд ва ҳамчунин хурмо ва товус дар баробари дона ва тухм дорои авсоф ва кайфияти хосе ҳастанд. Пас, вақте сифату шакли дона ва тухмро дар баробари хурмо ва товус қарор медиҳем ва ҳар дуро бо ҳам баён мекунем, дар ин сурат бояд ақли одамӣ аз дона ба тарафи хурмо мунтақил ёбад ва аз тухм ба тарафи товус ва дар он хубтар андеша кунад, то тавонад авсофи онро ба пуррагӣ баён намояд. Агар инсон ҳангоми васфи дона бигӯяд, ки ман аз ин дона як тонна хурмо хоҳам чид ва ё ба тухм ишора намуда бигӯяд, ки ин шоҳи парандагон аст, ҳамагон ӯро дурӯғгӯ мепиндоранд.

Бо ҳамин тариқ, инсон будани Паёмбари гиромӣ (с.а.в) дар мисол ба ҳамон дона ва ё тухм монандӣ дорад, вале вазифаи рисолат дар олӣ будан ва баланд будан ӯ ба монанди дарахти хуррами биҳиштӣ ва парандаи биҳиштӣ мебошад.

Аз ҳамин сабаб, вақте ба баҳсе, ки дар бозор ҳамроҳи аъробӣ рух дод, фикр мекунем, бояд тахаюлоти афкори худро баланд бардорем ва зоти нуронӣ, бузург, дурахшон, ки ба қобуққавсайн расида, Ҷаброилро дар пушт монда буд, тасаввур намоем. Агар ичунин тасаввур накунем, пас нафси аммора (беадабӣ намуда) камтар эҳтирому қадрдониро дар ҳаққи ӯ мекунад ва ё қадамҳои аввалашро барои инкор хоҳад гузошт.

ИШОРАИ ПАНҶУМ

Ин ишора хос ба мавзӯи  корҳои ғайбӣ таалуқ дорад. Мо дар ин мавзӯъ чанд мисол меорем:

Мисоли якум. Паёмбар (с.а.в) дар яке аз хутбаҳои худ, дар миёни гурӯҳе аз саҳобагонашон (Худованд аз эшон розӣ бод, ва ин ҳадис ба мо тавассути ривояти саҳеҳ ва мутавотир расидааст) чунин фармуданд:

«Ҳамин фарзанди ман бузург аст ва шояд Худованд ба сабаби ӯ миёни ду тоифаи мусалмонон оштӣ андозад»[9] ва дар ривояти дигаре «Ду тоифаи бузург» омадааст. Баъди гузашти чил сол ду тоифаи бузурге аз лашкари мусалмонон ба муқобили ҳам бархостанд. Пас Ҳасан (р) бо Муовия (р) сулҳ намуд ва бо ин сулҳ суханони бобои бузургвораш (с.а.в) таҳаққуқ ёфтанд.

Мисоли дуюм. Дар ривояти саҳеҳ омадааст, ки Паёмбар (с.а.в) ба ҳазрати Алӣ (р) гуфтанд:

«Рӯзе мерасад, ки ту бо аҳдшиканҳо, ситамгарон ва аз дин беруншудаҳо хоҳӣ ҷангид»[10].  Паёмбар (с.а.в) бо ин ҳадис дар хусуси ҳодисаи Ҷамал, Сифин ва дар бораи Хавориҷ хабар доданд.

Паёмбар (с.а.в) вақте муҳаббати шадидро миёни Алӣ ва Зубайр дид, ба Зубайр гуфт: «Рӯзе ту бо ӯ хоҳӣ ҷангид, дар ҳоле ки ту ба ӯ ситам мекунӣ»[11].

Паёмбар (с.а.в) ба ҳамсарони покаш гуфт:

«Бар сари кадом яке аз шумоён сагони Алҳавъаб меҷаканд?»[12]. «Дар тарафи рост ва чапи он зан кушташудагони зиёде мебошанд».[13] Баъди сӣ сол ин гуфтаҳо дар ҳақиқат воқеъ шуданд ва он дар ҷанги Ҷамал, ки миёни Алӣ ва Оиша ба вуқӯъ омад, ки Талҳа ва Зубайр (р) бо Оиша буданд. Ҳамчунин дар ҷанги Сифин, ки миёни Алӣ ва Муовия ба вуқӯъ омад ва ҳамчунин дар ҷангҳои Ҳаруро ва Наҳрован, ки миёни Алӣ ва хавориҷ сурат гирифт.

Паёмбар (с.а.в) ба ҳазрати Алӣ хабар дода буд, ки чӣ касе ӯро мекушад ва ба ӯ гуфт: «Эй Алӣ! Касе туро зарба мезанад, ба дараҷае ки ин ҷо аз он тар мешавад»[14], яъне аз хуни сар риши ту тар мешавад. Алӣ он касро мешинохт ва ӯ Абдураҳмон ибни Мулҷами хавориҷӣ буд.

Ҳамчунин Паёмбар (с.а.в) дар бораи марде синадоре[15] хабар дод, ки нишонаи махсус дошт ва ӯ миёни мурдагони хавориҷ дида хоҳад шуд ва феълан ӯ дар миёни мурдагони онҳо дида шуд. Он марди сиёҳе буд, ки яке аз мушакҳои баданаш ба монанди синаи занон бузург буд. Пас Алӣ онро ҳамчун ҳуҷҷат бар ҳақ будани худ қарор дод ва эълон намуд, ки ин аст мӯъҷизаи Паёмбари акрам (с.а.в).

Паёмбар (с.а.в) ҳамчунин ба ривояти саҳеҳ аз Умми Салама ва дигарон хабар дод, ки Ҳусайн дар Таф[16], яъне дар Карбало кушта мешавад ва баъд аз панҷоҳ сол ин воқеаи даҳшатнок рух дод ва он хабари ғайбӣ рост баромад.

Паёмбар (с.а.в) такроран хабар дода буд:

«Аҳли байти ман аз дасти умматонам баъди  ман куштор ва дарбадариро мечашанд»[17] ва дар воқеъ, ҳамчуноне ки хабар дода буд, рух дод.

Дар ин ҷо саволи муҳиме ба миён меояд, ки мегӯянд Алӣ барои халифа шудан сазовортар ва муносибтар буд, зеро ӯ аз як тараф бо Паёмбар (с.а.в) хешовандӣ дошт ва аз тарафи дигар марди далери аҷибу ягона ва аз илми фаровон бархурдор буд. Пас, чаро ӯро аввалин халифа интихоб накарданд? Чаро аҳволи мусалмонон дар вақти хилофати ӯ ноором гардид?

Ҷавоб. Гурӯҳи аъзаме аз оли байти Паёмбар (с.а.в) мегӯянд Паёмбар (с.а.в) орзу дошт, ки Алӣ халифаи ӯ бошад, вале аз ғайб ба ӯ хабар расида буд, ки иродаи Худованд на чунин аст. Пас, аз майли худ баргашт ва пайрави иродаи Худованди пок ва бузург гардид.

Дар чанд сатри зерин танҳо яке аз ҳикматҳои иродаи Худовандро дар ин кор баён мекунем: Баъди он ки Паёмбар (с.а.в) ин дунёро тарк намуда, ба сӯйи рафиқи аълояш сафар намуд, саҳобагони киром (Худованд аз ҳамаи онҳо розӣ бошад) ба иттифоқу ҳамбастагӣ сахт ниёз доштанд. Агар Алӣ бар курсии хилофат менишаст, эҳтимоли зиёд мерафт, ки ба сабаби он ки Алӣ хотирбинӣ надошт, фикрҳои мустақил дошт, сахт парҳезкор буд, итминон дошт, ниёзе ба мардум надошт ва илова бар ҳамаи инҳо он шуҷоати беҳамтое, ки дошт, метавонист ин ҳама авсофи хубаш ихтилофоту ҷанҷолҳоро миёни шахсиятҳои зиёд ва қабилаҳои гуногун барангезад. Пас, бо ин дар миёни сафҳои мусалмонон парокандагӣ эҷод мешуд, ҳамчуноне ки дар замони хилофати ӯ воқеа ва фитнаҳое ҳам сар зада буд.

Аммо чаро вақти хилофати ӯ ин қадар дер омад? Метавон гуфт яке аз асбобаш ин аст, ки бодҳои фитна дар миёни уммати исломӣ, ки иборат аз қавмиятҳои гуногун ва дорои афкори мухталиф буданд, ҳукмфармоӣ дошт ва ҳар яке аз онҳо тухми гурӯҳе аз гурӯҳҳои ҳафтоду сегонаро, ҳамчуноне ки Паёмбар (с.а.в) хабар додааст[18] (нест карданӣ буд). Пас, мебоист шахсияти қавии барҷаста, пурқуввати неруманд, бофаросату зирак, аз хонадони асил ва бузург, яъне аз оли байт ва аз Бани Ҳошим зимоми умурро ба даст гирад, то дар баробари ин ҳама финтаҳо истодагарӣ намояд. Чунин шахсияти барҷаста танҳо дар симои Алӣ (р) дида мешуд. Дар воқеъ, ӯ тавонист дар баробари ин ҳама фитнаҳои парешон истодагӣ намояд. Пештар Паёмбар (с.а.в) хабар дода буд, ки ӯ дар роҳи таъвилҳои Қуръон мубориза мекунад, ҳамчуноне ки худи ӯ дар роҳи нозил шудани он мубориза карда буд[19].

Аз тарафи дигар, агар Алӣ намебуд, шояд салтанати дунё уммавиёнро шефта менамуд ва куллан онҳоро фирефта мекард ва аз роҳи рост дур месохт, вале ба сабаби он ки онҳо дар баробари худ Алӣ ва оли байтро медиданд, талош менамуданд, то ба мартабаи онҳо бирасанд ва дар ҷойгоҳ ба онҳо наздик шаванду дар назари омма мақоми худро аз даст надиҳанд. Пас, бештарин роҳбарони давлати уммавиён ночор буданд худро барои нигоҳ доштани анҷоми ҳақиқатҳои имон ва нашри имон ва ҳифзи аҳкоми Қуръону Ислом маҷбур созанд, дар ҳоле ки онҳо бо худ кореро анҷом намедоданд. Аз ҳамин сабаб аст, ки дар партави давлати онҳо ҳазорон олимон, муҳаққиқон, муҷтаҳидон, имомони ҳадис, авлиёи солеҳ, бузургворон ва барҷастагон нашъу намо ёфтанд. Агар ин ҳама камолоти аҳли байт, ростин будани онҳо ва пойбанд будани онҳо ба гуфтаҳои Худованд намешуд, албатта, уммавиён лағшиш мехӯрданд ва куллан аз роҳи дуруст берун мешуданд. Ҳамчуноне ки дар охирҳои давронашон ба он расида буданд ва ҳамчуноне ки Аббосиён низ дар охири даврони худ ба он расиданд.

Агар чунин гуфта шавад, ки чаро хилофат дар оли байт қарор нагирифт, бо вуҷуди он ки ҳамагон медонистанд, ки онҳо ҳақ мебошанд.

Ҷавоб ин аст, ки подшоҳии дунё фиребанда аст, дар сурате ки аҳли байт вазифадор буд, то ҳақиқати Ислом ва ҳақиқати Қуръонро ҳифз намояд. Он касе, ки зимоми корҳои хилофатро ба даст мегирад, набояд дунё ӯро мағрур созад ва ӯ бояд ё монанди паёмбарон маъсум ва ё хело тақводору хело парҳезгор ба монанди хулафои рошидин ва Умар Ибни Абдулазиз ва Маҳдии Аббосӣ бошад, то ин ки натавонад дунё ӯро фирефта намояд. Пас, подшоҳии дунё барои аҳли байт лоиқ нест, зеро ин онҳоро аз анҷом додани вазифаҳои асосии эшон, ки нигоҳ доштани дин ва хидмати ба Ислом аст, боз медорад. Он хилофати Фотимиҳо, ки бо номи аҳли байт дар Миср барпо шуд ва ҳукумати муваҳҳидине, ки дар Африқо ба вуҷуд омад ва он давлати Саффавиён, ки дар Ирон таъсис ёфт, ҳамаи инҳо ҳуҷҷат ва далел бар он шуданд, ки подшоҳии ин дунё барои аҳли байт намеарзад. Дар айни ҳол, мушоҳида мешавад, ки ҳаргоҳ онҳо дунё ва салтанатро тарк намуданд, талошҳои назаррас ва кӯшишҳои беназире дар роҳи хидмати Ислом ва баланд бардоштани парчами Қуръон намуданд.

Агар мехоҳӣ, пас биё ва ба ин ҳама қутбҳое, ки аз насли Ҳасан (р) омадааст, каме андеша кун ва хусусан дар бораи он чаҳор қутб, аз ҷумла дар бораи Шайх Ҷайлонӣ. Агар хоҳӣ, каме дар бораи имомоне, ки аз насли Имом Ҳусайн (р) омадаанд, фикр кун, аз ҷумла дар бораи Зайналобидин, Ҷаъфари Содиқ ва амсоли онҳо… Ҳар яке аз ин бузургворон ба монанди Маҳдии маънавӣ гардида, зулуму торикиҳои маънавиро бо нашри нурҳои Қуръон ва ҳақиқатҳои имон нест намуда буданд ва дар ҳақиқат собит намуданд, ки онҳо падари бузургвори Худ, Муҳаммад (с.а.в)-ро, воқеан, мерос бурдаанд.

Агар гуфта шавад, ки ҳикмат аз ин ҳама фитнаҳои хунин ва даҳшатнок дар даврони хулафои рошидин ва беҳтарин аср, ки бар сари уммати Ислом омада буд, дар чист? Ҷое ки барои ин бузургворон мумкин нест, ки ғазаби илоҳӣ омада бошад, мусибатҳо бар сари онҳо омад ва чӣ гуна метавон гуфт, ки ин ҳама раҳмати илоҳист ва сири он дар куҷост?

Ҷавоб. Ҳамчуноне ки борони фаровон, ки ҳамроҳ бо бод дар баҳорон меояд ва тухми ҳар намуд набототро ба ҳар тараф мекашонад, тухмиҳо ба ҳар тараф мераванд ва донаҳо парешон мешаванд ва дар натиҷа гулҳои он намоён мешаванд ва ҳар яке аз инҳо вазифаи табиии худро анҷом медиҳад, ҳамчунин фитнае, ки саҳобагони киром ва тобеин (ки Худованд аз эшон розӣ бод), ба он гирифтор шуда буданд, асрори истеъдодҳои эшонро кашф намуд ва донаҳои истеъдодҳои пинҳони онҳоро берун кард, пас барои ҳар тоифаи онҳо бонги хатар зада шуд ва онҳоро биму тарс фаро гирифт, ки хатари вазнине бар болои Ислом меояд ва оташи фитна дар миёни мусалмонон мунташир мешавад. Ин кор боиси он гардид, ки ҳар тоифае аз онҳо барои нигоҳ доштани дин ва муҳофизати имон истодагарӣ кунад.

Пас, ҳар яке аз ин тоифаҳо дар зимаи худ вазифае аз вазоифи имон ва ҷамъ намудани парокандагии мусалмононро ба уҳда гирифт, ҳар яке ба андозаи истеъдод ва тавонаш дар ин роҳ бо тамоми ҷиддият ва ихлос ҳаракат намуд. Баъзеҳо барои ҷамъоварии ҳадисҳои Паёмбар (с.а.в) пардохтанд ва баъзе барои навиштани аҳкоми шариат ва тоифаи дигаре барои ҷамъоварии аҳкоми ақидаю ҳақиқати имон ва дигарон барои ҳифзи Қуръони карим.

Бо ҳамин тариқ, ҳар тоифа дар зери вазифа ва воҷибе аз воҷибот пардохтанд, ҳамон вазифаҳе, ки имон ва Ислом ба онҳо вазифадор намудааст ва дар роҳи анҷоми ин вазифаҳои худ талошҳои сангине намуданд ва дар натиҷа он тухмҳоеро, ки боди фитна онҳоро дар гӯшаҳои гуногун парешон намуда буд, ба гулҳои рангоранге мубаддал гардонид, ки дар тамоми гӯшаҳои олам дида мешаванд ва ба дараҷае, ки олами ислом бо бӯстонҳое пур аз гулҳо мубаддал гардид. Аммо, мутаасифона, дар миёни ин ҳама гулҳои рангоранг хорҳо низ пайдо шуданд. Гӯё дасти қудрати илоҳӣ ин асрро бо камоли аҷибе нигоҳ дошт ва бар сари эшон сахтию мушкилотро овард, то ин ки ҳиммат ва эҳсоси мардони боҳиммат ва ғаюрро баланд бардорад ва ин ҳаракат, ки аз дарун меҷӯшид, бисёре аз муҷтаҳидон, муҳаддисон, ҳофизон, бузургон, қутбҳо ва авлиёҳоро маҷбур намуд, то ба дигар гӯшаҳои олами ислом ҳиҷрат намоянду кӯч банданд. Мусалмонон ба тарафи Шарқ ва Ғарб сафар намуданд ва чашмони худро кушоданд, то аз конҳои Қуръони карим ва хазинаҳои он дастовардҳо ёбанд.

Акнун бармегардем бар сари ҳамон мавзӯе, ки дар он будем, яъне он чи Паёмбар (с.а.в) дар бораи корҳои ғайбӣ хабар дода буд, феълан ҳама ба вуқӯъ омад ва шумори онҳо ба ҳазор ва шояд ба беш аз ҳазор мерасад, вале мо дар инҷо танҳо ба чанд намунаи он ишорат мекунем. Ба ҳамоне ишора мекунем, ки бар саҳеҳ будани он соҳибони шаш китоби саҳеҳ иттифоқ намуданд, ки Бухорӣ ва Муслим дар муқаддимаи онҳо мебошанд. Ҷое, ки аксари онҳо аз лиҳози маъно онро нақл кардаанд ва олимону муҳаққиқон ба саҳеҳ будани баъзе аз онҳо иттифоқ кардаанд, он ба манзалаи мутавотир расидааст.

Соҳибони сиҳоҳ ва олимон тамоми он чи Паёмбар (с.а.в) ба ёронаш дар бораи пирӯз гаштанаш бар душманонаш ва фатҳи Макка[20], фатҳи Байтулмуқаддас[21], Яман, Шом ва Ироқ[22] хабар дода буд, ривоят намудаанд… Ҳамчунин дар бораи фатҳи Хайбар[23] ва дар бораи хазинаҳои Қайсар ва Кисроро[24] тақсим намудани мусалмонон, ки дар он замон дар ҷаҳон бузургтарин империя ба шумор мерафтанд. Аз тарафи дигар, вақте Паёмбар (с.а.в) ин суханони ғайбиро мегуфт, ӯ ба ин ибора намегуфт, ки «ман чунин гумон мекунам» ва ё «чунин тахмин мезанам» ва ё «шояд ин тавр шавад», балки ӯ ин хабарҳоро ба таври яқин мегуфт ва гӯё воқеияте буданд, ки онҳоро мушоҳида мекард. Инро ҳам бояд қайд намуд, ки вақте Паёмбар (с.а.в) ин суханонро мегуфт, замоне буд, ки маъмур шуда буд, то Маккаро тарк намояду ба Мадина ҳиҷрат кунад ва замоне буд, ки саҳобагони ӯ хело кам, олами атрофи Мадина ҳама душманони ӯ ва дар фикри аз байн бурдани ӯ буданд.

Дар ривоятҳои саҳеҳ омадааст ва Паёмбар (с.а.в) борҳо инро такрор кардаанд:

عَلَيْكُمْ بِسِيرَةِ الَّذَيْنِ مِنْ بَعْدِى اَبِى بَكْرٍ وَعُمَرَ

«Шумо ба он ду нафаре, ки баъди ман меоянд, Абӯбакр ва Умар пайравӣ намоед»[25]. Гуфтаҳои ӯ маънои онро доштанд, ки Абӯбакр ва Умар бештар аз ман умр хоҳанд дид ва онҳо халифаҳои ман мешаванд ва ҳаққи хилофатро, ҳамчуноне ки лоиқ аст ва Худову Паёмбарашро розӣ мекунад, ба ҷо меоваранд. Пас Абӯбакр чанд муддати кутоҳе халифагӣ мекунад, дар сурате ки Умар муддати бештаре халифа мемонад ва дар замони хилофати ӯ бештарин футуҳоти исломӣ сурат мегирад.

Паёмбар (с.а.в) фармудаанд:

 

«Худованд барои ман тамоми ин заминро нишон дод ва Шарқу Ғарби онро ман дидам ва ин ки умматони ман ба ҳар ҷое мерасанд, ки ба ман нишон дода шуд»[26] ва воқеан ҳам чуноне шуд, ки ӯ хабар дода буд.

Паёмбар (с.а.в) дар ривояти саҳеҳ[27] пеш аз ба вуқӯъ омадани ғазваи Бадр макони кушта шудани кофирон ва ҷойи ба замин афтодани онҳоро хабар дода буд:

Ин ҷо Абӯҷаҳл кушта мешавад ва ин ҷо Атаба ва дар инҷо бошад Умайя ва ин ҷо фалону онҷо фалон «Ва медонам, ки Убай ибни Халаф кушта мешавад».[28] Ва дар воқеъ, ҳамчуноне шуд, ки ӯ хабар дода буд.

Дар ривояти саҳеҳ омадааст, ки Паёмбар (с.а.в.) дар ғазваи Муъта ҳамон тавр дар бораи асҳоби худ сухан мегуфт, ки гӯё онҳоро мушоҳида мекунад ва бо онҳост, дар ҳоле ки ӯ дар якмоҳа роҳ дуртар аз онҳо буд ва онҳо дар сарҳади Шом буданд. ӯ мегуфт:

«Парчамро Зайд гирифт ва ӯ кушта шуд, пас парчамро Ҷаъфар гирифт, кушта шуд ва онро Ибни Равоҳ гирифт, кушта шуд ва чашмонаш медурахшиданд, ҳатто парчамро шамшере аз шамшерҳои Худо гирифт ва роҳи наҷотро барои онҳо пайдо намуд»[29]. Баъди гузашти чанд ҳафта Яъло ибни Мунаббаҳ аз майдони ҳарб баргашт ва пеш аз он ки моҷарои ҷангро пурра дар ҳузури Паёмбар (с.а.в) нақл кунад, Паёмбар (с.а.в) худ қиссаи комили воқеаҳои рухдодаро нақл карданд. Пас, Яъло ибни Мунаббаҳ арз намуданд, ки: «Қасам ба Зоте, ки туро аз рӯйи ҳақ фиристодааст, аз суханони он ҷо як ҳарф ҳам кам нагуфтӣ»[30].

Дари ривояти саҳеҳи дигар омадааст, ки ӯ (с.а.в.) хабар дод:

«Хилофат баъди ӯ сӣ сол давом мекунад ва баъди он подшоҳӣ мешавад».[31] «Ва ин ки ин кор бо Паёмбарӣ ва раҳмат оғоз шуд ва сипас раҳмат ва хилофат мешавад ва сипас подшоҳии мустаҳкам мешавад ва баъд зулму ситаму фасод дар ин уммат мешавад».[32] Пас Паёмбар (с.а.в.) дар бораи ин ки хилофат баъди ӯ сӣ сол идома меёбад, хабар дода буд ва ин сӣ сол бо илова намудани шаш моҳи хилофати Ҳасан (р) пурра мегардад ва баъди он подшоҳию зулму ситам ва фасоди уммат мешавад ва феълан ҳам ҳамон тавре шуд, ки ӯ хабар дод.

Дар ривояти саҳеҳи дигар омадааст Паёмбар (с.а.в.) гуфта буд:

 

«Усмон (р) ҳангоми хондани Қуръон[33] кушта мешавад»

«Шояд Худованд ба ӯ ҷомаеро бипӯшонад ва дигарон бихоҳанд онро аз танаш бикашанд»[34] ва воқеан ҳамон тавре шуд, ки ӯ хабар дода буд.

Дар ривояти саҳеҳи дигар омадааст, ки замоне  Паёмбар (с.а.в.) ҳиҷомат намуданд, Абдуллоҳ ибни Зубайр барои табаррук хуни мубораки ӯро нӯшид ва онро ба замин нарехт. Пас ба ӯ гуфт:

«Вой барои мардум аз дасти ту ва вой барои ту аз дасти мардум»[35]. Паёмбар (с.а.в.) хабар дод, ки Абдуллоҳ бо шуҷоати хоса ва аҷибе роҳбарии мардумро ба уҳда мегирад ва ин кор боиси он мегардад, ки ӯ ҳадаф барои ҳуҷуми сахт мегардад ва ба сабаби ӯ мусибату балоҳо бар сари мардум меояд ва ҳамин тавр ҳам шуд. Баъди он ки Абдуллоҳ ибни Зубайр дар даврони Умавиён, дар Макка худро халифа эълон намуд, Ҳаҷҷоҷи золими сақафӣ ӯро бо лашкари бузурге дар Макка муҳосира намуд ва баъди ҷанги пуршиддату хунину сахт ӯ ба шаҳодат расид.

Паёмбар (с.а.в.) дар бораи «Подшоҳии Бани Умайя»[36], яъне ба пайдо шудани давлати Умавиён ва дар бораи «Амир шудани Муовия ва фарзандонаш» хабар дода, ба ӯ гуфта буд:

«Вақте мулк ба дасти ту расид, пас рост шав ва ё носеҳ бош».[37] Ҳамчунин хабар дода буд, ки «Бани Умайя моли Худоро дар миёни худ чарх мезанонад»[38] ва  подшоҳону амирони онҳо золим ва дар миёни онҳо нафароне ба монанди Язид[39] ва Валид пайдо мешаванд.

Ҳамчуноне ки Паёмбар (с.а.в.) хабар дода буд, ки:

«Фарзандони Аббос замоне бо парчамҳои сиёҳ қиём мекунанд ва муддати мулки эшон дарозатар мешавад аз мулки инҳо»,[40] яъне баъди Умавиён давлати Аббосиён пайдо мешавад ва онҳо дар ҳукм бештар мемонанд аз он ки Уммавиён монда буданд ва феълан ҳамон тавре шуд ки ӯ (с.а.в) хабар дода буд.

 

Дар ҳадиси саҳеҳ омадааст, ки Паёмбар (с.а.в) фармуданд:

«Вой ба ҳоли араб, ки бадие наздик шудааст»[41], пас ӯ дар бораи балоҳои Чингизхон ва Ҳулако ва ин ки чӣ гуна онҳо давлати Аббосиёнро аз байн мебаранд, хабар дод, ва ҳамон тавре ки ӯ гуфта буд, ба вуқӯъ омад.

Дар ривояти саҳеҳ омадааст, ки ӯ (с.а.в) ба Саъд Ибни Абуваққос, замоне ки сахт бемор буданд, гуфтанд:

 

«Шояд, ки ту боқӣ монӣ ва чанд қавмеро кӯмак намоӣ ва ба дигароне зарар расонӣ»[42]. Паёмбар (с.а.в) хабар додаст, ки дар оянда ӯ сарлашкар хоҳад шуд ва Худованд бо дастони ӯ ба қавмҳои зиёде фоида меорад, ки онҳо ба доираи Ислом медароянд ва баъзе дигарро ба сабаби ӯ зарар мерасонад, яъне давлатҳои худро аз даст медиҳанд. Дар воқеъ  ҳамон тавре шуд, ки ӯ гуфта буд ва дар оянда Саъд сарлашкари артиши Ислом гардиду давлати Форсро шикаст дод ва сабаби даромадани қавм ва миллатҳои гуногун ба Ислом гардид.

Ҳамчунин собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в)  барои Наҷҷошӣ[43] ғамгин шуд, дар худи ҳамон рӯзе, ки ӯ даргузашт. Ин дар соли ҳафтуми ҳиҷрӣ сурат гирфт. Паёмбар (с.а.в) ба ӯ салоти ҷанозаи ғоиб хонданд ва баъди гузашти як ҳафта хабари марги ӯ расид, ки дар ҳақиқат Наҷҷошӣ дар ҳамон рӯзе вафот кардааст, ки Паёмбар (с.а.в) хабар дода буд.

Ҳамчунин фармудаанд:

 

«Ором шав, ки дар болои ту Паёмбар (с.а.в) ва сиддиқ ва шаҳид қарор гирифтааст»[44]. Инро ҳангоме гуфт, ки бо иддае аз саҳобагони бузургаш дар болои кӯҳи Уҳуд (ё дар болои Ҳиро)[45] буданд, ки кӯҳ дар зери онҳо ба ҷунбиш даромад. Пас баён намуданд, ки Умар, Усмон ва Алӣ ба шаҳодат мерасанд ва воқеа ба ҳамон сурат ба вуқӯъ пайваст.

 

***

Эй нотавон! Эй касе, ки дилаш мурдааст! Ва эй бадбахт!

Шояд ту гуфтанӣ бошӣ, ки Муҳаммад (с.а.в) барҷаста буд ва бо ин донише, ки дошт, ин корҳои ғайбиро дарк намуда буд ва бо ин чашми худро аз ҳақиқати паёмбарии ӯ, ки ба монанди Офтоб аст мепушонӣ!

Эй бечора! Он чи шунидӣ, танҳо як қисмате аз понздаҳ намуди мӯъҷизаҳои Памёбар (с.а.в) мебошад ва донистӣ, ки тамоми онҳо собитанду ба ривоятҳои саҳеҳу бо санадҳои мутавотири маънавии саҳеҳ ба мо расидаанд. Ту то ҳол танҳо андакеро дар бораи корҳои ғайбӣ шунидаӣ. Оё баъди он ки инсон ин ҳама мӯъҷизаҳоро мешунавад, ба соҳиби ин мӯъҷизаҳо мегӯяд, ки ту донишманди барҷастае ҳастӣ, ки бо фаросати худ ояндаро дарк мекунӣ?

Фарзан, агар мо ҳам ба монанди ту бигӯем, ки ӯ донишманд буд, пас оё имкон дорад, ки он касе, ки ин ҳама донишу зиракиро дошта бошад ва аз дониши нодир бархӯрдор бошад, барои ӯ дидгоҳ нодуруст бошад? Оё мисли чунин инсони бузург метавонад қадри бузурги худро бо гуфтани хабарҳои нодуруст ба замин занад? Оё девонагӣ ва аҳмақӣ нест, агар мо аз он чи ин инсони донишманд дар бораи саодати ду дунё хабар додааст, рӯйгардон бошем?

 

ИШОРАИ ШАШУМ

Дар хабари собит омадааст, ки Паёмбар (с.а.в) ба Фотима чунин хабар додаст, ки:

«Аввалин кассе хоҳад буд, ки аз хонадонаш баъд аз фавти ӯ ба ӯ мепайвандад»[46]… Яъне аввалин касе аст, ки баъди даргузаштани Паёмбар (с.а.в) аз хонадонаш мемирад. Ин пешбинии Паёмбар (с.а.в) баъди шаш моҳ рух дод.

Ҳамчунин собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) ба Абӯзар дар хусуси рондани ӯ, яъне аз Мадина хабар дода буд, ва ҳамчунин аз оне, ки:

سَتُخْرَجُ مِنْ هُنَا وَتَعِيشُ وَحْدَكَ وَتَمُوتُ وَحْدَكَ

«ӯ танҳо зиндагӣ мекунаду танҳо мемирад»[47]. Баъд аз бист сол, ҳамчуноне ки Паёмбар (с.а.в) гуфта буд, воқеъ шуд.

Ҳамчунин ривоят шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) дар хонаи Умми Ҳаром (холаи Анас ибни Молик) аз хоб бо табассум бедор шуда, чунин гуфтанд:

«Мардумоне аз умматамро дидам, ки бар болои Баҳр чун подшоҳон дар роҳи Худо ҷиҳод мекунанд». Умми Ҳаром гуфт: «Эй Паёмбари Худо (с.а.в), дуо кун, то ман ҳам аз ҷумлаи онҳо бошам». Паёмбар (с.а.в) барои ӯ дуо кард”[48]. Баъди чил сол ҳамроҳи шавҳараш Убода ибни Сомит ба фатҳи Қибрис рафтанд ва дар он ҷо вафот намуд. Ва то ҳол қабри ӯ он ҷо маъруф асту мардумон онро зиёрат мекунанд.

Собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) фармуданд:

«Дар Қабилаи Сақиф як дурӯғгӯ ва як хунхор мебошад».[49] Паёмбар (с.а.в) дар ин ҳадис аз Мухтор, ки хело машҳур буда, даъвои паёмбарӣ намуд, ва аз хунхор, Ҳаҷҷоҷи золим, ки сад ҳазор одамро кушта буд, хабар додааст[50].

Собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) фармудаанд:

«Қустантиния ба зудӣ фатҳ мешавад, беҳтарин амир амири он ва беҳтарин лашкар он лашкар аст». Бо ин ҳадиси худ Паёмбар (с.а.в) хабар додааст, ки шаҳри Истанбул бо дасти мусулмонон озод мешаванд[51] ва барои Ҳазрати Султони Муҳаммад Фотеҳ мартабаи бузурге аст, ва ҳамин гуна ҳам шуд.

Собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) фармудааст:

«Агар дин дар Сурайё бошад, онро мардоне аз аҳли Форс ба даст меоранд»[52]. Ишора ба донишмандон ва авлиёест, ки дар Форс мебошанд, ба монанди Имом Абӯҳанифа.

Ҳамчунин фармуданд:

«Олими Қурайш кулли табақаҳои заминро пур аз илм мекунад»,[53] ишора ба Имом Шофеӣ аст.

Ҳамчунин Паёмбар (с.а.в) хабар додааст, ки

«Уммати Ислом ба ҳафтоду се гурӯҳ тақсим мешавад ва аз миёни онҳо гурӯҳи аҳли суннат ва ҷамоат бар ҳақ аст»[54].

 

Паёмбар (с.а.в) фармуданд:

«Ҷамоати қадария маҷусони ин умматанд»[55], ишорае ба тоифаи қадария, ки мункирони тақдир мебошанд ва ҳамчунин аз рофизиҳо хабар дода баён кардааст, ки онҳо ба гурӯҳҳои гуногуну зиёд тақсим мешаванд.

Ҳамчунин Паёмбар (с.а.в) дар хусуси гурӯҳҳои зиёде хабар додааст. Собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) ба ҳазрати Алӣ чизе ба ин маъно гуфтааст: «Қиссаи ту монанди Исо (а) аст, ту сабаби ҳалоки ду ҷамъи бузурге аз мардум мешавӣ: яке онҳо, ки дар муҳаббати ту  ва дигаре  дар адовати ту ифрот мекунанд[56]. Ҳамчуноне ки масеҳиён дар муҳаббати

Исо(а) ифрот намуда, аз ҳади машруъ баромаданд ва бо ин амали худ ҳалок шуданд ва ҳамчуноне ки мегуфтанд Исо (а) писари Худо аст (наузу биллоҳ), аммо яҳудиҳо бошанд дар душмании ӯ аз ҳад баромада, Паёмбарӣ ва шаъни баланди ӯро инкор менамуданд». Яъне дар бораи муҳаббати ту низ баъзе мардум аз ҳади шаръӣ баромада, ҳалок мешаванд, зеро Паёмбар (с.а.в) дар ҳақи онҳо гуфтааст:

“Онҳо набзе доранд ва ба онҳо «рофиза» гуфта мешавад”[57]. Аммо гурӯҳи дигаре бо душманӣ намудан бо ӯ ҳалок мешаванд ва онҳо ҳавориҷ ва гурӯҳе аз дӯстдорони ифротии уммавиҳо буданд, ки ба онҳо «носиба» гуфта мешуд.

Агар гуфта шавад, ки Қуръони карим ба муҳаббати оли байт амр мекунад ва Паёмбар (с.а.в) дар аҳодиси зиёде ба он таъкид намудааст, пас муҳибон ҳамеша шефта ва масти маҳбуби худ мебошанд. Пас, ин муҳаббат барои дӯстдорон ҷоиз аст ва дӯстдорон маъзуранд. Пас, чаро шиъа ва ба алалхусус рофизиҳо аз ин муҳаббат истифода набаранд ва чаро ин намуд муҳаббат онҳоро аз азоб наҷот надиҳад?

Ҷавоб. Муҳаббат ду қисм аст: якум, муҳаббат бо маъноӣ луғавии он ва он муҳаббати Алӣ, Ҳасан, Ҳусайн ва аҳли байти Паёмбар (с.а.в) аст, ки хос барои Худо, Паёмбар (с.а.в) ва дар роҳи ризои онҳо мебошад. Ин намуд муҳаббат, муҳаббати Паёмбар (с.а.в) -ро афзун намуда, василае барои пайдо намудани муҳаббати Худованд аст ва ин гуна муҳаббат машруъ ва дуруст аст. Ифрот намудан дар он зараре надорад, зеро он аз ҳади шаръӣ набаромада аст ва боиси бад кардан ва ё душманӣ бо дигарон нагардида ва дуюм, муҳаббат бо маъноӣ истилоҳӣ, яъне муҳаббати табии онҳо ҳамчуни шахсият, яъне Алиро барои шуҷоату комил будан, ва Ҳасану Ҳусайнро барои фазилату хусусиятҳои онҳо дӯст доштан бошад. Бидуни алоқаи онҳо бо Паёмбар (с.а.в), ҳатто шахсоне онҳоро дӯст медоранд, ки Худову Паёмбар (с.а.в)-ро намешиносанд. Пас, ин гуна муҳаббат василае барои муҳаббати Худо ва Паёмбар (с.а.в) нест. Агар дар ин муҳаббат ифрот набошад, он ба бад гуфтану душманӣ варзидани дигарон мерасонад.

Ҳамин тавр, баъзеи онҳо, ҳамон гуна ки ҳадис баён намудааст, дар муҳаббати Алӣ (р) ифрот намуда, аз Абӯбакру Умар (р) безорӣ баён намудаанд. Бо ин амалашон онҳо вориди зарари бузург шудаанд. Ин муҳаббати манфӣ боиси нокомии онҳо гардидааст.

Дар ривояти саҳеҳ омада аст, ки Паёмбар (с.а.в) уммати худро чунин огоҳ намудаст:

«Агар бо кибр роҳ раванд ва духтарони Форсу Рум ба онҳо хидматгор шаванд, Худованд душманиро дубора дар миёни онҳо баргардонда, бадбахтҳои онҳоро бар сари некон мусаллат мегардонад»[58]. Баъди сӣ сол, ҳамон тавре ки Паёмбар (с.а.в) фармуда буд, воқеъ шуд.

Ҳамчунин собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) фармудаанд:

«Ёрони худро аз фатҳи Хайбар бо дасти Алӣ хабар додаст»[59]. Дар рӯзи оянда мӯъҷизаи Паёмбар (с.а.в) воқеъ шуд, Алӣ (р) дарвозаи қалъаи Хайбарро канда, ба худ сипар гирифт. Баъд аз пурра пирӯз шудан, онро ба замин андохт ва он дарвозаи бузурге буд, ки ҳатто ҳашт нафар ва дар ривояте чил нафар онро натавонистанд аз замин бардоранд[60].

Паёмбар (с.а.в) фармуданд:

«Қиёмат барпо намешавад, то ду гурӯҳи бузург, ки даъвояшон як аст, бо ҳам биҷанганд» [61]. Аз ҷанги Сиффин миёни Алӣ (р) ва Муовия хабар додааст.

Аз ҷумлаи дигар хабарҳои Паёмбар (с.а.в)

«Амморро гурӯҳи саркаш ба қатл мерасонад» [62]. ӯ (р) дар ҷанги Сиффин кушта шуд. Алӣ (р) баъди кушта шудани Аммор далел меовард, ки гурӯҳи Муовия ҳама боғӣ ва саркашанд, аммо Муовия ҳадисро таъвил мекард. Амр ибни Ос чунин мегӯяд: «Фақат касоне, ки ӯро куштаанд,боғӣ мебошанд ва мо ҳама боғӣ нестем».

Паёмбар (с.а.в) ҳамчунин фармуданд:

«То он даме, ки Умар зинда аст, фитнаҳо зоҳир намешаванд»[63] ва ҳамин тавр ҳам буд.

Ҳангоме ки Суҳайл ибни Амр пеш аз мусулмон шуданаш дар ғазваи Бадр асир шуд, Умар (р) гуфт: «Эй Паёмбар (с.а.в)и Худо, ин мард забони бурро дорад, бигзор ман дандонҳои поини ӯро бишканам, то аз ин пас бар зидди ту суханварӣ карда натавонад». Паёмбар (с.а.в) гуфт:

 

«Эй Умар, шояд ба ҷойгоҳе бирасад, ки туро хушҳол кунад»[64]. Ҳамин тавр ҳам шуд. Вақте Паёмбар (с.а.в) вафот намуданд ва ин ҳодисае буд, ки сабр дар баробари он хело мушкил буд, Абӯбакр (р) аз ҷо бархоста, мусалмононро таъзия баён намуда, дилҳои онҳоро ба тарафи субот хонд ва барои онҳо хутбаи пурмазмуне намуд. Саҳл низ дар Макка роҳи Абӯбакрро пеш гирифта, хутбае пешкаши мардум намуд, ки ба хутбаи Абӯбакр (р) монанд буд ва ҳатто ибораҳои ҳар ду ба ҳам шабоҳат доштанд.

Паёмбар (с.а.в) ба Суроқа гуфт:

«Худро чӣ гуна меҳисобӣ, агар дастбандони Қайсарро дар даст намоӣ»[65]. Дар замони Умар (р) давлати Қайсар суқут кард ва ҷавоҳироти қайсар ба Мадина оварда шуд, Умар (р) ин дастбандонро ба Суроқа пӯшонда, гуфт:

«Шукр Худоро, ки инро аз Қайсар гирифт ва Суроқаро пӯшонд ва Паёмбар (с.а.в) бо он чӣ, ки хабар дода буд, рост гуфтааст»[66].

Ҳамчунин Паёмбар (с.а.в) фармудааст:

«Агар ин Қайсар ҳалок шавад, баъди ӯ қайсари дигаре нахоҳад омад»[67]. Сипас, ҳамон тавре ки Паёмбар (с.а.в) хабар дода буд, ҳамон гуна шуд.

Паёмбар (с.а.в) ба сафири Қайсар чунин хабар дод: «Худованд писари Қайсарро ба худи ӯ вогузор намуд, ва ӯро дар он вақт ба қатл расонид…»[68] Сипас он сафир дар кушта шудани Қайсар таҳқиқ намуда, яқин намуд, ки дар ҳамон лаҳзае, ки Паёмбар (с.а.в) ин суханро гуфт, ҳодиса ба вуқӯъ омад, ки ин сабаби имон овардани ӯ шуд. Номи он сафир тавре дар баъзе ривоятҳо омадааст, Фирӯз буд.

Паёмбар (с.а.в) аз номаи Ҳотаб ибни Абибалтаъа, ки ба ба тариқи сиррӣ ба кофирони Макка равон карда буд, хабар додааст. Сипас Алӣ ва Миқдодро равон намуд ва гуфт дар фалон макон зане аст ва бо худ нома дорад, он номаро гирифта ба назди ман биёред. Ҳарду рафтанд ва дар ҷойи баённамудаи Паёмбар (с.а.в) номаро дарёфтанд ва онро гирифта ба Паёмбар (с.а.в) ҳозир намуданд. Паёмбар (с.а.в) Ҳотабро ба назди худ хонд ва гуфт: «Чӣ чиз туро ба ин амал водор кард?». ӯ узри худро баён кард ва Паёмбар (с.а.в) узри ӯро пазируфт[69]. Ин ривоят саҳеҳ ва собит шудааст.

Ҳамчунин собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) дар бораи Утба ибни Абӯлаҳаб гуфт:

«ӯро саги Худо мехӯрад»[70]. Паёмбар (с.а.в) аз оқибати бади ӯ хабар дод. Баъди муддате Утба ба тарафи Яман рафт ва дар роҳ ҳайвони дарандае ӯро хӯрд. Дуои Паёмбар (с.а.в) бар ӯ рост баромад.

Ривояти саҳеҳ аст, ки ҳангоме Паёмбар (с.а.в) Маккаро фатҳ намуд, Билолро дастур дод, ки болои Каъба баромада, азон диҳад. Дар ҳоле ки Абӯсуфён ибни Ҳарб, Уттоб ибни Усайд ва Ҳорис ибни Ҳишом, ки аз сардорони Макка буданд, дар саҳни Каъба нишаста буданд. Уттоб гуфт: «Худованд Усайдро бо надидани ин рӯз икром намуд». Ҳорис гуфт: «Муҳаммад ғайр аз ин зоғи сиёҳ дигар муаззине пайдо накард!». Дар ин ҳангом Абӯсуфиён гуфт: «Ман чизе намегӯям ва агар чизе бигӯям, ин сангҳо ба ӯ (с.а.в) хабарро мерасонанд». Паёмбар (с.а.в) ба назди онҳо омаду гуфт: «Он чи, ки шумо гуфтед, ман медонам» ва суханони онҳоро барояшон зикр намуд.

Сипас Ҳорис ва Аттоб гуфтанд: «Мо шаҳодат медиҳем, ки ту Паёмбари Худо мебошӣ, касе ба ин гуфтаҳои мо огоҳӣ надошт, ки гӯем ӯ хабарро ба ту расондааст»[71].

Пас, аҷаб ба касе, ки ба ин Паёмбар (с.а.в) имон намеоварад.

Эй мулҳид! Ба ин ду марди сардорони сарсахти Қурайш фикр намо, ки чи гуна дар баробари як хабари ғайбии Паёмбар (с.а.в) нафсҳои худро нагузоштанд то  имон оварданд. Пас дили ту чи қадар вайрон аст, ки бо шунидани ҳазорон мӯъҷизаҳои ба ин монанд, ки бо роҳҳои саҳеҳ ва тавотури маънавӣ ривояту собит шудаанд, итминон пайдо намекунад…

Бармегардем ба мавзӯъ.

Собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в)  аз моле хабар додааст, ки амакаш, Аббос дар назди ҳамсараш, Умми Фазл пинҳон намуда буд [72]. Ва ҳангоме, ки Аббос дар Бадр асир афтод, аз ӯ мол талаб карданд ва ӯ дар ҷавоб  гуфт: «Ман мол надорам». Паёмбар (с.а.в) ба ӯ гуфт: «Молеро, ки дар назди Умми Фазл гузоштӣ, чӣ мекунад?» . ӯ гуфт: «Ғайри ман ва ҳамсарам касе инро намедонист». Сипас имон овард[73].

Ҳамчунин собит шудааст, ки Лабиди яҳудӣ барои азияти Паёмбар (с.а.в) бо мӯй дар шона ҷоду намуду онро дар чоҳе партофт. Паёмбар (с.а.в), Алӣ ва саҳобагонро амр намуд, то ба фалон чоҳ рафта, ашёе, ки дар он ҷоду баста шудааст, берун оранд. Онҳо рафтанд ва он ашёро пайдо намуда, ҳозир намуданд. Ҳар гоҳ Паёмбар (с.а.в) гиреҳеро аз он боз менамуд, дардаш камтар мешуд[74].

Собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) ба гуруҳе, ки дар миёни онҳо Абӯҳурайра ва Ҳузайфа буд, фармуданд:

«Дандони яке аз шумо дар Дӯзах мисли кӯҳи Уҳуд мебошад»,[75] яъне аз муртад шудани якеи онҳо ва баёни оқибати ӯ хабар додааст. Абӯҳурайра мегӯяд: «Ҳамаи ҳозирини он гуруҳе мурданд ва фақат ман ва як марди дигар боқӣ мондем ва ман дар хавф будам, вале он мард муртад шуд ва дар ҷанги Ямома кушта шуд»[76] ва ҳақиқати хабари Паёмбар (с.а.в) зоҳир шуд.

Ҳамчунин дар қазияи Умайр бо Сафвон собит шудааст, ки ӯ бо Сафвон пинҳонӣ сӯҳбат намуда, ба ӯ шарт гузоштааст, ки агар Паёмбар (с.а.в) ро ба қатл расонад, ба ӯ молу маблағи зиёде медиҳад. Вақте Умайр барои куштани Паёмбар (с.а.в) меояд, Паёмбар (с.а.в) ӯро аз мақсадашу рози пинҳонияшон хабар дода, дасти мубораки худро ба синаи ӯ мегузорад ва ӯ имон меоварад [77].

Дар ҳақиқат, баъди ин ҳама мисолҳои зиёд аз хабарҳои ғайбии Паёмбар (с.а.в), ки дар китобҳои саҳеҳи шашгона омадаанд, онҳоро бо санадҳои машҳур баён кардаанд. Бисёр ҳодисаҳои зикршудаи ин китоб дар ҳукми тавотури маънавӣ буда, бо яқин ва қатъӣ собит шудаанд. Кутуби Бухорӣ ва Муслим, ки бо қавли зиёди донишмандон дурусттарин китоб баъди Қуръон мебошанд, ин ҳодисаҳоро зикр намудаанд. Ҳамчунин  дар китобҳои саҳеҳи сунан чун Тирмизӣ, Нисоӣ, Абӯдовуд ва «Мустадрак»-и Ҳоким, «Муснад»-и Аҳмад ибни Ҳанбал ва «Далоил»-и Байҳақӣ низ бо санад ривоят шудаанд.

 

Пас эй мулҳиди ғофил! Суханони лоф мазан!

Магӯ Муҳаммад (с.а.в) як марди доное буд ва нашавад, ки бо ин баҳона масъаларо тарк намуда, аҳамияте ба он надиҳӣ! Ин хабарҳои рост, яъне ӯ даст ба корҳои ғайбӣ мезанад, аз ду амр холӣ наоянд. Ё он ки мегӯед ин мард нигоҳи амиқ ва ақли васеъ дорад, яъне чашми биное дорад, ки бо он гузаштаю ояндаи оламро мебинаду дар он ҳама чизро бо ҳама ҳодисаҳо медонад, пас кулли атрофи замин бо шарқу ғарб зери назари шоҳидони ӯст ва чунон дониши бузург дорад, ки ин барояш имконият медиҳад, то умури гузашта ва ояндаро ҳис намояд! Ин ҳолат, ҳамон гунае ки ҳама медонед, дар одамӣ дида намешавад. Агар дар одаме ҳам рух диҳад, он мард фарди фавқулодда ва соҳиби истеъдодест, ки Худованд ба ӯ додааст ва ин дар ҳади зоти худ мӯъҷизаи бузург аст. Ё ин ки маҷбурӣ инро қабул намоӣ, ки он шахси бузургвор шогирд ва маъмурест, ки аз тарафи бинандаи ҳама чиз ҳидояту таълимотро мегирад, аз тарафи оне, ки дорои қудрати тасарруф дар ҳама кор, дар ҳар замону макон аст. Ҳама чиз дар Лавҳулмаҳфуз навишта шудааст ва хостаи худро дар ҳар вақт ба шогирди худ таълим медиҳад. Пас собит мешавад, ки Муҳаммад (с.а.в) таълимотро аз муаллими азалии худ касб намуда, онро ба дигарон таблиғ мекунад.

Собит шудааст, ки ҳангоме Паёмбар (с.а.в) Холид ибни Валид (р)-ро равон кард, то бо Акидар, сардори қабилаи Давматулҷандал биҷангад, ба ӯ чунин дастур дод:

«ӯро дар ҳолати шикор намудани гов (ваҳшӣ) пайдо мекунед»[78]. Ҳамчунин хабар дода буд, ки ӯро бидуни ҷанг асир намуда, меорад. Холид рафт ва ӯро дар ҳолате дид, ки Паёмбар (с.а.в) васф намуда буд ва ӯро бидуни муқовамат асир гирифт.

Ҳамчунин собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) ба Қурайш хабар додааст, ки кирме саҳифаи онҳоро, ки дар он Ибни Ҳошимро маҳкум намуда, бо онҳо қатъи хешутаборӣ намуданд, хӯрдааст ва фақат дар он номи Худоро боқӣ гузоштааст. Онҳо чунончи Паёмбар (с.а.в) хабар дода буд, саҳифаро, ки дар Каъба овезон буд, пайдо мекунанд[79].

Ҳамчунин Паёмбар (с.а.в) аз паҳн шудани бемории вабо дар фатҳи Байтулмуқаддас хабар дода буд. Дар замони Умар (р) ин беморӣ хело густариш ёфта, дар муддати се рӯз ҳафтод ҳазор нафарро ба ҳалокат расонид.[80]

Ҳамчунин собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) аз бунёд гардидани Басра[81] ва Бағдод[82] қаблан хабар дод. Ҳамчунин аз ҷамъоварии тамоми хазинаҳои замин ба Бағдод низ хабар доданд.

Ҳамчунин Паёмбар (с.а.в) аз ҷанги бо туркҳо ва қавмҳое, ки дар атрофи баҳри Хазар зиндагӣ мекунанду сипас бисёри он қавмҳо ба ислом мушарраф мешаванд ва пайдоиши империяи араб хабар доданд[83], Дар ин мавзӯъ Паёмбар (с.а.в) мефармояд:

«Аҷам дар миёни шумо зиёд мешаванд ва моли шуморо хӯрда, шуморо ба қатл мерасонанд»[84].

Паёмбар (с.а.в) фармуданд:

«Ҳалоки умматони ман дар дасти фарзандони Қурайш мебошад». Паёмбар (с.а.в) дар ин ҳадис аз Язиду Валид ва амсоли онҳо, ашрофзодагони умавиҳо хабар медиҳад[85].

Ҳамчунин Паёмбар (с.а.в) аз сар задани муртадшавӣ дар баъзе аз манотиқ ба монанди Ямома хабар додааст[86].

Дар ғазваи Хандақ Паёмбар (с.а.в) фармуданд:

 

«Дигар Қурайш ва ҳампаймонони онҳо ба ман ҳамла намекунанд, балки мо ба онҳо ҳамла мекунем»[87]. Ва ҳамин гуна ҳам шуд.

Собит шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) ду моҳ пеш аз марги худ гуфта буд:

«Бандаро ихтиёр гузоштаанд ва ман он чи дар назди Худо аст, интихоб намудам»[88].

Паёмбар (с.а.в) дар ҳаққи Зайд ибни Савҳон фармудааст:

«Як узви ӯ пеш аз худаш ба Биҳишт меравад». Сипас дасти ӯ дар ҷанги Наҳованд, дар ҷиҳод бурида шуда, шаҳид шуд ва пеш аз ӯ вориди Биҳишт гардид [89].

Бо ин ҳама корҳои ғайбие, ки дар хусуси он баҳс намудем, аз миёни даҳ намуди мӯъҷизаҳо танҳо яктои он мебошад ва мо ҳамаи он даҳ мӯъҷизаро баён накардаем, балки танҳо мухтасаран чор намуд хабарҳои ғайбиро, ки махсуси Қуръон мебошанд, дар «Калимаи бисту панҷум» баён кардаем.

Дар ин намуд мӯъҷиза фикр намуда, онро ба он чор навъи дигар, ки Паёмбар (с.а.в) аз он ба забони Қуръон хабар додааст, изофа намоем, мебинем, ки чи гуна як далели қатъию ошкорро ташкил мекунад ва он касе, ки дилу ақлашро аз даст надода бошад, онро қабул мекунад ва ба ин боварӣ мерасад, ки ин Паёмбари акрам (с.а.в), Паёмбари Офаридгори ҳама чиз ва олиме ба ғайб буда, аз ғайб хабар медиҳад.

ИШОРАИ ҲАФТУМ

Як чанд мӯъҷизаи Паёмбар(с.а.в) -ро дар хусуси баракат дар таом ҳамчун намуна, аз миёни дигар мӯъҷизаҳояш зикр мекунем. Ин мӯъҷизаҳо бо ривоёти саҳеҳ, возеҳ ва бо далелҳои қонеъкунандаю собиткунанда тасдиқ шудаанд

 

                                        Пешгуфтор

 

Мисолҳо роҷеъ ба мӯъҷизаи Паёмбар (с.а.в)  дар боби баракати таом як қисмати мӯъҷизаҳо буда, бо дувоздаҳ шоха ривоят шудаанд. Бештари ин мӯъҷизаҳо дар назди ҷамоати бузурге аз саҳобагон, ки холӣ аз дурӯғ гуфтан ва дигар сифатҳои пасти инсонӣ буданд, рух додааст. Бояд зикр намуд, ки онҳо дар мақому манзалат ва сидқу амонатдорӣ мақоми хоса доштанд.

Мисол барои тавзеҳ. Яке аз саҳобагон ривоят мекунад, ки ҳафтод нафар аз як табақи хурд таом хӯрданд ва ҳамаи онҳо сер шуданд. Инро дар ҳоле қисса мекард, ки ҳафтод мард онро мешунид ва на нафаре ба ӯ ихтилоф кард ва на ӯро рад намуд, балки ҳамаи онҳо бо сукути худ гуфтаи он мардро тасдиқ намуданд.

Саҳобагони киром дар беҳтарин аср, дар роҳи ҳақ ва сидқу амонатдорӣ зиндагӣ мекарданд. Аз олуда шудан ба ботил худро ҳифз мекарданд. Агар касе аз онҳо ҳангоми ибрози ривоят заррае майл ба сӯйи дурӯғ медид , хомӯш намемонд, балки фавран сухани сухангӯро рад мекард.

Пас фазилати ин ривоятҳо дар он аст, ки онҳо бо роҳҳои гуногун ривоят шудаанд. Касоне ки дар он замон ин қиссаҳоро шуниданд, аммо сокит монданд,  шаҳодат аз он аст, ки ривоятҳоро тасдиқ мекунанд. Ҳикмати хомӯшии онҳо ин аст, ки гӯё ровии ин қиссаҳо худи онҳоянд. Ин амали онҳо ба он водор мекунад, ки чунин ривоятҳо мутавотир номида шаванд.

 

Умуман таърих ва хосатан сирати Паёмбар (с.а.в) гувоҳӣ аз он медиҳад, ки саҳобагони киром баъд аз ҳифзи Қуръони карим ҳадиси шарифро ҳифз мекарданд. Намуд, рафтор, кирдор, гуфтор ва тақрироте, ки бо назардошти мансубият ба аҳкоми шариат ва мӯъҷизаҳои Паёмбар дошт, саҳобагон ҳамаро аз бар намуда буданд. Масъали ҳифзи илми ҳадисро ҳеҷ гоҳ канор намегузоштанд (Худованд барои онҳо беҳтарин подошро ато намояд). Хурдатарин ҳаракате, ки дар сирати мубораки Паёмбар  анҷом мепазируфт, аз ҳамон ҳолатҳо ва ҳаракатҳои Паёмбар  барои худ далел ва ҳуҷҷатҳо гирифта, ҳамаи онҳоро ҷамъоварӣ намуда, дар пеши худ девонҳо месохтанд. Ҳафт нафаре, ки номашон бо номи Абдуллоҳ оғоз меёбад, онҳо аз рӯйи номашон ба Абдуллоҳҳои ҳафтгона машҳуранд. Ҳамаи онҳо Қуръони каримро ҳифз намуда, илми ҳадиси шарифро низ дар замони саҳобагон аз худ намуда буданд. Ду нафари инҳо дар баробари ин бо тарҷумони Қуръони карим машҳур гардида буданд. Аз ҷумлаи онҳо Абдуллоҳ ибни Аббос ва Абдуллоҳ ибни Зубайр буданд. Ҳамин тавр, дар замони худ саҳобагон ин мактабро таъсис намуда, баъди сӣ ва чил сол ба дасти бузургони тобиъин ҳамчун амонат супориданд. Ин бузургон бо як ихлосмандӣ ин амонатро қабул намуда, онро нигоҳ доштанд. Бо навиштаҷот ва таълифоти худ ҳадисҳоро нигоҳ доштанд. Пас аз гузашти дусад сол аз ҳиҷрат ба соҳибони сиҳоҳи шашгона онро ба амонат супориданд. Сарони сиҳоҳи шашгона, Имом Бухорӣ ва Муслим буданд. Сипас замони аҳли интиқод, илми ҷарҳу таъдил, ки илми ҳадисро таҳқиқ мекунанд, фаро расид. Аз ҷумлаи муборизини машҳури ин мактаб Ибни Ҷавзӣ буд, ки ҳадисҳои мавзӯъро, ки мулҳидону ҷоҳилон ҳамчун дасиса дар илми ҳадис ворид карда буданд, аз ҳадисҳои саҳеҳ ҷудо карданд. Сипас олимони бо зуҳду тақво идомадиҳандаи ин кори бузург шуданд. Намунаи онҳо Ҷалолиддини Суютӣ мебошад. Дар канори равзаи Паёмбар маскан гирифта, ҳадисҳои саҳеҳро аз ҳадисҳои мавзӯъ ва дигар каломҳои буҳтон бо чунин шакл тоза мекард.

Ҳар гоҳ ҳадисҳоро дар назди равзаи Расули акрам (с.а.в) қироат мекард, агар садои калимаи саҳеҳро ҳафтод маротиба аз Расули акрам (с.а.в) дар хобаш монанди дар бедорӣ намешунид, онро ҳамчун ҳадиси саҳеҳ қабул намекард. Ин заҳаматҳои наҷиби бузургон оид ба илми ҳадис ва мӯъҷизаҳои дурбори Паёмбар (с.а.в) буданд, ки то замони мо расиданд. Баъди он аҳодиси Паёмбар (с.а.в) даст ба дасти аминҳо мунтақил мешуданд.

Пас, бояд Худовандро шукр намуд, ки ин ҳама аз фазлу бузургии Парвардигори мост.

Пас, набояд чунин савол моро домангир шавад, ки бо вуҷуди ба вуқӯъ омадани ин ҳама ҳодисаҳо чӣ тавр ҳадисҳои Паёмбар (с.а.в) дар ҳифзу амон монданд.

 

Чанд мисол

аз мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в.) роҷеъ ба баракати  таом.

 

Мисоли аввал. Сиҳои ситта намунае аз ин мӯъҷизаҳоро зикр менамояд, ки Имом Бухорӣ ва Муслим дар саҳеҳайни худ онро қайд кардаанд. Ҳадисеро Анас (р) ривоят намуда чунин мегӯяд: «Паёмбар (с.а.в) навдомод ва Зайнабро ба никоҳи худ дароварда буд. Модари ман, Умми Сулайм каме аз хурмову равған ва таоми андак, ки ҳиссаи як нафар буд, дар як косаи хурд омода карда ба ман доду гуфт, ки инро назди Паёмбар (с.а.в) бибар ва ба ӯ бигӯ модарам инро барои шумо равон карда ба шумо салом мегӯяд ва хоҳиш дорад ин тушаи андаки моро қабул кунад. Онро ба назди Паёмбар (с.а.в) бурдам ва суханҳои модарамро ба ӯ расонидам.

Паёмбар (с.а.в) ба ман гуфт онро дар ин ҷо бигузор ва рафта фалону фалониҳоро (номҳояшонро номбар кард) даъват намо. Ҳамчунин ҳар касеро, ки вомехӯрӣ, даъват намо. Ман рафта, шахсонеро, ки номбар карданд ва ҳамчунин касонеро, ки вомехӯрдам, даъват намудам. Чун баргаштам, макон хело танг буд ва Паёмбар (с.а.в) аз ман пурсид, ки чанд нафарро даъват намудӣ? Ман ба эшон гуфтам, ки наздик ба сесад нафар. Сипас Расули акрам (с.а.в)-ро дидам, ки дастони мубораки худро дароз карду ин ибораро гуфт: «Ба он чизе ки Худо хоста бошад». Даҳ нафар – даҳ нафар даъвашудагонро ба наздаш мехонд ва барояшон мегуфт номи Худоро зикр кунед. Ҳамагӣ таомро тановул мекарданд. Ҳар кас аз пеши худаш таом мехӯрд ва як гурӯҳ медаромаду тановули таом карда мебаромад ва боз гурӯҳи дигаре медаромад. Ҳамин тавр, ҳамаи онҳо хӯрданду сер шуданд. Баъд Паёмбар (с.а.в) ба ман гуфт: «Эй Анас, ин косаро аз ин ҷо бигир». Анас мегӯяд: «Вақте косаро гирифтам, намедонам таом ҳангоми гузоштанам бештар буд ё вақти гирифтанам»[90].

Мисоли дуюм. Рӯзе аз рӯзҳо Паёмбар (с.а.в) меҳмони Абӯаюби ансорӣ шуд. Соҳиби мизбон барои ду нафар, Паёмбар (с.а.в) ва Абӯбакр (р) таом омода намуд. Паёмбар (с.а.в) Абӯаюби ансориро гуфт, ки:

«Сӣ нафар аз ашрофзодагони ансорро даъват кун». Сӣ нафарро даъват кард ва ҳамагӣ таом хӯрданд, боз таом боқӣ монд. Сипас фармуд:

«Шаст нафари дигарро даъват кун». Мизбон шаст нафари дигарро даъват намуд ва онҳо низ ба мисли гурӯҳи пешин тановули таом карданд ва боз таом боқӣ монд. Боз амр намуд, ки

«Ҳафтод нафари дигарро даъват кун». Ҳафтод нафари дигар даъват шуд ва боз таом боқӣ монд. Аз даъватшудагон ҳама бо Паёмбар (с.а.в) аҳду паймон бастанд. Ҳамин тавр, Абӯаюби ансорӣ мегӯяд: «Яксаду ҳаштод нафар даъват шуда буданд, ки ҳама таом хӯрданду сер шуданд ва таом боз боқӣ монд».[91]

Мисоли сеюм. Ҳадисе, ки Салма ибни Акваъ, Абӯҳурайра, Умар ибни Хатоб ва Абӯамраи Ансорӣ (р) ривоят мекунанд, яке аз ҳолатҳои гуруснагӣ барои Паёмбар (с.а.в) ва иддае аз мардум буд, ки дар яке аз ғазваҳо рух дод. Паёмбар (с.а.в) талаб намуд, то ҳар таоме бошад, ҷамъ намоянд. Марде, ки  наздаш каме таом монда буд, онро овард. Дигаре андаке аз ин бештар овард ва бештарин касе, ки таом овард, як паймона хурмо буд. Ҳамаи онро дар як табақ ҷамъ намуд. Салма мегӯяд, чун ҳамаи инҳоро ҷамъ намудам, ба андозаи як саргини бузғола буд. (Албатта, саргини бузғола дар ҳаҷм хело кам аст). Баъд Паёмбар (с.а.в) ҳамаи навкаронро (хизматгоронро) даъват намуд, ки табақҳои худро биоранд ва барои онҳо таом тақсим мекард. Таом барои ҳамаи онҳо басанда шуд ва аз он боз каме боқӣ монд. Дар ривояти дигар зикр шудааст, ки агар ҳамаи аҳли Замин меомаданду аз он мегирифтанд, барои ҳама басанда буд ва боз боқӣ мемонд.[92]

Мисоли чорум. Дар сиҳоҳи ситта собит шудааст ва аз ҷумла, Имом Бухорӣ ва Муслим ривоят мекунанд, ки Абдурраҳмон ибни Абӯбакри Сиддиқ мегӯяд: «Мо ҳамроҳи Паёмбар (с.а.в) дар як сафар яксаду сӣ нафар будем. Барои каме пухтани нон хамир карда шуд. Як бузғола забҳ карда пухта шуд, фақат шишу ҷигарро кабоб карданд. Ба Худо савганд, Паёмбар (с.а.в) кабобро ба яксаду сӣ нафар саҳобагон ба ҳар яке онҳо як порча бурида дод. Ҳамаи мо аз он таом хӯрдем ва дар он таом чунон баракат омад, ки мо ҳама сер шудем ва бақияи таомро ба шутурон бор кардем».[93]

Мисоли панҷум. Дар сиҳои ситта низ собит шудааст ва ҳадисро Ҷобир ривоят мекунад, ки дар ҷанги Хандақ, Расули акрам (с.а.в) бо баракати худ ҳазор нафарро бо як коса орди ҷав хӯронид. Ҷобир мегӯяд: «Ба Худо қасам мехӯрам, ки ҳамагон аз он хӯрданд ва рафтанд. Ҳамчунон таоми мо боқӣ буд ва нони мо пухта мешуд.[94] Паёмбар (с.а.в) ҳамин қадар саҳми худро дар ин хамир гузошт, ки ба он об рехт ва дуои баракатро хонд». Ҷобир бо эълони қасам мегӯяд ин мӯъҷиза дар ҳузури ҳазор нафаре, ки дар онҷо буд, рух дод.

Ин ривоят қатъист, зеро ин ривоятро ҳазор нафар мушоҳида намуданд.

Мисоли шашум. Дар сиҳои ситта собит шудааст. Абӯталҳа амак ва ходими Паёмбар (с.а.в) аз Анас (р) ривоят намуда, мегӯяд: «Ҳазрати Анас (р) рӯзе дар зери китфи худ порае аз нони ҷавро ба назди Расули акрам (с.а.в) меовард. Паёмбар (с.а.в) амр мекунад, ки он пораи нонро боз чанд қисмат кунад. Анас (р) онро боз чор қисмати дигар кард. Паёмбар (с.а.в) дар ин пораҳо дуои баракат кард. Ҳаштод нафар мард аз он тановул карданд ва сер шуданд. Аз ҷиҳати танг будани манзил, онҳо даҳ нафарӣ вориди манзил шуда, аз он мехӯрданд ва бо ҳамин тариқ, ҳамаи онҳо сер шуданд, боз пораи нон боқӣ монд».[95]

Мисоли ҳафтум. Дар «Саҳеҳ»–и Имом Муслим, «аш-Шифо» ва дигарон собит шудааст, ки Ҷобири ансорӣ мегӯяд: «Як марде назди Паёмбар (с.а.в) омад ва таом талаб кард. Паёмбар (с.а.в) барои он мард хурмо ва сабӯси ҷавин дод. Ин мард инҳоро ҳамроҳи ҳамсараш ва меҳмоне, ки ба хонааш омада буд, хӯрданд. Баъди он бақияро вазн кашиданд, ки чӣ қадараш кам шудааст. Онҳо диданд, ки баракат аз инҳо гирифта шудааст ва рӯз аз рӯз кам мешавад. Ба Паёмбар (с.а.в) инро нақл намуданд. Паёмбар (с.а.в) гуфт:

«Шумо агар вазн намекашидед, баракати он ҳамеша боқӣ мемонд ва шумо солҳои дароз аз он истеъмол мекардед».[96]  

Мисоли ҳаштум.

Ин дар китоби сиҳоҳи ситта, монанди Имом Тирмизӣ, Насоӣ, Байҳақӣ ва китоби «аш-Шифо» аз Самра ибни Ҷандаб зикр шудааст, ки марде бо нияти зиёрати Паёмбар (с.а.в) бо андаке аз гӯшти пухта вориди манзили Паёмбар (с.а.в) шуд. Баъди ин гурӯҳ-гурӯҳ мардумон вориди манзили Паёмбар (с.а.в) мешуданд ва аз он гӯшт тановул мекарданд. Қавме менишасту қавми дигаре беруни манзил мешуд. Ин ҳолат аз субҳ то шаб идома ёфт. Бо назардошти он мӯъҷизаҳое, ки дар муқаддима зикр намудем, танҳо ин пайдоиши баракат дар ривояти Самра нест, ки гурӯҳҳо ва қавмҳо аз он ошомиданду сер шуданд, балки эълони ин ривоят, намунае аз онҳост.[97]

Мисоли нуҳум. Мардони боэътимод ба монанди Шифо ибни Абишайба, Табаронӣ ва олимони муҳаққиқ бо як санади хуб аз Абӯҳурайра ривоят мекунанд, ки ӯ мегӯяд: «Паёмбар (с.а.в) маро амр кард, то аҳли Суффаро даъват намоям. Аҳли Суффа ҳама муҳоҷирони фуқаро буданд ва теъдоди онҳо каме бештар аз сад нафар буд. Ҳамаи онҳоро дар масҷид ҷой намуданд ва боз дигарон ҳам ба сафи онҳо пайваст шуданд. Табақи таомро дар миёни онҳо гузоштанд, ҳамаи онҳо таомро хӯрданд ва аз он фориғ шуданд, табақ ба монанди аввалааш пур аз таом боқӣ монд. Ин аз асари расидани ангуштони мубораки Паёмбар (с.а.в) бар ин таом буд».[98]

Абӯҳурайра санади ин ривоятро, ба ҳамаи аҳли Суфа, ки онҳо ровии ин қисса ҳастанд, рабт медиҳад ва онро ривояти қатъӣ мешуморад. Пас, оё имкон дорад чунин хабарро такзиб кард, ки аҳли Суфа ҳама аҳли сидқу шахсони баркамол буданд ва ҳеҷ яке аз онҳо инро рад накарданд.

Мисоли даҳум. Бо як ривояти саҳеҳ аз Алӣ (р) омадааст. Ҳазрати Алӣ (р) мегӯяд: «Рӯзе Паёмбар (с.а.в) Бани Абдулмуталлибро ҷамъ намуд, ки теъдодашон чил нафар буд. Дар миёни онҳо касоне буданд, ки ба танҳоӣ як шутурбачаро ва чор қадаҳ ширро, ки маъмулан барои се ё чор нафар кофӣ буд, мехӯрд. Барои ин адади мазкур гӯшту шир бениҳоят кам буд. Сипас Паёмбар (с.а.в) дасти муборакашро бар таом дароз карду дуои баракатро хонд ва барои қадаҳҳои шир ҳам дуо кард. Ҳама аз он гӯшту шир истеъмол карданд, сер шуданд ва боз он гӯшту шир ба монанди аввал боқӣ монд».[99]

Ин ҳам яке аз намунаҳои мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) аст, ки марди ғаюри исломӣ, ҳазрати Алӣ (р) онро ривоят мекунад ва бояд зикр кард, ки он бо далели қатъӣ собит шудааст.

Мисоли ёздаҳум. Бо ривояти саҳеҳ собит шудааст. Ҳангоми хонадор шудани ҳазрати Алӣ (р) бо Фотима (р), Паёмбар (с.а.в) ҳазрати Билолро амр кард, то чор ё панҷ паймона гандумро омода намуда  барои ин маросими арусӣ сари шутуреро бибуранд. Ҳазрати Билол мегӯяд: «Дар ҳақиқат ин корро кардам ва ба назди Паёмбар (с.а.в) овардам ва ӯ ба сари он бо дасташ бизад. Сипас мардум гурӯҳ-гурӯҳ даромада, таом мехӯрданд ва ин таом боз боқӣ мемонд ва ба ман амр намуд, ки ин боқимондаро ба дигар ҳамсаронаш бибарам ва барояшон гуфт худ бихӯред ва ба дигарон бидиҳед»[100]. Албатта, ин издивоҷи пурбаракат сазовор аст, то маросими пурбаракат дошта бошад ва албатта, бо таъсири мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в).

Мисоли дувоздаҳум. Имом Ҷаъфари Содиқ аз падараш Абӯмуҳаммади Боқир ва Абӯмуҳаммади Боқир аз падараш Зайналобиддин ва Зайналобиддин аз Ҳазрати Алӣ (р) ривоят мекунанд, ки ӯ гуфтааст: «Фотима (р) барои ду нафар таом омода кард, барои шавҳараш, ҳазрати Алӣ (р) ва Паёмбар (с.а.в) . Таомро ба ҳазрати Алӣ (р) дод ва ба назди Паёмбар (с.а.в) фиристод, то бо ҳам он таомро бихӯранд. Паёмбар (с.а.в) ба ҳазрати Фотима (р) амр кард, то аз он таом барои тамоми ҳамсаронаш як косагӣ бигирад. Баъд аз он барои Паёмбар (с.а.в) ва ҳазрати Алӣ (р) файзу баракат дар деги таом он чунон афзуд, ки ҳамаи мо аз он таом бо серӣ хӯрдем ва боз таом дар дег боқӣ монд».[101]

Аз кори ту, эй одамизод, дар тааҷҷуб афтодаем, ки чӣ гуна ба ин мӯъҷизаҳои ошкор ва равшан бовар надошта боши, ки ҳамаи ровиҳо аз табақаи мардони покдоман ҳастанд. Ҳатто шайтон наметавонад роҳеро барои инкор кардан пайдо кунад.

Мисоли сездаҳум. Абӯдовуд, Аҳмад ибни Ҳанбал ва Байҳақӣ аз Дукайни Аҳмасӣ ибни Саъиди Музин, аз як саҳобие, ки ҳамроҳи шаш бародари худ мушарраф ба сӯҳбати Расули акрам (с.а.в) шуда буданд, ривоят мекунад, ки ҳамон саҳобӣ Нуъмон ибни Муқрини Аҳмаси Музин аст. Аз ҷумлаи ровиёни ин қисса Ҷарир ҳам ҳаст ва ин қисса бо роҳҳои гуногун ривоят шудааст.

Расули акрам (с.а.в), ҳазрати Умар ибни Хаттобро амр намуд, ки боз чорсад нафар савораро аз Бани Аҳмас тӯшаи роҳ бидиҳад. Ҳазрати Умар (р) гуфт: «Эй Расули Худо (с.а.в), танҳо каме хурмо боқӣ мондааст».

Расули Худо (с.а.в) гуфт: «Бирав, онро зиёд кун!». Андак хурмо дар косае монда буд, ба миқдори он ки як шутурбача саргин мекунад (яъне аз лиҳози камӣ онро ба ин монанд кардааст). Ҳама даъват шуданд ва аз он хурмо истеъмол намуданд, ҳамагон сер шуданд ва он хурмо ҳамон миқдоре, ки буд, боз боқӣ монд.[102]

Пайдо шудани ин баракат танҳо ба ҳазрати Умар (р) тааллуқ надорад, балки ба ҳамон чорсад нафаре, ки даъват шуда буданд, тааллуқ дорад ва ҳамаи онҳо ровии ин қисса ва ин мӯъҷиза ҳастанд. Сукути онҳо дар баробари ривояти ҳазрати Умар (р) худ нишонгари тасдиқи онҳост. Ин хабарро иҷтиҳод гуфта намешавад, зеро ки ровиёни ин хабар хело зиёданд ва онро тавотури маънавӣ мегӯянд.

Мисоли чордаҳум. Дар «Саҳеҳ»-и Имом Бухорӣ ва Муслим собит шудааст, ки Ҷобир (р) барои пардохти қарзҳои падараш мушкилӣ мекашид. Падари Ҷобир (р) аз яҳудиҳо қарздор буд ва муддати ду сол мешуд, ки меваҳои боғашро чида ба онҳо медод, аммо аз қарз халос намешуд. Боре Паёмбар (с.а.в) дар ҳолати ҷамъоварии ҳосилаш аз пеши ӯ мегузашт ва барои ин саҳобӣ дуои баракат кард. Дар ҳамон сол барои ӯ муяссар гашт, то қарзҳои падарашро бо пуррагӣ пардохт намояд ва дар баробари ин, ҳосилоти ӯ ҳамчунон боқӣ монд. Аз ин ҳолат яҳудиёне, ки барои падари ин саҳобӣ қарз дода буданд, дар тааҷуб афтоданд.[103]

Ин мӯъҷизаи ошкорро на танҳо Ҷобир (р) ривоят кардааст, балки шахсони гуногун ривоят намуданд ва ин хабарро ҳам мутавотир номидан мумкин аст, ки ба ҳамаи иштирокчиёни он мӯъҷиза тааллуқ дорад.

Мисоли понздаҳум. Як гурӯҳ олимони муҳаққиқ ва дар раъси онҳо Имом Тирмизӣ ва Байҳақӣ аз Абӯҳурайра (р) ривоят мекунанд, ки боре дар яке аз ҳарбҳо бо номи ғазваи Табук саҳобагон дар ҳолати ногуворӣ қарор доштанд. Пас Паёмбар (с.а.в) ба ман (Абӯҳурайра) гуфт:

«Оё аз хӯрок чизе дорӣ?». Гуфтам: «Бале» (каме хурмо буд, ки теъдодаш ба понздаҳ адад мерасид). Паёмбар (с.а.в) гуфт: «Хурмоҳоро ба назди ман биоред». Паёмбар (с.а.в) дасти муборакашро андохту як қабза бароварда, дуо хонд, сипас барои ҳамагон тақсим намуд ва амр намуд, ки даҳ нафарӣ омада хурмо бигиранд. Ҳама аз он хӯрданд ва ба пуррагӣ сер шуданд. Баъд барои ман гуфт:

«Ин хурмоҳоро бигир ва дастатро дар он дохил кун, вале қабзаатро хурд нагир». Вақте ки ман қабзаамро дохил намудам, аз пештарааш хурмо зиёдтар буд. Аз ҳамон хурмо то он замоне ки Паёмбар (с.а.в) , ҳазрати Абӯбакр, Умар ва Усмон (р) ҳаёт доштанд, ман истеъмол менамудам. Дар замони ҳазрати Усмон (р) ин неъмат аз дасти ман гирифта шуд.[104]

Дар ривояти дигар омадааст, ки аз ҳамин хурмо миқдори зиёде дар роҳи Худо сарф шуд. Ҳазрати Абӯҳурайра (р) худ таълимгирифтаи мадрасаи Муҳаммад (с.а.в) аст, ки ин мӯъҷизаро ривоят мекунад. Албатта, сифати шогирдии ин мадраса бар ҷаҳониён маъруф аст, ки чӣ гуна дуоҳо барои бақои ҳифзи ин мадраса кардааст. Ин ривоятро мо низ мутавотир мегӯем, зеро ҷамъи иштирокчиёни ин ғазва ҳама ровии ин мӯъҷиза ҳастанд.

Мисоли шонздаҳум. Дар «Саҳеҳ»-и Бухорӣ ва дигар сиҳоҳи ситта собит шудааст, ки гуруснагӣ бошиддат ҳазрати Абӯҳурайраро фаро гирифт. Аз паси Паёмбар (с.а.в) мерафт, ки ба Паёмбар (с.а.в) як қадаҳ шир ҳадя намуданд. Паёмбар (с.а.в) (ба ҳазрати Абӯҳурайра) фармуд, то аҳли Суффаро даъват кунад. (Ман (Абӯҳурайра) гумон кардам, ки ин як қадаҳ ширро худам нӯшида метавонам, зеро ман бисёртар мухтоҷам. Фақат барои фармони Паёмбар (с.а.в.) аҳли суффаро даъват намудам, ки теъдодашон ҳудуди сад нафар буд). Абӯҳурайра мегӯяд: «Маро амр намуд, ки ба даъватшудагон ширро тақдим намоям. Ман ба яке аз онҳо ширро додам, он кас нӯшиду ба дигараш дод, ҳамин тавр ҳамаи онҳо нӯшиданду сер шуданд. Паёмбар (с.а.в.)ба ман гуфт:

«Акнун ману ту мондем ва нишастаму ширро нӯшидам». Паёмбар (с.а.в) ба ман гуфт: «Бинӯш». Нӯшида сер шудам. Гуфт: «Боз бинӯш». Гуфтам: «Қасам ба он Зоте, ки туро бо ҳақ фиристодааст, дигар имконияти нӯшидан надорам». Пас қадаҳи ширро гирифту Худоро шукргузорӣ намуд ва бо гуфтани «Бисмиллоҳир Раҳмонир Раҳим» боқӣ ширро бинӯшид.

Садҳо ҳазор бор нӯши ҷонат шавад, эй Паёмбар (с.а.в.)и Худо.[105]

Чунин мӯъҷизаҳои ҳақиқӣ холӣ аз шакку шубҳаҳо ҳастанд. Монанди ин мӯъҷизае, ки дар раъси он шоҳи ровиҳо, Имом Бухорӣ аст ва панҷсад ҳазор ҳадисҳои саҳеҳро солимона ҷамъоварӣ намуда, онҳоро ҳифз кардааст. Барои шакку шубҳа дигар ҷое боқӣ намондааст, ки дилҳо тасдиқкунанда ва чашмҳо бинандаи ин ҳол аст.

Ровии ин мӯъҷиза худ шогирди мадрасаи Муҳаммадӣ ва худи мударриси ин мадраса муаллими башаррият аст, пас худ қазоват кунед, ки ӯ (с.а.в) чӣ гуна таълим медиҳад. Ҳазрати Абӯҳурайра яке аз шогирдони ин мадраса, шахсияти беназир ва аксар ҳолатҳо бо Паёмбар (с.а.в) буд. Бисёр чизҳоро бо чашми сар мушоҳида менамуд ва агар ин мӯъҷиза аз ягон шахси тасодуфӣ шунида мешуд, ҷой дошт ӯро фосид ё маҷнун хонд. Пас ин номумкин аст, ки чунин нобовариро дар симои як саҳобии ҷалил ва машҳур, ки тамоми умрашро дар канори Паёмбар (с.а.в) сарф намуда ва ҳадисҳои ӯро ҳифз намудааст, ҷустуҷӯ намоем. Ҳар иззатеро, ки ин саҳобӣ касб намудааст, аз рӯйи баракати ҳифзи ҳадисҳои набавӣ аст, пас оё ӯ шакку шубҳаҳоро дар ин асарҳо ҷой медиҳад ва суханеро мегӯяд, ки мухолифи ҳақ аст? Ҳаргиз не! Касе ин сухани Паёмбар (с.а.в) -ро шунидааст: «Шахсе, ки қасдан аз номи ман тӯҳматеро эҷод мекунад ва ба мардум мегӯяд, маконаш дар Дӯзах аст»?, ба ӯ (с.а.в) дурӯғ намебандад.

Парвадигоро, ба ҳурмати баракати мӯъҷизаҳои Паёмбарат (с.а.в) дар ризқу рӯзии моддию маънавии мо баракат ато бифармо.

Нуқтаи муҳим. Бадеист, ки ҳар ҷое агар маълумот бештар ҷамъ шавад, заъфияташро гум карда қавӣ мегардад. Агар риштаҳои борик бо ҳам печонда шаванд, ба як ресмони мустаҳакам мубаддал мегарданд. Шонздаҳ мӯъҷизае, ки ин ҷо овардем, аз пайдоиши баракат дар таом буд ва ҳар мӯъҷизае, ки ин ҷо зикр карда шуд, дар мақоми худаш қавӣ буд. Имкон надорад, ки якеи онро дар баробари дигаре заъиф бихонӣ. Зеро мӯъҷизаҳо ниёз ба омилҳои тақвиятдиҳанда надоранд. Ин шонздаҳ мӯъҷизае, ки мо ин ҷо зикр намудем, ҳамааш ба дараҷаи тавотур расида буданд, ки инҳоро мӯъҷизаҳои кубро мегӯянд. Агар инҳоро бо чаҳордаҳ мӯъҷизаи дигар зам карда шавад, ки дар атрофи пайдоиши баракат аст, ба як кӯҳи бошукӯҳи мустаҳакам табдил мешавад. Ҳамаи ин мӯъҷизаҳоро бо ҳам ҷамъ кунем, мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в)ро ҳуҷҷати қонеъкунанда буда, инсонро аз шакку тадрид дур месозанд. Ин ҳуҷҷатҳои возеҳу равшан аломати Паёмбариашро тасдиқ мекунанд.

Шоҳсутуни далелҳои нубуввати Аҳмадӣ мӯъҷизаҳое ҳастанд, ки ба монанди як бинои мустаҳкам паёмбарии ӯро собит месозанд. Акнун фаҳмидем, ки мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) чӣ гуна мартабаи бузургеро ишғол менамоянд. Ташбеҳи ин мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) ба як бинои боҳашамат, дуркунандаи шакку хаёл ва гумонҳо нисбати нубуватии Паёмбар (с.а.в) аст. Аз ҷумлаи мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) «Баракат дар таом» аст, ки далолаткунанда бар рост будани Паёмбарии ӯ (с.а.в) мебошад. Паёмбар (с.а.в) зери фармон қарор дошт ва маҳбуби Худованди меҳрубон буд.

Худованд ба Паёмбар (с.а.в) он неъматҳо ва мӯъҷизаҳоеро, ки аз доираи одат берун буд, ато менамуд. Дар ҳолати ногуворӣ барои Паёмбар (с.а.в) аз хазинаи ғайбаш неъматҳои рангоранг ато менамуд, ки атрофиёнро ба ҳайрат меовард. Бояд қайд кард, ки нимҷазираи Арабистон ба ҷуз беобӣ ва як биёбони хушк чизи дигар набуд. Бо илова, ки дар оғози Ислом аҳолии нимҷазираи Арабистон дар як ҳолати ногуворӣ қарор доштанд ва дар гуруснагию ташнагӣ ҳаёт ба сар мебурданд. Машҳуртарин мӯъҷизаи Паёмбар (с.а.в) дар фаровон шудани неъмати Худованд дар ризқу обу нони ин минтақа аст. Ин мӯъҷизаҳо аз он гувоҳӣ медиҳанд, ки лутфу карам ва меҳрубонию меҳмондории Худованд бар Паёмбараш хело зиёд буд. Мувофиқи ҳоҷаташ Худованд ӯро икром мекард ва ҳамин икромҳои Худованд далолат бар рост будани Паёмбарии ӯ (с.а.в) мекунанд. Зеро касоне ки дар замони ҳаёти Муҳаммад (с.а.в) шоҳиди ҳоли чунин мӯъҷизаҳои ӯ (с.а.в) буданд, худ тақвиятбахши имони онҳо буд. Ҳар вақт мӯъҷизае зоҳир мешуд, имони онҳо ҳамон қадар зиёд мегардид. Афзудани чунин мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) нур болои нури имони онҳо мешуд.

 

ИШОРАИ ҲАШТУМ

қисме аз муъҷизотеро баён мекунад, ки ба об тааллуқ доранд.

Муқаддима

Ҳодисаҳое, ки миёни мардум ба вуқуъ меафтанд, ҳатто агар як нафар онро ривоят кунад ва аз ҷониби дигарон дурӯғ ҳисобида нашавад, далолат бар сидқи вуқуъи он ҳодиса мекунад. Зеро фитрати солими инсон дурӯғро бад мебинад ва онро инкор мекунад. Бахусус он саҳобагон, ки дар баробари дурӯғ сокит намемонданд, махсусан дар ҳолате, ки ин ҳодисаҳо ба Паёмбари Худо (с.а.в) тааллуқ дошта бошанд, ва аз он ҳам дақиқтар он ровиён саҳобагони машҳур мебошанд. Пас ровии хабари оҳод дар он ҳолат чун намоянда аз ҷониби он ҷамъе аст, ки айнан мушоҳада намудаанд. Дониста бошем, ки ҳар мисоле аз мисолҳои вобаста ба об бо роҳҳои гуногун аз саҳобагони киром ривоят шуда, онро имомон ва олимони тобиин ҳифз намуданд ва ҳар ривояти онро бо амонати бузург ба касоне, ки баъди онҳо дар асрҳои оянда меомаданд, месупориданд. Олимони ин аср он ривоётҳоро бо тамоми ҷиддияту амонат қабул намуда, ба олимони асри оянда нақл менамуданд ва ҳамин гуна ҳазорон олимони бузург дар ҳар асру табақа пайи ҳамдигар нақл намуданд, то оне ки имрӯз ба мо расиданд. Илова бар оне, ки китобҳои ҳадис дар замони Паёмбар (с.а.в) навишта шуда буданду аз даст ба даст мунтақил мешуданд, (то он ки ба дасти имомони ҳадис ба монанди Бухорӣ, Муслим расиданд) онро пурра фаҳмида буданд ва ин ривоятҳоро ба гурӯҳҳо ҷудо ва табақабандӣ менамуданд. Онҳо ҳадисҳои саҳеҳеро, ки холӣ аз шубҳа мебошанд, дар китобҳои саҳеҳи худ ҷамъ намуда ба сӯйи ҳақ роҳнамоӣ карданд.

“Худованд онҳоро ҷазои хайр диҳад”.

Мисол. Баромадани об аз миёни ангуштони Паёмбар (с.а.в) ва об додани мардуми бисёр бо ривоёти мутавотир нақл шудаст. Онро ҷамъи азиме нақл намуданд, ки бар дурӯғ ҷамъ шудани онҳо имкон надорад ва маҳол аст. Пас, ин мӯъҷиза қатъӣ собит шудааст, бо вуҷуди он ки се бор дар назди се ҷамоъати бузург рух додааст. Ин ҳодисаро бо ривояти саҳеҳ ҷамъи саҳобагон ва дар муқаддимаи онҳо Анас (ходими Паёмбар (с.а.в)), Ҷобир ва Ибни Масъуд (р) ривоят намудаанд ва имомони ҳадис чун Бухорӣ, Муслим, Имом Молик, Ибни Шуайб ва Қатода (р) бо ривоятҳои силсилавӣ ба мо нақл намудаанд.

Ҳоло нӯҳ мисол аз муъҷизоти мутааллиқ ба обро зикр мекунем.

Мисоли якум. Дар саҳеҳайни Бухорӣ, Муслим ва дигар китобҳои ҳадис аз Анас ибни Молик (р) собит шудааст, ки ӯ мегӯяд: “Паёмбар (с.а.в)-ро дидам, ки вақти намози аср наздик мешуд ва мардум мехостанд таҳорат кунанд, аммо об пайдо намекарданд, дидам, ки ба назди эшон кӯзаи обе оварданд ва Паёмбар (с.а.в) дастони худро дар он кӯза гузошт, об аз миёни ангуштони Паёмбар (с.а.в) берун шуд ва ҳама мардум таҳорат намуданд”. Қатода мегӯяд аз Анас пурсидам, ки чанд нафар будед? ӯ гуфт: “Сесад нафар ё наздик ба он” [106].

Дар ин ривоят мебинед, ки Анас ин ҳодисаро ҳамчун намоянда аз он 300 нафар ривоят мекунад. Пас, оё имкон дорад, ки он сесад нафар дар ривояти ин ҳадис аз ҷиҳати маъно шарик набошанд? Агар ин ҳодиса ба вуқӯъ наомада бошад, оё имкон дорад, ки ин сесад нафар дурӯғи Анасро ошкор накунанд?

Мисоли дуюм. Дар китобҳои саҳеҳе чун Бухорӣ ва Муслим аз Солим ибни Абӯҷаъд аз Ҷобир ибни Абдуллоҳи ансорӣ (р) чунин ривоят омадааст: “Мардум дар рӯзи Ҳудайбия ташна шуданд. Паёмбар (с.а.в) бо кӯзаи обе, ки дошт, таҳорат намуд ва мардум ба сӯйи Паёмбар (с.а.в) давиданд. Паёмбар (с.а.в) ба онҳо гуфт: “Ба шумо чӣ шудааст?”. Онҳо гуфтанд: “Обе барои таҳорат ва нӯшидан надорем, магар он чи дар назди шумо аст”. Ҷобир мегӯяд: “Паёмбар (с.а.в) дасти худро вориди он кӯза намуд ва об аз миёни ангуштони ӯ (с.а.в) чун чашма берун мешуд ва мо ҳамагон нӯшидем ва таҳорат гирифтем”. Солим мегӯяд ба Ҷобир гуфтам: “Шумо чанд нафар будед?”. ӯ гуфт: “Агар сад ҳазор мебудем, об барои мо кифоят мекард, аммо мо 1500 нафар будем”[107]. Аз ҷиҳати маъно мебинед, ки ровиёни ин ҳодис ба ҳазору панҷсад нафар расидааст, зеро инсон табиатан дурӯғро бад дида, мегӯяд ин дурӯғ аст, пас он саҳобагони киром, ки дар роҳи сидқу ҳақиқат ҷон, мол, падар, писар, хешовандон ва қавми худро фидо менамуданд, дурӯғ гуфтанашон маҳол аст. Бахусус баъд аз шунидани ин таҳдиди “Касе қасдан аз номи ман ҳадис мегӯяд, ҷойгоҳи худро дар Дӯзах интизор шавад”, маҳол аст, ки онҳо дурӯғро бишнаванду хомӯш бошанд. Пас, модоме ки онҳо ин ҳодисаро қабул доранду ба он эътирозе накардаанд, онҳо низ дар ривояти ин ҳодиса шарик ва аз ҷиҳати маъно тасдиқкунандаи он мебошанд.

Мисоли сеюм. Китобҳои саҳеҳ аз ҷумла Бухорӣ ва Муслим[108] дар зикри ғазваи Бувот ривоят мекунанд, ки Ҷобир гуфтааст: “Паёмбар (с.а.в) ба ман фармуд, ки:

“Эй Ҷобир, барои таҳорат кардан мардумро даъват намо”. Ба ӯ (с.а.в) гуфтем, ки об надорем. Паёмбар (с.а.в) каме об хост. Ба Паёмбар (с.а.в) каме об оварданд ва ӯ дастони худро дар он гузошт ва чизе гуфт, ки ман намедонам. Сипас фармуд:

رِدْنَا بِجَفْنَةِ الرَّكْبِ

“Бигӯ, то деги корвонро ҳозир кунанд”. Дегро ба назди Паёмбар (с.а.в)) оварданд ва Паёмбар (с.а.в) дастони худро дар дег андохт ва ангуштонашро боз намуд. Ҷобир мегӯяд: “Ба Худо қасам! Обро дидам, ки аз миёни ангуштони Паёмбар (с.а.в) ҷорӣ мешавад ва баъди лаҳзае дег пур шуд, ва сипас амр намуд, то ҳама об нӯшанд ва мардум то сер шудан об менӯшиданд. Ман гуфтам оё каси дигаре ҳаст, ки ниёз ба об дошта бошад? Сипас Паёмбар (с.а.в) дасти худро аз дег бардошт, дар ҳоле ки он пур аз об буд”.

Ин мӯъҷизаи ошкор аз ҷиҳати маъно мутавотир мебошад, зеро Ҷобир дар муқаддимаи шоҳидони ҳодиса буд ва ҳақ дорад дар бораи ин ҳодиса ҳарф занад ва аз номи мардум онро эълон кунад ва сабабаш дар он аст, ки ӯ дар он замон ходими Паёмбар (с.а.в) буд.

Ривояти Ибни Масъуд дар китобҳои саҳеҳ ба чунин сурат омадааст: “Дар ҳақиқат ман дидам, ки об аз миёни ангуштони Паёмбар (с.а.в) берун мебаромад”[109].

Аҷиб ин аст, ки саҳобагони бузургу содиқ ба монанди Анас, Ҷобир ва Ибни Масъуд онро ривоят карда бошанду дар ривояти худ ибораи дидамро истифода бурда бошанд, магар  надидани онҳо имкон дорад?

Сипас! Ин се мисолро бо ҳам ҷамъ намо, то бузургии қуввату қудрати ин мӯъҷизаро дарк намоӣ, зеро агар ҳар се роҳи ривоят бо ҳам як шаванд, ин ривоятро бо тавотури маънавии қатъӣ собит мекунанд, ки дар ҳақиқат об аз миёни ангуштони Паёмбар (с.а.в) берун шудааст. Ин мӯъҷиза аз мӯъҷизаи Мӯсо (а), ки аз санг дувоздаҳ чашма берун кард, боло ва бузургтар аст, зеро баровардани об аз санг одатан мумкин аст, аммо баромадани об ба монанди чашма аз даруни гӯшту устухон хело тааҷҷубовар аст.

Мисоли чорум. Имом Молик дар китоби пурқимати худ “Муватаъ”[110] аз саҳобагони бузург чунин ривоят мекунад: “Аз Муъоз ибни Ҷабал ривоят аст, ки онҳо дар ғазваи Табук вориди чашмае шуданд, ки оби он хело кам буд” Паёмбар (с.а.в) амр намуд оби онро ҷамъ кунанд. Саҳобагон бо дастони худ дар зарфе обро ҷамъ намуданд. Сипас Паёмбар (с.а.в) дар он зарф дасту даҳону рӯйи худро шуст ва обро дубора ба он баргардонд, аз он оби бисёр баромад ва ҳама аз он об сер шуданд. Ҳатто дар ҳадиси Ибни Исҳоқ омадааст, ки баъди он оби чашма ба фаровон баромадан гирифт ва Паёмбар (с.а.в) ба ӯ гуфт:

“Агар умрат дароз шавад, дар ин макон боғҳои зиёд мебинӣ”. Ва дар воқеъ ҳамин гуна ҳам шуд.

Мисоли панҷум. Имом Бухорӣ аз Барро ва Муслим аз Салма ибни Акваъ, дар китобҳои саҳеҳи дигар бо дигар роҳҳо ривоят шудааст, ки “Дар рӯзи Ҳудайбия ҳазору чорсад нафар будем. Дар Ҳудайбия чоҳе буд, ки мо ҳамаи оби онро берун баровардем, ҳатто дар он як қатра об боқӣ намонд. Паёмбар (с.а.в) дар лаби чоҳ нишасту фармуд, то ба ӯ (с.а.в) об биёранд ва сипас бо он об мазмаза намуду онро бо оби чоҳ якҷо кард. Баъди каме интизорӣ мо ҳама аз он чоҳ об хӯрдем ва шутуронро низ об додем.”[111]. Барроа мегӯяд: “Паёмбар (с.а.в) амр намуд, то ҳар соле аз он об ба назди ӯ биоваранд ва мо об меовардем ва Паёмбар (с.а.в) оби даҳони мубораки худро дар он меандохт ва дуо менамуд ва он обро дар чоҳ холӣ менамуд. Оби чоҳ чунон зиёд гашт ва ҳатто то лаби чоҳ расид ва ҳама аз он об нӯшиданду савораҳои худро об доданд”.

Мисоли шашум. Имомони ҳадис чун Муслим ва Ибни Ҷарири Табарӣ ва дигарҳо аз Абӯқаддода (р) ривоят мекунанд, ки мегӯяд: “Паёмбар (с.а.в), ҳангоме ки хабари кушта шудани сарлашкаронро шунид,[112]  барои кӯмаки аҳли Муъта равон шуд.” Ман як зарфе барои вузӯъ гирифтан бо худ доштам ва Паёмбар (с.а.в) фармуд:

“Ин зарфи худро нигоҳ дор, зеро дар он хабаре ҳаст.” Каме баъд мо ҳама дучори ташнагии шадид шудем ва адади мо ба ҳафтод тан мерасид (дар ривояти дигар, ки Табарӣ онро ривоят мекунад, адади онҳо сесад (300) нафар мегӯяд). Паёмбар (с.а.в) фармуд (ба Абӯқаддода (р)): “Он зарфи худро биёр” ва ман онро овардам. Паёмбар (с.а.в) онро гирифту даҳони мубораки худро ба даҳони он гузошт ва намедонам, ки дар он пуф намуд ё не, сипас баъди он ин ҳама омада, аз он об менӯшиданд ва зарфҳои худро пур аз об менамуданд, баъди ин ман онро гирифтам ва он мисли пешина пур аз об буд”[113].

Пас, биё дар ин мӯъҷизаи ошкорро фикр намо ва сипас ба Паёмбар (с.а.в) ва оли ӯ ба адади қатраҳои об дуруд бифирист.

Мисоли ҳафтум. Имом Бухорӣ ва Муслим аз Имрон ибни Ҳумайн, ҳангоме ки Паёмбар (с.а.в) бо асҳоби худ дар баъзе аз сафарҳо дучори ташнагӣ шуданд, чунин ривоят мекунанд: “Мо дар сафаре бо Паёмбар (с.а.в) будем. Мардум аз ташнагӣ ба ӯ шикоят карданд. Паёмбар (с.а.в) поён шуд ва Алӣ (р)-ро садо карду фармуд: “Ҳардуи шумо биравед ва об ҷустуҷӯ кунед”. Он ҳарду рафтанд ва занеро пайдо намуданд, ки ду обдон дошт ва онро гирифта, ба назди Паёмбар (с.а.в) оварданд. Паёмбар (с.а.в) як зарфе хост ва обро дар он холӣ кард. Сипас садо баровард, ки ҳама аз ин об бинӯшед. Ҳамаи мардум омада нӯшиданд… Ба ман чунин аён шуд, ки он аз аввала дида, пуртар буд”.

Паёмбар (с.а.в) фармуд: “Барои он зан чизе ҷамъ кунед” ва ҳама барои ӯ чунин карданд. Ҳатто барои ӯ дар як зарф хӯрок ҷамъ намуда, ба шутураш бор карданд. Сипас бо он зан фармуд, ки:

“Мо аз оби ту ризқ истифода накардем, балки Худованд моро сероб намуд”.[114]

Мисоли ҳаштум. Ибни Хузайма ҳадиси Ибни Умарро дар ғазваи Табук ривоят кардааст. ӯ ҳамчунин қисса мекунад, ки чи гуна онҳо дучори ташнагии сахт гардиданд, ки ҳатто ҳар мард шутури худро мекушт ва обро аз даруни он берун намуда менӯшид. Абӯбакр (р) дар ин ҳангом аз Паёмбар (с.а.в) дуо хост ва Паёмбар (с.а.в) дастони худро боло намуда, дуо намуд ва қабл аз ин ки дастонашро поён кунад, борон нозил шуд ва ҳама зарфҳои худро пур аз об намуданд, аммо борон берун аз пойгоҳи онҳо набуд”[115].

Ин маҳз мӯъҷизаи Муҳаммадӣ буда, дар он тасодуф дида намешавад.

Мисоли нуҳум. Аз Амр ибни Шуайб (набераи Абдуллоҳ ибни Амр ибни Ос), ки дар тахриҷи ҳадис назди соҳибони чор сунани саҳеҳ мақбул мебошад, ривоят шудааст: “Дар Зулҳиҷаз (бозоре дар Арафа) Абӯтолиб, ки дар пушти Паёмбар (с.а.в) нишаста буд, гуфт ман ташна шудаам ва обе надорам. Паёмбар (с.а.в) поён рафт ва заминро бо пойи худ мезад, то ин ки аз он об баромад, сипас Паёмбар (с.а.в) ба ӯ гуфт: “Бинӯш”[116]. Яке аз донишмандон мегӯяд ин ҳодиса қабл аз Ислом буд ва аз ҷумлаи нишонаҳои паёмбарӣ аст. Ҷорӣ шудани чашмаи Арафа баъди гузашти ҳазор сол аз ҷумлаи икроми Худованд аст ба Паёмбар (с.а.в) .

Бо ҳамин тариқ, гарчи мӯъҷизаҳо оид ба об ба навад адад расидааст, ин нӯҳ мисолеро, ки мо зикр намудем, бо навад роҳ ривоят шудаанд.

Ҳафт мисоли аввал саҳеҳ ва қатъӣ мебошанд, ба монанди тавотури маънавӣ ва ду мисоли ахир бо вуҷуди он ки санади онҳо қавӣ ва зиёд нест ва ровиёни зиёде онро ривоят накардаанд, аммо донишмандони ҳадис амсоли Имом Байҳақӣ ва Ҳоким аз Умар (р) мӯъҷизаи дигареро атрофи абрҳо ривоят мекунанд, ки барои мисоли ҳаштум, ки онро низ Умар (р) ривоят кардааст, тақвиятбахш ба шумор меравад.

Ривоят чунин аст: “Дар баъзе аз ҷангҳои Паёмбар (с.а.в) мардум дучори ташнагӣ шуданд. Умар (р) аз Паёмбар (с.а.в) хост то дуо кунад. Паёмбар (с.а.в) дуо кард, абрҳо пайдо шуданду борон борид ва ҳама аз об сер шуданд ва сипас абрҳо пароканда шуданд”[117]. Гӯё ин абрҳо маъмур буданд, то фақат бар лашкар борон биборад, зеро фақат борон дар макони онҳо борид. Пас ин ҳодиса мисоли ҳаштумро қавӣ ва таъйид намуда, онро собит мекунад. Ҳатто Ибни Ҷавзӣ, ки баъзе аз ҳадисҳои саҳеҳро рад намуда, онҳоро дар сафи ҳадисҳои мавзӯъ ҷой додааст, чунин мегӯяд: Ин ҳодиса дар ғазваи Бадр воқеъ шуда, дар шаъни он ин оят нозил шудааст, ки:

 “Ва фуруд меовард аз осмон оби боронро, то пок созад шуморо ба он”.

Пас, модоме ки ин оят дар бораи он нозил шуда онро ошкоро баён кардааст, пас дар воқеъ, дар рух додани он шакке нест.

Нозил шудани борон бо дуои Паёмбар (с.а.в) пеш аз он, ки дастони мубораки худро поён кунад, хело бисёр такрор шудааст ва ин дар навбати худ мӯъҷизаи алоҳидае мебошад. Баъзе ҳолатҳо Паёмбар (с.а.в) дар болои минбар борон талаб мекард ва қабл аз ин ки дастони худро поён кунад, борон меборид ва ин ривоят аз роҳҳои мутавотир собит шудааст.

 

ИШОРАИ НУҲУМ

Яке аз мӯъҷизаҳои Паёмбари акрам (с.а.в) ин итоат намудани дарахтон ва аз ҷояшон бархоста, ба монанди инсонҳо ба сӯйи ӯ омадани онҳост. Ин мӯъҷизаи дарахтон аз ҷиҳати маъно чун баромадани об аз ангуштони ӯ (с.а.в) мутавотиру мӯътамад буда, бо роҳҳои зиёд ривоят шудааст.

Бале! Гуфтан дуруст аст, ки канда шудани дарахтон ва бо амри Паёмбар (с.а.в) ба назди ӯ омадани онҳо мутавотири саҳеҳ мебошад,[118] зеро ин ҳадис аз тарафи саҳобагони содиқ ба мисли Алӣ, Ибни Аббос, Ибни Масъуд, Ибни Умар, Яъло ибни Мурра, Ҷобир, Анас ибни Молик, Бурайда, Усома ибни Зайд ва Ғилон ибни Салама ва дигарон ривоят шудааст ва ҳар кадоми онҳо ин мӯъҷизаи мутааллиқ ба дарахтро бо исботи қатъӣ ривоят кардаанд. Садҳо тобеин аз онҳо ин ривоятро бо роҳҳои мухталиф ривоят намудаанд, ки дар аввали ҳар ривоят саҳобие қарор гирифтааст. Яъне ин ривоят барои мо чун мутавотири дучанд нақл шудааст ва аз ин сабаб дар ин мӯъҷиза шакку шубҳа ворид шуда наметавонад, зеро ин ривоят дар дараҷаи мутавотири маънавии қатъӣ мебошад. Ин мӯъҷиза бо вуҷуди оне, ки борҳо такрор шудааст, дар ин ҷо якчанд аз ривоятҳои саҳеҳи онро дар чанд мисол баён мекунем:

Мисоли якум. Ибни Моҷа, Дорамӣ ва Байҳақӣ аз Анас ибни Молик ва Алӣ ва Баззор ва Байҳақӣ аз Ибни Умар ривоят мекунанд, ки се саҳобаи Паёмбар (с.а.в) гуфтаанд Паёмбар (с.а.в) ба сабаби такзиб намудани кофирон хело ғамгин шуда буд ва гуфт:

“Парвардигоро! Барои ман нишонае баён намо, то баъди он ба касе, ки ба ман дурӯғ мегӯяд, аҳамият надиҳам”. Дар ривояти Анас омадааст: “Ҷаброил ҳангоме Паёмбар (с.а.в)-ро ғамгин дид, гуфт: “Мехоҳӣ барои ту нишонае баён кунам?”. Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Бале!”. Сипас ба дарахте, ки дар пушти дарра буд, назар намуд. Ҷаброил ба ӯ гуфт: “Он дарахтро фарёд намо”. Он дарахт ба ҳаракат даромада, ба назди Паёмбар (с.а.в) омад, Ҷабраил ба ӯ гуфт: “Амр намо, то баргардад ва ба ҷойи худ биравад.”[119]

Мисоли дуюм. Қози Айёз, олими Мағриб, дар китоби “Шифо”-и худ бо санади саҳеҳ аз Абдуллоҳ ибни Умар ривоят мекунад, ки ӯ гуфта: “Бо Паёмбар (с.а.в) дар сафаре будем, аъробие ба ӯ наздик шуд. Паёмбар (с.а.в) фармуд:

“Эй аъробӣ, куҷо меравӣ?”. Гуфт: “Ба тарафи хонаводаи худ”. Паёмбар (с.а.в) гуфт:

“Туро ба хайре роҳнамоӣ кунам?”. Гуфт: “Он хайр чист?”. Паёмбар (с.а.в) гуфт:

“Бар он шоҳидӣ медиҳӣ, ки ба ҷуз Худо маъбуде нест ва ӯ ягона ва шарике надорад ва Муҳаммад банда ва фиристодаи ӯст?”. Гуфт: “Ба гуфтаи ту кӣ шоҳидӣ медиҳад?”. Паёмбар (с.а.в) фармуд:

“Ин дарахти самурра”. Ва он дарахт дар лаби дарра буд. Он дарахт заминро шикофта, ҳар чи зуд дар назди Паёмбар (с.а.в) ҳозир шуд ва ӯ (с.а.в) се маротиба талаби шоҳидӣ пурсид ва дарахт шоҳидӣ доду сипас ба ҷойи худ баргашт”[120].

Аз Бурайда бо тариқи ибни Соҳиби Асламӣ ва бо нақли саҳеҳ ривоят шуда аст: “Аъробие аз Паёмбар (с.а.в) як нишона барои паёмбариаш пурсид. Паёмбар (с.а.в) ба ӯ гуфт:

“Ба он дарахт бигӯ, ки Паёмбар (с.а.в) туро ба назди худ мехонад”. Дарахт ба тарафи росту чап ва пешу ақиб такон хӯрда, решаҳои худро аз замин боз канд ва ба назди Паёмбар (с.а.в) ҳозир шуд ва гуфт: “Салом бар ту, эй Паёмбари Худо”. Он аъробӣ гуфт: “Амр кун то ба ҷойи худ баргардад”. Сипас он дарахт бо амри Паёмбар (с.а.в) ба ҷойи худ баргашта, ба ҳолати пешини худ истод. Он аъробӣ гуфт: “Барои ман иҷозат деҳ, то ба ту саҷда намоям”. Паёмбар (с.а.в) фармуд: “Агар касеро ба саҷда амр мекардам, занро амр мекардам, то ба шавҳари худ саҷда намояд”. Сипас гуфт: “Иҷозат деҳ, то дастону пойҳои туро бибӯсам” ва Паёмбар (с.а.в) ӯро иҷозат дод”[121].

Мисоли сеюм. Имом Муслим ва соҳибони китобҳои саҳеҳ аз Ҷобир (р) ривоят мекунанд, ки гуфтааст: “Дар сафаре бо Паёмбари Худо (с.а.в) будем. Паёмбар (с.а.в) барои қазои ҳоҷат рафт ва чизе барои пӯшондани худ пайдо накард, ду дарахтро дар паҳлуи дарра дид ва ба сӯйи яке аз онҳо рафт ва барге аз онро гирифта фармуд:

“Ба ман наздик шав!”. Он дарахт монанди шутуре ба ӯ наздик шуд ва ин корро дарахти дигар низ анҷом дод. Ҳангоме ки дар байни онҳо қарор гирифт, гуфт: “Бо амри Худо маро пӯшонед”. Онҳо Паёмбар (с.а.в)-ро паноҳ намуданд”[122]. Сипас Паёмбар (с.а.в) дар пушти онҳо нишаст ва баъди қазои ҳоҷат онҳоро гуфт, ки ҳар кадом ба ҷойи худ баргардад.

Дар ривояти дигар Паёмбар (с.а.в) ба Ҷобир (р) фармуд:

“Эй Ҷобир, ба ин дарахт бигӯ, ки Паёмбари Худо (с.а.в) ба ту мефармояд, ки ба дигар дарахт пайваст шав, то ман дар пушташон биншинам”. Он дарахт ҳаракат намуд ва бо дигар дарахт пайваст шуд. Сипас Паёмбар (с.а.в) дар пушти онҳо нишаст. Ман баромадам ва нишаста, бо худам ҳарф мезадам. Ҳангоме ки рӯй гардондам, Паёмбар (с.а.в)-ро дар рӯ ба рӯйи худ дидам. Ҳарду дарахт аз якдигар дур шуда, ҳар кадомашон рост истодаанд. Паёмбари Худо (с.а.в) каме истод, сипас бо сари худ ин гуна ба тарафи чапу рост ишора намуд”[123] .

Мисоли чоҳорум. Усома ибни Зайд, ходими рости Паёмбар (с.а.в) ва яке аз сарлашкаронаш ривоят мекунад, ки дар сафаре бо Паёмбар (с.а.в) будем ва барои қазои ҳоҷат ҷойи муносибе дур аз чашми мардум пайдо накард. Паёмбар (с.а.в) фармуд:

“Оё дарахти хурмо ё сангеро мушоҳида мекунед?”. Гуфтам: “Дарахтони хурмои бо ҳам наздикро мебинам”. Паёмбар (с.а.в) фармуд:

“Бирав ва ба онҳо бигӯ, ки Паёмбари Худо (с.а.в) шуморо амр мекунад, то барои паноҳ намудани ӯ ҳозир шавед ва сангҳоро низ чунин бигӯ”. Ман суханҳои Паёмбар (с.а.в)-ро ба онҳо гуфтам ва қасам ба Зоте, ки ӯро ба дини ҳақ фиристодааст, дарахтони хурморо дидам, ки бо ҳам наздик мешаванд, то ин ки якҷо шуданд ва сангҳоро дидам, ки бар болои якдигар меистанд, то ин ки дар пушти онҳо чун девор қарор гирифтанд ва баъди он ки Паёмбар (с.а.в) қазои ҳоҷат намуд, ба ман фармуд:

“Ба онҳо бигӯ, то пароканда шаванд”. Қасам ба он Зоте, ки ҷони ман дар яди ӯст, дарахтони хурмо ва сангҳоро дидам, ки ҳама пароканда шуданд, то ин ки ба ҷойҳои худ баргаштанд”[124].

Ин ду ҳодисаеро, ки Ҷобир ва Усома ривоят кардаанд, Яъло ибни Мурра, Ғилон ибни Саламати сақафӣ ва Ибни Масъуд ба вуқӯъ омадани онро дар ғазваи Уҳуд ривоят кардаанд.

Мисоли панҷум. Алломаи даврони худ, Ибни Фаврак, ки Шофеъии дувум номида мешуд, дар “Киноя аз ҷиҳод ва фазли ӯ” зикр намудааст: “Паёмбар (с.а.в) дар ғазваи Тоиф шабона дар ҳолати нимхобӣ ҳаракат мекард, ки дарахти сидра дар пеши роҳи ӯ монеа шуд. Он дарахт дупора гашт, то аз байни онҳо гузашт ва ҳамчунин, то омадани мо ба ду соқ боқӣ монд” [125].

Мисоли шашум. Яъло ибни Сиёба ривоят мекунад, ки[126] дарахтоне бо номи талҳа ё самура ба назди Паёмбар (с.а.в) омада, атрофи ӯ давр заданду сипас ба ҷойи худ баргаштанд. Паёмбар (с.а.в) фармуд:

“Иҷозат хост, то ба ман салом диҳад” (яъне аз Парвардигор иҷозат хост).

Мисоли ҳафтум. Шайхайн аз Абдуллоҳ ибни Масъуд (р) ривоят мекунанд, ки ӯ гуфтааст: “Дарахте Паёмбар (с.а.в)-ро дар хусуси ҷин дар он шабе, ки ҷинҳо ба ӯ гӯш доданд, хабар намудааст”. Он замоне, ки ҷинҳои Насибин дар Батнинахл барои қабули Ислом омада буданд, дарахте омадани онҳоро ба Паёмбар (с.а.в) хабар дод.

Муҷоҳид аз Ибни Аббос дар хусуси ин ҳадис чунин ривоят мекунад: “Ҷинҳо ба Паёмбар (с.а.в) гуфтанд, ки кӣ ба ту гувоҳӣ медиҳад?” Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Ин дарахт”. Сипас ба дарахт хитоб намуда, ӯро ба назди худ хонд. Он дарахт решаҳои худро рӯ-рӯйи замин бардошта, бо садое монанди садои аслиҳа ба назди Паёмбар (с.а.в) омад[127].

Танҳо ҳамин як мӯъҷиза барои гурӯҳе аз ҷинҳо кофӣ буд. Пас инсоне, ки ҳазорон мӯъҷизаро аз ин қабил мешунавад, вале имон намеоварад, оё гумроҳтар аз он шайтоне нест, ки Қуръон дар бораи он аз забони дигар ҷинҳояш чунин гуфтааст:

“Ва (бояд бидонед) ки аҳмақе аз мо (яъне Иблис) ифтиро мекард бар Худо дурӯғро”.

Мисоли ҳаштум. Имом Тирмизӣ аз Ибни Аббос ривоят мекунад, ки Паёмбар (с.а.в) ба аъробие гуфт:

“Агар ин шохаи дарахти хурморо ба назди худ бихонам, оё ту шаҳодат медиҳӣ, ки ман Паёмбари Худо (с.а.в) мебошам?.” Гуфт: “Бале!”. Паёмбар (с.а.в) он шохаро садо кард ва он парида-парида ба назди Паёмбар (с.а.в) омад. Сипас Паёмбар (с.а.в) ба он гуфт: “Баргард!”. Он ба ҷойи худ баргашт”[128].

Мисолҳои зиёде вуҷуд дорад, ки  бо роҳҳои гуногун ривоят шудаанд ва маълум аст, ки агар якчанд ришта бо ҳам ҷамъ шаванд, табдил ба як ресмонӣ қавӣ мешаванд. Ҳамчунин ҳамин мӯъҷизае, ки ба дарахт тааллуқ дорад ва бо роҳҳои гуногун аз саҳобагони гиромӣ ривоят шудааст, дар дараҷаи қувваи тавотури маънавӣ қарор мегирад, балки он худ мутавотири ҳақиқӣ мебошад. Бидуни шак, ҳангоми ривояти он аз тобеин хусусияти тавотурро мегирад, хусусан дар санадҳое, ки соҳибони сиҳоҳ ба монанди Бухорӣ, Муслим, Ибни Ҳаббон, Тирмизӣ ва ғайра пеш гирифтаанд, ҳамааш бешубҳа саҳеҳ мебошанд. Балки метавон гуфт, ки ҳар ҳадисе, ки дар Бухорӣ омада бошад, монанди он аст, ки аз худи саҳоба шунида мешавад.

Пас агар ин дарахтон Паёмбар (с.а.в) -ро шинохта, ба дигарон шиносонда бошанд ва рисолати ӯро тасдиқ карда, бар ӯ салом дода бошанд ва ҳамон гуна, ки дидем, ӯро зиёрат намуда, фармонҳои ӯро ба ҷо овардаанд, пас чӣ гуна ин мавҷуди аҳмақ, ки худро инсон меҳисобад, ӯро намедонад ва намешиносад? Оё ин барои дил ва ақл нанг нест? Оё чунин инсон аз дарахти хушк пасттар ва аз ҳезуме, ки барои оташ афрӯхтан аст, беарзиштар нест?

 

ИШОРАИ ДАҲУМ

Он чизе, ки ин мӯъҷизаҳои ба дарахт тааллуқдоштаро тақвият ва таъкид мекунад, ин мӯъҷизаи нола кардани шохи дарахт аст, ки ин ривоят аз роҳҳои мутавотир ба мо расидааст.

Оре! Дар воқеъ, нолиши шохи дарахти хушк дар масҷиди Набавӣ,  дарду алами он дар фироқи Паёмбари гиромӣ (с.а.в) дар пеши ҷамоати зиёде аз саҳобагони киром буд ва ин таъкиду тақвиятбахши мисолҳоест, ки дар боло дар робита ба мӯъҷизаҳои дарахтҳо зикр намудем. Зеро шохи дарахт аз ҷинси худи дарахт аст, вале ин мӯъҷиза мутавотир ба зот мебошад, аммо дигар мӯъҷизаҳое ҳастанд, ки қисман мутавотир ҳастанд, зеро ҷузъиёти он ва мисолҳои он ба ҳадди тавотур намерасанд.

Болои масҷиди набавӣ бо шохаҳои дархти хурмо рӯпӯш шуда буд ва ҳар вақте ки Паёмбар (с.а.в) хутба мехонданд, бар паҳлуи хурмое истода хутба мехонд. Вақте ки барои Паёмбар (с.а.в) минбар сохта шуд ва ӯ бар болои минбар хутба мехонд, садои нолае аз он дарахти хурмо шунида шуд, ки пештар дар паҳлуяш хутба мехонд. Шохи дарахт ба монанди шутури ҳомиладор нолаи дарднок мекард. Паёмбари акрам (с.а.в) ба назди он омада, бо ӯ сӯҳбат кард ва тасалияташ бахшид, сипас дарахт хомӯш шуд.

Ин мӯъҷиза бо роҳҳои зиёде ба таври мутавотир нақл шудааст.

Оре! Дар воқеъ, мӯъҷизаи нолиши дарахт машҳур аст ва хабари ин мӯъҷиза аз хабарҳои мутавотири сареҳ мебошад[129]. Дар ҳақиқат, садҳо тобеин бо понздаҳ роҳ аз ҷамоате аз саҳобагони киром онро ривоят кардаанд ва ҳамин тавр, ба ононе, ки баъд омаданд, онро расониданд. Саҳобагони бузурге ба монанди Анас ибни Молик (хидмадгори Паёмбар (с.а.в)), Ҷобир ибни Абдуллоҳи ансорӣ, Абдуллоҳ ибни Умар, Абдуллоҳ ибни Аббос, Саҳл ибни Саъд, Абӯсаиди Худрӣ, Убай ибни Каъб, Бурайда ва модари мӯъминон, Умми Салама (Худо аз онҳо розӣ бошад) хабарро ривоят кардаанд. Ҳар яке аз инҳо сардори гурӯҳе аз ровиёни ҳадис мебошанд. Дар воқеъ, ин мӯъҷизаи бузурги мутавоттирро Бухорӣ, Муслим ва дигарон низ ривоят кардаанд.

Аз Ҷобир (р) ривоят шудааст, ки мегӯяд болои масҷид бо шохаҳои дарахти хурмо рӯпуш шуда буд ва Паёмбари акрам (с.а.в) вақте хутба мехонд, дар паҳлӯи яке аз он дарахтони хурмо меистод бо номи . Чун барои Паёмбар (с.а.в) минбар сохтанд, ба болои минбар баромад. (Ин лаҳза) аз он дарахти хурмо садое шунидем ба монанди садои шутури ҳомиладор. Паёмбар (с.а.в) омада, дасти муборакашро бар тани вай гузоштанд, сипас дарахт хомӯш шуд[130].

Аз Анас[131] ривоят омадааст: «Ҳатто масҷид аз нолаи он ба ларза даромад».

Саҳл ибни Саъд[132] ривоят мекунад, ки вақте мардум гиряву нолаи дарахтро шуниданд, худи онҳо низ ба гиря даромаданд.

Аз Убай ибни Каъб[133] ривоят шудааст, ки чунон нола кард, ки аз (шиддати) гиря ба кафидан даромад.

Дигарон дар ривоят инро илова карданд, ки Паёмбар (с.а.в) гуфт:

«Дар воқеъ, ин гиряҳои ӯ барои дур шуданаш аз зикри Худо мебошад»[134]. Дар ривояти дигар омадааст:

«Қасам бар он Зоте, ки ҷони ман дар яди ӯст, агар ман ӯро ором намекардам, то рӯзи қиёмат нола мекард» (яъне аз фироқи Паёмбар (с.а.в) гирёну нолон мемонд)[135].

Дар ҳадиси Бурайда омадааст: «Вақте ки шохи дарахт нола мекард, Паёмбар (с.а.в) дасти муборакашро бар тани вай гузошта, ба ӯ гуфт:

«Агар мехоҳӣ туро ба ҳамон боғе бармегардонам, ки дар он ҷо будӣ, то решаҳои ту сабз шаванд ва шоху панҷа ва меваҳоят аз нав бисабзанд ё агар бихоҳӣ, туро дар Биҳишт мешинонам ва авлиёи Худованд аз меваҳоят мехӯранд». Сипас Паёмбари акрам (с.а.в) ба ӯ гӯш андохт, то чӣ мегӯяд ва дарахт дар ҷавоб гуфт:

«Ман мехоҳам, то маро дар Биҳишт бишинонӣ, то аз меваҳои ман дӯстони Худо бихӯранд ва дар ҷое бошам, ки дигар фано ва нобуд нашавам». Он касоне дар пушти Паёмбар (с.а.в) буданд, онҳо сухани дарахтро мешуниданд. Сипас Паёмбар (с.а.в) гуфт:

«Дар воқеъ, чунон кардам ва дори бақоро бар дори фано ихтиёр кард».[136]

Имом Абӯисҳоқ ал-Асфаронӣ, ки яке аз олимони илми калом мебошад, чунин мегӯяд: «Дар асл Паёмбари акрам (с.а.в) ба назди дарахт нарафтааст, балки онро ба назди худ хондааст ва дарахт заминро шикофта, ба назди Паёмбар (с.а.в) омадааст ва Паёмбар (с.а.в) онро тасаллият бахшида, сипас амр карда, то ба ҷояш баргардад».[137]

Убай ибни Каъб мегӯяд: «Баъди зуҳур шудани ин мӯъҷиза Паёмбари акрам (с.а.в) васият кардааст, ки дар зери ҳамин минбар ӯро ба хок супоранд ва чунин ҳам карданд. Паёмбар (с.а.в) ҳар вақте ки намоз мехонд, ба сӯйи ӯ намоз мехонд». Вақте ки масҷидро барои аз нав сохтан хароб карданд, Убай он дарахтро гирифта, дар пеши худ то пӯсида аз байн рафтанаш нигоҳ дошт.[138]

Ҳасани Басрӣ ҳар вақто ки ин ҳадисро ба шогирдонаш нақл мекард, гиря карда мегуфт: «Эй бандагони Худо! Чун дарахте аз шавқу иштиёқ барои Паёмбар (с.а.в) гиряву нолиш мекунад, пас шумо беҳтару ҳақтар ҳастед, ки пазмони дидори ӯ шавед»[139].

Мо мегӯем меҳру муҳаббат ва шавқу иштиёқ бар Паёмбар (с.а.в) ин пайравист аз суннату шариати ӯ!

Нуктаи муҳим. Агар пурсанд, ки мӯъҷизаҳое, ки хоси баракати таоме буданд, ки онро бештар аз ҳазор нафар мушоҳида карданд ва он дар ҷанги Хандақ рух дод, ки ҳамагӣ як соъ (тақрибан се кг) буд, вале ҳамагонро сер намуд ва ҳамчунин мӯъҷизаҳое, ки хоси об буданд, ки ҳазор нафарро серроб кард, яъне он обе, ки аз миёни ангуштони мубораки Паёмбар (с.а.в) ҷорӣ шуда буд, чаро ин ду мӯъҷиза бо роҳҳои зиёд ривоят нашуданд, ҳамчуноне ки мӯъҷизаи нолаи дарахт шӯҳрат пайдо кард? Илова бар ин, инро ҳам бояд қайд намуд, ки ин ду ҷамоате, ки мӯъҷизаи таом ва обро мушоҳида намуда буданд, ба маротиб бештар аз ин ҷамоате буд, ки мӯъҷизаи дарахтро диданд.

Ҷавоб ҳамин аст, ки мӯъҷизаҳои зуҳуркарда ду қисматанд. Якум, он чизе, ки бо дасти Паёмбар (с.а.в) зуҳур мекунад ва барои тасдиқи даъвои Паёмбарии ӯ (с.а.в) ва ҳуҷҷати даъваташ мешавад ва ин чунин мӯъҷиза боиси зиёд гардидани имони мӯъминон мегардад ва аҳли нифоқро ба сӯйи ихлосу имон мекашонад ва кофиронро ба сӯйи имон даъват мекунад ва мӯъҷизаи дарахти хурмо аз ҳамин гуна мӯъҷизаҳо буд. Аз ҳамин лиҳоз, оммаи мардум ва хосашон ин мӯъҷизаро диданду дар ҳамлу нақлаш аҳамияти бештар зоҳир карданд.

Аммо мӯъҷизаи таому об аз мӯъҷиза дида бештар каромот ҳастанд, агарчӣ дар воқеъ мӯъҷиза бошанд. Балки метавон гуфт, ки он икроми худовандӣ ҳаст ва аз каромот дида, меҳмондории Худо мебошанд. Агар ин ҳарду, ҳам мӯъҷизаи таом ва ҳам мӯъҷизаи об  далелу ҳуҷҷат барои рост будани даъвои паёмбарӣ бошанд, вале ҳадаф ва мақсади асосӣ ин аст, ки лашкари беш аз ҳазор нафар дар як ҳолати ногувори гуруснагӣ қарор ва ниёз ба таому шароб доштанд.

Худованди мутаол аз хазинаи ғайби худ ба онҳо кӯмак расонид ва бо андак таоми иборат аз се кило ҳазор нафарро сер кунонид ва инчунин ҳазор нафар муҷоҳиди роҳи Худоро, ҳангоме ки ташнагӣ бетоқаташон карда буд, серроб гардонид. Худованди пок ин обро аз байни ангуштони сарвари азиму бузургашон ҷорӣ намуд.

Аз ин лиҳоз, дараҷаи мӯъҷизаи таому об ба мартабаи мӯъҷизаи дарахт нарасидааст, вагарна ҳардуи он мӯъҷизаҳо аз нигоҳи намудашон дар умум мутавотир ҳастанд, ба монанди хабари гиряи дарахти хурмо. Инчунин метавон гуфт, ки ҳар як шахс баракати таом ва ҷараёни обро аз байни ангуштони Паёмбар (с.а.в) мушоҳида ва эҳсос намекунад, балки асарашро мебинад, аммо ҳар касе, ки дар масҷиди набавӣ буд, дар воқеъ, садои гиряи дарахтро мешунид ва аз ҳамин лиҳоз, бештар нашр гардидааст…

Агар ки пурсанд, ки саҳобагони бузургвор (р) ҳамаи ҳолату ҳаракатҳои Паёмбар (с.а.в) -ро мушоҳида менамуданд ва ба он аҳамияти зиёд медоданд, дар он андеша мекарданду бо ҳушёрӣ ва огоҳии том онро  ба наслҳои оянда ривоят мекарданд, пас чаро ин гуна мӯъҷизаҳои бузург танҳо аз бист роҳ ривоят шудааст ва чаро аққалан бо сад роҳ ривоят нашудаанд? Чаро бештари ҳадисҳоро Анас, Ҷобир ва Абӯҳурайра ривоят мекунанд ва дар ин боб аз Абӯбакру Умар камтар ривоятҳо омадааст?

Ҷавоб. Ҷавоби саволи аввалро дар асоси сеюм, дар ишораи чорум зикр намуда будем. Аммо ҷавоби қисмати дуюми савол ин аст, ки инсон агар эҳтиёҷ ба даво дошта бошад, ба табиб муроҷиат мекунад, агар хостори сохтани манзил шавад, ба муҳандис муроҷиат мекунад ва агар мехоҳад шариатро биёмӯзад, назди муфтӣ меравад, то барои ӯ фатво диҳад… Ҳамин тавр, вазифаи баъзе саҳобагон маҳдуд дар бардошт ва нақлу ривояти ҳадис барои наслҳои оянда буд. Пас ҳамаи талошу саъю кӯшиши худро дар ин роҳ мебахшиданд. Абӯҳурайра ҳамаи ҳаёташро барои ҳифзи ҳадисҳои Паёмбар (с.а.в) бахшида буд ва дар айни ҳол Умар (р) машғули бардошти машаққатҳои хилофат ва сиёсату мудирияти давлат буд. Аз ин лиҳоз, онҳо бар саҳобагоне амсоли Абӯҳурайраву Анасу Ҷобир дар ҳамлу нақли ҳадис ба мардум такя менамуданд. Ба ҳамин хотир, аз ҳазрати Умар ривоят хело кам омадааст. Аз тарафи дигар, агар ровӣ содиқ ва мӯътамад бошад, ривояти ӯ барои мардум кофию қобили қабул аст ва ниёз ба ривояти дигаре нест. Аз ин рӯ, баъзе ҳодисаҳои муҳим танҳо бо ду се тариқ ривоят шудаанд.

 

ИШОРАИ ЁЗДАҲУМ

Ин ишора мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в)-ро дар ҷимодот аз қабили сангу кӯҳҳо баён мекунад. Ҳамон гуна ки дар ишораи даҳум гузашт, он роҷеъ ба мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) дар боби наботот буд, дар ин ишора мо аз миёни чандин мисолҳо танҳо ба ҳашт мисол ишора мекунем.

Мисоли якум. Бухорӣ ва алломаи Мағрибӣ Қозӣ Аёз аз ибни Масъуд, ки ходими Паёмбар (с.а.в) буданд, ривоят мекунанд: «Дар ҳақиқат, ҳангоми хӯрдани таом, тасбеҳ гуфтани таомро мешунидем».[140]

Мисоли дуюм. Аз Анас ва Абӯзар (р) собит шудааст ва Анас[141] мегӯяд: «Паёмбар (с.а.в) як панҷа сангпораро дар дасташ гирифт ва мо тасбеҳ гуфтани сангпораҳоро мешунидем. Сипас дар дасти Абӯбакр (р) онҳоро рехт ва боз он сангпораҳо тасбеҳ мегуфтанд ва баъд ба дасти мо доданд ва дар дасти мо тасбеҳ нагуфтанд».

Дар ривояти Абӯзар[142] омадааст, ки он сангрезаҳо дар дасти Умар (р) ҳам тасбеҳ мегуфтанд. Пас онҳоро дар замин гузоштанд ва он сангрезаҳо хомӯш шуданд ва сипас он сангрезаҳоро гирифта, дар дасти Усмон (р) гузошт ва онҳо тасбеҳ мегуфтанд, баъд аз он онҳоро дар дасти мо ниҳод, вале онҳо хомӯш шуданд.

Мисоли сеюм. Аз Алӣ, Ҷобир ва Оиша (р) бо ривояти саҳеҳ собит шудааст, ки дар воқеъ, Паёмбар (с.а.в) аз ҳар кӯҳу дашту биёбоне, ки мегузашт, бар ӯ мегуфтанд: «Ассалому алайкум, эй Паёмбари Худо».[143] Дар ривояти дигар аз Алӣ чунин омадааст: «Дар ибтидои биъсат дар Макка будем ва бо Паёмбар (с.а.в) барои сайругашт ба атрофи Макка баромадем, ҳар дарахту кӯҳе, ки Паёмбар (с.а.в) аз пеши он мегузашт, ба ӯ мегуфтанд: «Ассалому алайкум, эй Паёмбари Худо».

Дар ривояти Ҷобир омадааст, ки Паёмбар (с.а.в) бар ҳар сангу дарахте мегузашт, бар ӯ саҷда мекарданд[144], яъне ҳар яке аз онҳо дар пешгоҳи Паёмбар (с.а.в) сар хам намуда, мегуфтанд: «Ассалому алайкум, эй Паёмбари Худо».

Дар ривояти дигар аз Ҷобир[145] ибни Самра (р) аз Паёмбар (с.а.в) чунин омадааст:

«Дар воқеъ, ман сангеро дар Макка медонам, ки бар ман салом медод», яъне пеш аз он ки ба паёмбарӣ фиристода шавам. Мегӯянд он ишора бар санги сиёҳ, Ҳаҷаруласвад аст.

Аз Оиша (р) ривоят аст, ки мегӯяд Паёмбар (с.а.в) гуфт:

«Аз вақте ки Ҷаброил маро бо рисолати паёмбарӣ истиқбол кард, бар ҳар сангу дарахте, ки гузар менамудам, бар ман ин гуна салом медоданд: «Ассалому алайкум, эй Паёмбари Худо».[146]

Мисоли чорум. Дар ҳадиси Аббос[147] (р) омадааст, ки Паёмбари Худо (с.а.в): Аббос ва чаҳор фарзандонашро (Абдуллоҳ, Убайдуллоҳ, Фазл ва Ҳусамро) дар зери ҷомааш ҷамъ намуда, барои онҳо дуо намуд, то аз оташи Дӯзах эмин бошанд. ӯ мегуфт:

«Худовандо, ин амаки ман аст, бародари падарам ва инҳо фарзандони ӯ ҳастанд. Аз оташи Дӯзах инҳоро сатр намо, ҳамчуноне ки ман онҳоро бо ин ҷомаам сатр намудам». Пас дару деворҳо омин-омин мегуфтанд, яъне дар дуо шарик шудаанд.

Мисоли панҷум. Китобҳои сиҳоҳ ва дар муқаддимаи онҳо Бухорӣ, Ибни Ҳаббон, Абӯдовуд ва Тирмизӣ бо иттифоқ аз Анас[148], Абӯҳурайра[149], Усмони Зинурайн[150], Саъид ибни Зайд[151] яке аз даҳ ёрони биҳиштӣ, ривоят мекунанд, ки дар ҳақиқат «Паёмбар (с.а.в), Абӯбакр, Умар ва Усмон бар болои кӯҳи Уҳуд баромаданд, кӯҳ дар ин ҳол ба ларза даромад», яъне аз тарсу ҳарос ё ин ки аз хурсандию сурур. «Пас Паёмбар (с.а.в) гуфт:

«Собиту устувор бош, эй Уҳуд, ки бар болои ту паёмбару сиддиқу ду шаҳид истодаанд», бо ин ҳадис Паёмбари гиромӣ (с.а.в) ба шаҳодат расидани Умару Усмонро  хабари ғайбӣ медиҳад.

Дар давоми ин ҳадис омадааст, ки Паёмбар (с.а.в) аз Макка ҳиҷрат мекунад ва кофиронӣ Қурайш ба ҷустуҷӯйи ӯ мебароянд. ӯ ба болои кӯҳи Субайр мебарояд. Субайр ба Паёмбар (с.а.в) мегӯяд: «Эй Паёмбари Худо, аз болои ман поён шав, ки ман метарсам ту дар болои ман кушта мешавӣ ва Худованд маро азоб медиҳад». Кӯҳи Ҳиро гуфт:

«Эй Паёмбари Худо, ба тарафи ман биё».

Аз ин аҳли салоҳу сидқу вафо бармеояд, ки кӯҳи Субайр дар ҳолати хавфу бим ва кӯҳи Ҳиро дар ҳолати амн қарор доштанд.

Аз маҷмӯи ин мисолҳо бармеояд, ки кӯҳҳои азиму бузург ба монанди дигар махлуқот маъмур буданд, то Худованди таолоро тасбеҳ гӯянд ва ба худ вазифаи махсусе доранд. Онҳо Паёмбар (с.а.в) -ро мешиносанд ва ӯро дӯст медоранд. Пас кӯҳҳо беҳуда офарида нашудаанд.

Мисоли шашум. Ибни Умар[152] ривоят мекунад ки Паёмбар (с.а.в) бар болои минбар ин оятро хонд:

«Ва сифат накарданд (яҳудиҳо) Худоро чунон ки мебоист…» Сипас гуфт:

Пок медорад Худованд худро ва такрор карда мегӯяд:

“Ман ҷаббор ҳастам, ман бузургу ҷаббор ҳастам, ман бузургу боло ҳастам” ва минбар ба ларза даромад, ҳатто гуфтем ҳозир Паёмбар (с.а.в) меафтад.

Мисоли ҳафтум. Аз бузурги ин уммат ва тарҷумони Қуръон, Ибни Аббос (р) ва аз яке аз олимони саҳоба, Ибни Масъуд[153] (р) чунин ривоят шудааст: «Дар атрофи хонаи Худо сесаду шаст бут рост карда буданд, ки бар сангҳо мустаҳкам карда шуда буданд. Вақте соли фатҳ Паёмбар (с.а.в) дохили масҷид шуд, бо асои худ тарафи ҳар буте ишора мекард, яъне дасташро намерасонд ва мегуфт:

«Ва бигӯ: «Омад дини ҳақ» (ислом) ва нобуд шуд дини ботил (яъне куфр), албатта чизи ботил несту нобудшаванда аст»[154] (сураи «Исро», 81). Паёмбар (с.а.в) ба тарафи рӯйи ҳар он буте, ки ишора мекард, он ба пушт меафтод ва  агар ба пушти он ишора мекард, ба рӯяш меафтид, то оне, ки дар онҷо дигар буте намонд».[155]

Мисоли ҳаштум. Ин қиссаи роҳиби машҳур Буҳайро[156] мебошад, ки Паёмбар (с.а.в) бо амуяш, Абӯтолиб ва ҷамоате аз Қурайш ба сафари Шом баромаданд ва ин сафар пеш аз биъсати ӯ буд. Вақте ба наздикии маъбади он роҳиб расиданд, дар паҳлӯи маъбад нишастанд. Он роҳиб назди касе намебаромад, вале ба назди Паёмбар (с.а.в) баромада, дастони ӯро гирифт ва гуфт: «!Ин сарвари оламиён аст ва Худованд ӯро раҳмате бар оламиён мефиристад».

Баъзе бузургони Қурайш ба ӯ гуфтанд: «Шумо инро аз куҷо медонед?». Дар ҷавоб гуфт: «Дар воқеъ, ҳеҷ сангу дарахте намондааст, ки ба ин кас саҷда накунад ва инҳо бар ҳеҷ кас саҷда намекунанд, магар ба Паёмбар (с.а.в)». Ровӣ идома медиҳад: «сипас ҳангоми бозгашт абре болои сари Паёмбар (с.а.в)-ро соя меафканд ва чун мехост ба сояи дарахте биншинад, мардум пештар аз ӯ сояи дарахтро ишғол намуда буданд, вале чун Паёмбар (с.а.в) нишаст, сояи дарахт ба тарафи ӯ майл намуд»[157].

Ҳамин гуна ҳаштод мисоли дигар аст, ба монанди ин мисолҳои ҳаштгона. Ин мисолҳои ҳаштгона бо ҳам якҷо шаванд, дар ниҳоят қавию боэътимод мегарданд, ки ҳеҷ шакку шубҳае дар дуруст будани онҳо намемонад.

Ҳамчунин ин мӯъҷизаҳо (ба сухан омадани ашё) далелу ҳуҷҷати ошкор аст бар рост будани даъвои Паёмбар (с.а.в) ва ин аз ҷиҳати маънояш дар ҳукми мутавотир мебошад. Ҳар яке аз ин мисолҳо қувваеро тавлид мекунад, то мисолҳои дигарро тақвият бахшад ба монанди марди заифе, ки ба сафи қувваҳои мусаллаҳ мепайвандад ва онҷо қавӣ мегардад, ки метавонад ҳатто бо ҳазор нафар муқовимат кунад. Ҳамчунин монанди як сутуни заифе, ки паҳлуи сутунҳои дигар гузошта мешавад ва бо қувват мегардад. Ин, ба шарте ки баъзеи ривоятҳо заиф бошанд, вале агар тамоми ин ривоятҳо саҳеҳу собит бошанд, пас чӣ мешавад?

 

ИШОРАИ ДУВОЗДАҲУМ

Се мисоли муҳиме, ки ба ишораи ёздаҳум рабт доранд.

Мисоли якум. Ояти каримаи

 «Ва ту (ай Муҳаммад с) наяндохтӣ (мушти хокро ба сӯйи онон), вақте ки андохтӣ, лек Худо андохт (ки дар чашмҳояшон дохил шуд он резаҳои хок ва кӯру нобино гашта ҳалок шуданд)» (сураи «Анфол», 17) бо ибораи қотеъ ва бо таҳқиқи ҷамъи муфассирон, олимон ва имомони ҳадис баёнгар он аст, ки «Паёмбар (с.а.в) дар ҷанги Бадр панҷае аз хоку сангрезаҳоро гирифта, ба рӯйи лашкари кофирон пош медод ва мегуфт:  «Зишт шавад рӯятон»[158] ва он хок ба чашму гӯшҳои ҳамаи мушрикон медаромад ва ибораи «зишту бенамуд бод рӯйҳо» таъсири худро мерасонид ва онҳо баъд аз оне, ки дар ҳоли ҳуҷум бар алайҳи мусалмонон буданд, машғул бо чашму гӯшҳои худ шуданд ва фирор карданд.

Имом Муслим ривоят мекунад,[159] ки вақте дар ҷанги Ҳунайн кофирон бар рӯйи мусалмонон ҳуҷум мекарданд, Паёмбар (с.а.в) як мушт хокро гирифта, ба рӯйи мушрикон пош медиҳад ва мегӯяд: «Зишту бенамуд бод рӯйҳо» ва бо ризои Худованд ягон нафаре аз онҳо намонд, магар ин ки чашмонашон пур аз хок шуд ва гӯё чун ин калимаро шуниданд, рӯй ба фирор ниҳоданд.

Пас ин ҳодисаҳои ғайриоддӣ дар ҷанги Бадр ва Ҳунайн рух дода буд. Инҳо ҳодисаҳое буданд, ки болотар аз қудрат ва тавони башар мебошанд ва дар айни ҳол ҳеҷ имкон надорад, ки онро ба ину он сабабҳои табиӣ нисбат дод ва аз ин рӯ, Худованд мегӯяд:

«Ва ту (ай Муҳаммад (с.а.в) наяндохтӣ (мушти хокро ба сӯи онон) вақте ки андохтӣ, лек Худо андохт (ки дар чашмҳояшон дохил шуд он резаҳои хок ва кӯру нобино гашта ҳалок шуданд)» (сураи «Анфол», 17). Яъне дар ҳақиқат ин ҳодисаҳо аз қудрати хоси илоҳист.

Мисоли дуюм. Китобҳои ҳадис ва дар пешсафи онҳо Бухорӣ ва Муслим овардаанд: «Яҳудизане бо номи Зайнаб бинти Ҳарс дар ҷанги Хайбар як бузеро бирён карда, онро заҳролуд намуда, ба Паёмбар (с.а.в) ҳадя мекунад. Паёмбар (с.а.в) аз он гӯшт мехӯрад ва дигарон низ мехӯранд. Сипас Паёмбар (с.а.в) мегӯяд:

 

«Дастҳоятонро боло бардоред, ки ӯ ба ман хабар дод, ки дар воқеъ, гӯсфанд заҳролуд аст». Ҳама дастҳояшонро бардоштанд, магар Бушр писари ал-Барро, ки баъдан аз таъсири заҳр вафот кард. Паёмбар (с.а.в) он яҳудизанро ба наздаш мехонад ва ба ӯ мегӯяд: «Чӣ туро маҷбур кард, то ин корро анҷом додӣ?». Гуфт: «Агар Паёмбар (с.а.в) бошӣ, он чизе, ки ман омода кардам, ба ту зарар намерасонад ва агар подшоҳ бошӣ, мардумро аз пайравии ту боз медорам». Сипас Паёмбар (с.а.в) дастур дод, то он занро куштанд.[160] Дар баъзе ривоятҳои дигар омадааст, ки ба куштани ӯ амр накарда буд ва олимону муҳаққиқон мегӯянд: «Ба куштанаш амр накарда буд, балки ӯро ба соҳибони Бушр ибни Албарро супорид ва онҳо ӯро куштанд».[161]

Ҳоло барои тавзеҳи мӯъҷиза будани ин ҳодиса ба ин се мисол гӯш намо:

Якум, Дар ривояте омадааст, ки чанде аз саҳобагон овози бузро шуниданд, ки аз заҳролуд будани он хабар медод.[162]

Дуюм. Дар ривояти дигаре омадааст, ки пас аз оне ки Паёмбар (с.а.в) аз ин масъала хабар медиҳад, мегӯяд: «Бисмиллоҳ бигӯед, сипас онро бихӯред». Дар ҳақиқат, баъди зикри номи Худо дигар он зарар намекунад. Ин ривоятро агарчӣ Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ қабул надорад, вале олимони зиёде онро қабул доранд.

Сеюм. Дар воқеъ, тамоми касоне, ки сухани Паёмбар (с.а.в) -ро шунида буданд, ки мегуфт: «Он ба ман хабар дод, ки заҳролуд ҳастам», итминон ҳосил намуданд ва гӯё ин суханро бо гӯши худ шунидаанд. Зеро онҳо боре ҳам аз Паёмбар (с.а.в) сухане нашунидаанд, ки бо воқеият мухолиф бошад ва ин сухан яке аз онҳост. Ҳангоме ки яҳудиҳо нақша мекашанд, то зарбаи аламоварро ба Паёмбар (с.а.в) ва асҳоби киром (р) бизананд, тамоми машварат, маслиҳат, макр ва дасисаи онҳоро оиди сӯйиқасд тавассути як хабари ғайбӣ хунсо мекунад ва воқеа ҳамчуноне мешавад, ки Паёмбар (с.а.в) хабар медиҳад.

Мисоли сеюм. Мӯъҷизаи Паёмбар (с.а.в) дар се ҳодиса ба мӯъҷизаҳои ҳазрати Мӯсо (а) монандӣ доранд, ҳамчун мӯъҷизаи дасти сафеду асои он.

Ҳодисаи якум. Имом Аҳмад аз Абӯсаиди Худрӣ ҳадиси саҳеҳеро ривоят мекунад[163] ки Паёмбар (с.а.в) ба Қитода ибни Нӯъмон, ки бо ӯ намози хуфтанро хонд, дар як шаби торику боронӣ як асои хурди кӯтоҳе дода мегӯяд: «Ин асоро бо худ бибар, ки он даҳ равшанӣ аз пеш ва даҳ равшанӣ аз пушти ту мекунад. Вақте вориди хонаат шудӣ, сиёяҳиро хоҳӣ дид ва ӯро бо ин асо бизан, ки он шайтон аст». Пас Қатода ба роҳ афтод ва он асо ба монанди дасти нуронӣ ба ӯ равшанӣ мекард, то ин ки вориди хонаи худ шуд ва дар онҷо сиёҳиро дид ва ӯро бо он асо зада ронд».

Ҳодисаи дуюм. Шамшери Аккоша ибни Муҳсини Асадӣ дар ҷанги Бадр, дар он ҷанге, ки пур аз ҳодисаҳои аҷибу ҳайратовар буд, мешиканад. Паёмбар (с.а.в) ба ӯ як чӯби ғафси дароз дода мегӯяд: «Бо ин бизан»!, пас он чӯб ба як шамшери тез, дароз, сафед ва оҳанин табдил меёбад ва ӯ бо он шамшер меҷангад. ӯ бо ин шамшери худ дар чандин ҷангҳои дигар ширкат мекунад, то ин ки он дар ғазваи аҳли Ридда»[164] дар Ямома шаҳид мешавад.

Ин ҳодиса қотеъона собит шудааст. Аккоша дар тӯли умраш бо он шамшер ифтихор мекард ва он шамшерро «Авн» номид. Шӯҳрат ёфтани номи «Авн» бар ин шамшер ва ифтихор намудани Аккоша бо он ду далел ва ҳуҷҷате ҳастанд бар ҳақиқати ин ҳодиса.

Ҳодисаи сеюм. Ибни Абдулбар,[165] ки яке аз алломаҳо ва олимони муҳаққиқони даврони худ мебошад, ривоят мекунад ки Абдуллоҳ Ибни Ҷаҳш, ки писари аммаи Паёмбар (с.а.в) буд, «Дар ҳақиқат шамшерашро ҳангоми ҷанги Уҳуд аз даст дод. Паёмбар (с.а.в) ба ӯ пусти дарахти хурмое дод ва он дар дасти ӯ ба шамшер мубаддал гардид».

Ибни Сайиду-н-нос дар «Сират»-и худ мегӯяд: «Ин шамшер чанд муддат аз даст ба дасте мегузашт ва сипас ба шахсе бо номи Бағои Туркӣ бо дусад динор фурӯхта шуд».[166]

Ин ду шамшер мӯъҷизаҳое ҳастанд ба монанди мӯъҷизаи Мӯсо (а), танҳо фарқ дар он аст, ки мӯъҷизаи асои Мӯсо (а) баъди вафоти ӯ мӯъҷиза будани худро аз даст дод, вале ин ду шамшер баъд аз вафоти Паёмбар (с.а.в) чанд муддате ҳамчун мӯъҷиза боқӣ монданд.

 

ИШОРАИ СЕЗДАҲУМ

Ҳамчунин аз муъҷизоҳои Паёмбар (с.а.в) бо даму нафаси мубораки худ шифо бахшидани беморон ва маҷрӯҳин аст. Ин намуди мӯъҷизаҳо ба ривоятҳои мутавотир ба мо расидаанд, вале қисмате аз ҷузъиёти онҳо мутавотири маънавӣ мебошанд ва қисмати дигари он ба таври оҳод ривоят шудааст, вале бо вуҷуди ин ин ривоятҳо қаноати илмро ба бор меорад ва сабабаш дар он аст, ки олимон онро мӯътамад ҳисобиданд ва муҳаддисон онҳоро саҳеҳ хондаанд.

Мисоли якум. Қозӣ Айёз[167] аз Саъд ибни Абӯваққос, яке аз даҳ ёрони биҳиштӣ ва ходими Паёмбар (с.а.в) ва яке аз сарлашкарони Паёмбар (с.а.в) ва ҳамчунин яке аз сарлашкарон дар даврони Умар чунин ривоят мекунад: «Паёмбар (с.а.в) ба ман найзаи бе дамеро дода, гуфт: «Бо ин тир андоз», дар он рӯз ҳам Паёмбар (с.а.в) хело тирандозӣ карда буд ва найзаи ӯ хароб шуда буд». Ин ҳодиса дар ҷанги Уҳуд рух дод ва он тирҳое, ки дам надоштанд, монанди пари паранда рафта, дар ҷасади кофирон мехалиданд».

Ҳамчунин мегӯяд:[168] «Ҳамон рӯз чашми Қитода ибни Нӯъмон ҷароҳат бардошта ва ба рӯяш овезон шуда буд. Паёмбар (с.а.в) онро» бо дасти мубораки худ «гирифта ба маконаш багардонид ва он чашм аз дигараш беҳтар медид». Ин ҳодиса хело шӯҳрат пайдо карда буд, то ҷое ки яке аз наберагони Қитода назди Умар ибни Абдалазиз худашро бо мисраҳои шеър муаррифӣ намуда мегӯяд: «Ман фарзанди он касе ҳастам, ки чашмаш ба рӯяш овехта буд, сипас он бо дасти Мустафо, ки беҳтарин шифобахш буд, ба ҷояш баргардонида шуд, пас чашм ба ҳолати пешини худ баргашт ва эй беҳтарини чашмҳо ва эй беҳтарини шифобахшҳо!».

Инчунин собит шудааст ки «Паёмбар (с.а.в) оби даҳони худро ба ҷароҳати чеҳраи Қитода, ки дар рӯзи Қардин (ин ғазвае аст, ки баъди Ҳудайбия воқеъ шуда буд) тире ба рӯяш халида буд ва Қитода мегӯяд гӯё на дарде ба ман буд ва на зарбае хӯрда будам»[169], ин ба сабаби он буд, ки Паёмбар (с.а.в) бо дастони муборакашон онро молиш доданд.

Мисоли дуюм. Бухорӣ ва Муслим ривоят мекунанд, ки дар рӯзи Хайбар Паёмбар (с.а.в) байрақро ба ҳазрати Алӣ дода буд, дар ҳоле ки чашмони ӯ хираву торик шуда буданд. Паёмбар (с.а.в) оби даҳонашро гирифта, ба чашмони ӯ молид, пас бо розигии Худованд чашмонаш равшану бино шуданд.[170] Фардои ҳамон рӯз Алӣ (р) дари қалъаи оҳанинеро бардошта, қалъаро фатҳ кард.

Инчунин соқи пойи Салама ибни Акваъ дар ҷанги Хайбар ҷароҳат бардошта буд ва Паёмбар (с.а.в) онро дам намуд ва ӯ шифо ёфт.[171]

Мисоли сеюм. Насоӣ[172] аз Усмон ибни Ҳунайф ривоят мекунад, ки нобиное ба назди Паёмбар (с.а.в) омаду гуфт: «Эй Расули Худо! Аз Худо талаб кун, то чашмони маро бино кунад». Паёмбар (с.а.в) гуфт: «Ё ин ки туро ба ҳолат бигузорамат?». Гуфт: «Эй Паёмбари Худо (с.а.в), ин кӯриям барои ман машақат меорад». Паёмбар (с.а.в) ба ӯ гуфт:

«Бирав таҳорат кун ва ду ракаат намоз бихон ва баъди он бигӯ Парвардигоро, аз Ту мепурсам ва ба сӯйи Ту таваҷҷӯҳ мекунам бо паёмбар, Муҳаммад (с.а.в) ҳастам, ки паёмбари раҳмат аст». Гуфт: «Эй Муҳаммад, ман таваҷҷӯҳ ба сӯйи Худои ту бо ту мекунам, то ин ки чашмҳои маро бино кунад, бор илоҳо ӯро шафоаткунанда барои ман бигардон ва худамро шафоаткунандаи нафсам бигардон».

Баъди он чун баргашт, дид ки чашмҳояшро бино гаштааст».

Мисоли чорум. «Абӯҷаҳл дар ҷанги Бадр дасти Муавваз ибни Афроро бурид. ӯ яке аз чордаҳ нафарае аст, ки дар ҷанги Бадр шаҳид шуда буданд. Сипас дасташро бардошта, ба назди Паёмбар (с.а.в) омад ва Паёмбар (с.а.в) оби даҳонашро гирифта, бар дасти ӯ молиду онро часпонид ва он даст ба ҷойи худаш часпид. Сипас боз дубора ба ҷанг баргашту то ба шаҳодат расиданаш бо кофирон ҷангид. Ин ҳодисаро Ибни Ваҳҳаб ривоят кардааст»[173] ва ӯ яке аз эмомони ҳадис мебошад.

Инчунин дар ривоятҳо омадааст ки: «Хубай ибни Ясоф дар рӯзи Бадр, ки ҳамроҳи Паёмбар (с.а.в) буд, аз гарданаш ҷароҳат бардошт, ҳатто ҷоғаш як тараф шуд. Паёмбар (с.а.в) онро ба маконаш баргардонид ва дар он оби даҳон молид, пас шифо ёфт».[174]

Ин ду воқеа агар ривояти оҳод ҳам бошанд, Имоми бузургвор Ибни Ваҳҳаб онҳоро тасҳеҳ намудааст ва ҳарду дар қисмати мӯъҷизаҳои Бадр сурат гирифтанду шоҳидони зиёде онҳоро таъйид мекунанд. Барои ҳамин касе наметавонад дар ин ду воқеа шакку тардид намояд.

Ҳамчунин ҳазору як намунаест, ки бо ҳадисҳои саҳеҳ собит шудаанд, ки дасти Паёмбари аъзам (с.а.в) шифобахш ва дармоне барои беморону маҷруҳин буд.

 

Агар ин порча бо оби тилло

навишта шавад ва бо алмос зиннат

дода шавад, меарзад.

Дар ҳақиқат, ҳамчуноне ки дар гузашта баён шуд, тасбеҳ гуфтани сангпораҳо ва ором гардидани онҳо дар дасти Паёмбар (с.а.в) ҳаққасту рост. Бо хондани ин ояти карима:

«Ва ту (ай Муҳаммад с) наяндохтӣ (мушти хокро ба сӯйи онон) вақте ки андохтӣ, лек Худо андохт (ки дар чашмҳояшон дохил шуд он резаҳои хок ва кӯру нобино гашта ҳалок шуданд)» («Анфол», ояти 17).

Хоку сангпораҳо дар дасти мубораки ӯ ба монанди тиру туфанг мубаддал гаштанд, то ин ки душманон рӯ ба гурез ниҳоданд.

Дупора шудани моҳ бо ишораи як ангушти ҳамон даст. Чунончи Қуръон сароҳатан онро баён намудааст:

«Ва Моҳ дупора шуд».

Ҷорӣ шудани об ба монанди чашмаи равон аз миёни даҳ ангуштонаш ва сероб шудани лашкар аз он. Малҳам шудани он барои маҷруҳин ва шифо бахшидан ба беморон. То ин ки ошкоро баёнгари он бошад, ки то чӣ андоза ин дастони шариф пурбаракат мебошанд, то чӣ андоза ин дастон мӯъҷизаи тавонои бузурги Худованданд.

Гӯё кафи он даст гӯшаи хурдест барои зикри Худованд, дар байни дӯстон ки агар сангпора ба он дарояд, ба зикр кардан шурӯъ мекунад. Гӯё ҳамон кафи даст сипари хурди Худованд аст дар баробари душманон, ки агар ба он хок дарояд ба монанди кӯраи ҳавоӣ парвоз мекунад.

Он даст дорухонаи хурди раҳмонӣ мегардад, то маҷрӯҳон ва беморонро табобат кунад ва ҳаргоҳ ин даво ба дарде мерасид, онро шифо медод. Ҳар вақте ин даст бармехест, бо чунон азамат ва шукӯҳ бармехест, ки бо як ишораи ангушт моҳро ду пора мекард. Агар як назари зебое мекард, аз дасти мубораки Паёмбар (с.а.в) чашмаҳои раҳмат фаровонтар аз даҳ чашма мебаромад ва ба монанди чашмаи салсабил ҷорӣ мешуд.

Агар дасти ин Паёмбар (с.а.в) макони ин қадар мӯъҷизаҳои ҳайратовар бошад, оё сароҳатан фаҳмида намешавад, ки дар назди Парвардигораш аз чӣ мақоме бархӯрдор аст? Дар роҳи даъват худ чӣ қадар содиқ аст? Ононе, ки ин дасти муборакро байъат кардаанд, чӣ хушбахте буданд?

  

Савол. Дар воқеъ, дар бисёри ривоятҳо мегӯем, ки онҳо мутавотир ҳастанд, вале мутавотир будани онҳоро то кунун нашунидаем, магар мешавад тавотур то ин андоза номаълум бошад?

Ҷавоб. Назди олимони шариат ривоятҳои мутавотири зиёде ҳастанд, ки назди дигарон номаълум мебошанд ва назди олимони ҳадис ҳадисҳои мутавотире ҳастанд, ки назди дигарон ҳамчун ривояти оҳод шинохта шуданд. Ва ҳамин тавр, бадеҳиёт ва назарияҳои ҳар илм, дар воқеъ, ҳамон тавр баён мешаванд, ки мутахассисони он соҳа тарҳрезии он илмро кардаанд. Аммо дигарон дар он илм эътимод ба онҳо мекунанд. Пас онҳо ба суханони олимон таслим мешаванд ё ин ки дар он соҳа таҳқиқоти нав мебаранд ва он чизеро ки эшон тарҳрезӣ кардаанд, пайдо мекунанд. Он чизеро, ки аз ҳадисҳои мутавотири ҳақиқӣ ё маънавӣ ва ё ҳадисҳое ки дар ҳукми мутавотир ҳастанд, хабар додем, ҳукмашонро муҳаддисон, шариатшиносон, усилиҳо ва дигарон баён карданд. Агар марди оддӣ ва ғофиле аз он дар дар ғафлат монда бошад ва ё ҷоҳилоне ҳастанд, ки аз ҳақиқат чашм мепӯшанд, дар ин сурат маломат бар дӯши худи онҳост.

Мисли панҷум. Эмом Бағавӣ ривоят мекунад, ки «Дар ҷанги Хандақ соқи Алӣ Ибни Ҳакам шикаста шуд, пас Паёмбар (с.а.в) соқи ӯро молиш дод ва аз аспаш нафаромада, соқаш шифо ёфт»[175].

Мисоли шашум. Байҳақӣ ва ғайраш ривоят мекунанд, ки «Алӣ дар назди Паёмбар (с.а.в) аз дарди худ фарёд зада, шикоят кард. Пас, Паёмбар (с.а.в) гуфт:

«Парвардигоро, ӯро шифо деҳ ё саломаташ намо», сипас ӯро бо пояш зарбае зад, дигар аз он дард шикоят накард»[176].

Мисоли ҳафтум. «Дар кафи дасти Шараҳбил захме буд, ки ӯро аз бардоштани шамшер ва лаҷоми ҳайвон бозмедошт. ӯ ин дарди худро ба Паёмбар (с.а.в) шикоят намуд. Паёмбар (с.а.в) кафи дасти ӯро гирифта, молиш дод ва аз он захм дар дасти ӯ асаре намонд».[177]

Мисоли ҳаштум. Шаш тифл, ки ҳар кадоми онҳо дар алоҳидагӣ яке аз мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в)-ро дарёфтанд: Якум, аз ибни Абишайба, ки аз имомони ҳадис аст, ривоят шудааст, ки: «Зане аз Хасъам ба назди Паёмбар (с.а.в) кӯдакеро овард, ки гирифтори балое буд, ки гап зада наметавонист. Пас оберо оварданд ва Паёмбар (с.а.в) бо он об даҳонашро мазмаза кард ва дастонашро бишуст ва сипас он обро ба кӯдак доданд ва амр намуд, то аз он об ӯро бинӯшонанд ва ӯро молиш диҳанд. Пас он кӯдак шифо ёфта, чунон оқил шуд, ки ақлаш бар ақлҳои мардум бартарӣ дошт».[178]

Дуюм, аз Ибни Аббос ривоят аст, ки «зане ба назди Паёмбар (с.а.в) писарашро овард, ки девона буд. Паёмбар (с.а.в) синаи ӯро молиш дод. Пас чунон атсаи сахт зад, ки аз дарунаш чизе ба монанди сангчаи сиёҳ баромад, чизи сиёҳе ба монанди бодринги хӯрде ва сипас шифо ёфт».[179]

Сеюм, Имом Байҳақи ва Насоӣ[180] ривоят кардаанд: «Деги пур аз хӯроки гарм бар дасти Муҳаммад ибни Ҳотиб рехт ва ӯ кӯдак буд. Паёмбар (с.а.в) дасти ӯро молиш доду бар вай дуо кард ва бар он оби даҳони муборакашонро молид, пас фавран шифо ёфт».

Чорум, «тифлеро ба назди Паёмбар (с.а.в) оварданд, мӯяш сафед шуда буд ва наметавонист сухан гӯяд. Паёмбар (с.а.в) гуфт: «Ман кӣ ҳастам?». Кӯдак гуфт:

«Паёмбари Худо (с.а.в)» ва бо ҳамин Худованд ӯро сухан гуфтан ато кард».[181]

Панҷум, Имом Ҷалолуддини Суютӣ, он касе ки мушарраф гардидааст дар бедорияш чандин борҳо дидори Паёмбар (с.а.в)-ро бубинад, чунин ривоят овардааст: «Марде аз аҳли Ямома бо кӯдаки навзоде ба назди Паёмбар (с.а.в) омад. Паёмбар (с.а.в) ба ӯ гуфт: «Эй писар, ман кӣ ҳастам?». Гуфт:

«Ту Расули Худо ҳастӣ». Паёмбар (с.а.в) гуфт: «Боракаллоҳ, рост гуфтӣ». Сипас кӯдак то калон шуданаш дигар сухан нагуфт. Баъди ин ӯро Баракаи Ямома мегуфтанд, ин ба сабаби он ки Паёмбар (с.а.в) ба ӯ дуои баракат карда буд.[182]      

 Шашум, «кӯдакеро дуои бад кард, зеро беадаб буд, яъне намозашро бурида буд. Гуфт:

«Худованд паятро канда кунад». Ба ҷазои беадабияш расид.[183]

 Ҳафтум, «канизе ҳангоми таомхӯрии Паёмбар (с.а.в) аз ӯ хӯрок пурсид, ба ӯ хӯрокеро, ки дар пешаш буд, дод. Он зан, ки беҳаё буд, гуфт: «Онеро мехоҳам, ки дар даҳон дорӣ». Паёмбар (с.а.в) он чизеро, ки дар даҳонаш буд, ба ӯ дод. Паёмбар (с.а.в) ҳеҷ саволкунандаро бенасиб намегардонид. Чун он таом ба шиками он каниз расид, ӯро чунон ҳаё фаро гирифт, ки ҳеҷ зане аз ӯ бо ҳаётар дар Мадина дида намешуд».[184]

Ҳамин гуна дар ин боб мисолҳо хело зиёд мебошанд, ки теъдодашон аз ҳашсад болотар аст ва онҳо дар китобҳои ҳадис ва сират омадаанд. Бале, дасти мубораки Паёмбар (с.а.в) чун доруи Луқмони ҳаким, оби даҳони ӯ чун чашмаи ҳаёти Хизр (а), даму тобаш чун даму нафаси Исо (а) дар шифо бахшидан буд. Одамон ба балоҳову мусибатҳо гирифтор мешуданд, бе шакку шубҳа маризону кӯдакону беморони бисёр ба ӯ муроҷиат мекарданд ва бешак, ҳамаи онҳо аз беморию дардҳо шифо меёфтанд. Ҳатто Товуси Ямомӣ, ки аз имомони машҳури тобеӣ мебошад, бо зуҳду тақвояш чил маротиба ҳаҷ кардааст, чил сол намози бомдодро бо таҳорати хуфтан хондааст, бештари саҳобагони киромро мулоқот кардааст ва ин олими ҷалил хабари аниқро дода мегӯяд: «Девонае ба назди Паёмбар (с.а.в) намеомад магар эшон дасти муборакашро бар синаи ӯ мегузошт, ва вай шифо меёфт».

Вақте имоме чун Товуси Ямомӣ, ки саҳобагони киромро мулоқот кардааст, ин хабари аниқро медиҳад, пас ҳеҷ шубҳае нест, ки ба назди Паёмбар (с.а.в) беморони бениҳоят зиёд омадаанд, мумкин аст шумораи онҳо ба ҳазорҳо бирасад, ки ҳамаи онҳо шифо ёфтаанд.

 

 

ИШОРАИ ЧОРДАҲУМ

Аз бештарин намудҳои мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) ин корҳои ғайриоддиест, ки бо дуои ӯ рух додаанд. Дар ин намуд мӯъҷиза ҳеҷ шубҳае нест ва онҳо мутавотири ҳақиқӣ ҳастанд. Мисолҳо ва ҷузъиёти он бениҳоят зиёд ва аз ҳисоб берун ҳастанд, ки ба дараҷаи мутавотир расидаанд, балки машҳури ба тавотур наздик гаштаанд. Баъзе чунин ривоятҳоро имомони бузург нақл кардаанд, то ҷое ки ба ҳади мутавотири қотеъона ифодаи қатъиятро мекунанд. Инҷо баъзе мисолҳоро ҳамчун намуна зикр мекунем, зеро ин намуд мӯъҷиза чунон зиёд ҳастанд, ки наздик ба ҳади мутавотир расидаанд.

Мисоли якум. Имомони ҳадис ва дар муқаддамаи онҳо имом Бухорӣ ва Муслим ривоят мекунанд, ки дуои Паёмбар (с.а.в) барои борон талабидан дар ҳол мустаҷоб мешуд. Ин ҳодиса чандин маротиба такрор шудааст, ҳатто гоҳо ӯ дасташро боло карда борон металабид ва ӯ дар болои минбар буд, дуояш пеш аз фаромаданаш аз минбар қаблул мешуд. Ин ривоятҳо собит мебошанд ва ба ҳадди тавотур расидаанд. Чунончи пештар зикр намудем, дар сафаре мардумро ташнагӣ фаро гирифта буд, абрҳо болои ҳам ҷамъ мешуданд ва ҳар вақте, ки эҳтиёҷ ба об мешуд, борон нозил мешуд, сипас онҳо об мегирифанд ва борон аз боридан боз меистод.

Балки дуои ӯ (с.а.в) пеш аз паёмбарии эшон низ мустаҷоб мешуд, Абдулмуталлиб, бобои бузургвори Паёмбар (с.а.в) дар кӯдакии Паёмбар (с.а.в) бо чеҳраи мубораки ӯ  борон талаб мекард ва борон меборид. Ин ҳодиса чунон машҳур гардид, ки Абдулмуталиб онро дар баъзе сурудаҳои худ ёдоварӣ мекард.

Дар ҳақиқат, Умар ибни Хаттоб баъди вафоти Паёмбар (с.а.в) боронро бо васила намудани Аббос, амуи Паёмбар (с.а.в) талаб намуда мегуфт: “Худовандо дар воқеъ, мо Паёмбар (с.а.в) -ро барои боронталабӣ васила қарор медодем ва ту ба мо борон медодӣ. Акнун мо ба сӯят амуи Паёмбаратро васила қарор медиҳем, пас моро об деҳ” ва воқеан ҳам борон меборид.[185]

Аз Бухорӣ ва Муслим ривоят аст ки аз Паёмбар (с.а.в) талаб намуданд, то ин ки аз Худованд талаби борон кунад, пас, Паёмбар (с.а.в) дуои борон кард ва борон борид. Мардум аз зиёд шудани борон шикоят карданд ва Паёмбар (с.а.в) дуо кард то борон қатъ шуд.[186]

Мисоли дуюм. Дар ривояти машҳуре ки он ба ҳадди тавотур расидааст, чунин омада: «Замоне ки муъминон кам ва заиф буданд ва пинҳонан ибодат мекарданд, Паёмбари Худо (с.а.в) чунин дуо кард: «Худовандо, Исломро бо Умар (р) ё бо Абӯҷаҳл иззат бидеҳ». Дуои ӯ дар ҳаққи Умар мустаҷоб шуд. ӯ дар дуои худ гуфта буд:

«Бор илоҳо, иззат бибахш Исломро бо Абӯҷаҳл ибни Ҳишом ё бо Умар ибни Хаттоб» ва чун фардо шуд, Умар назди Паёмбар (с.а.в) омада, дини Исломро қабул кард».[187] Ҳамин мусалмон шудани Умар сабаби иззати Ислом гардид ва барои ҳамин ба Умар лақаби Форуқ гузоштанд.

Мисоли сеюм. Дар ҳақиқат, Паёмбари акрам (с.а.в) барои баъзе саҳобагони киром ба хотири баъзе мақсадҳояшон дуо мекард ва дуоҳои ӯ мустаҷоб мешуданд, ҳатто кароматҳои ин дуоҳо ба дараҷаи эъҷоз расидаанд. Аз ҷумлаи чунин дуоҳо ононест, ки Бухорӣ, Муслим ва дигарон ривоят[188] кардаанд: Барои ибни Аббос чунин дуо кард:

 «Бор Худоё, ӯро дар дин донишманд бигардон ва илми таъвилро ба ӯ биомӯзон». Баъди он Ибни Аббос бо номи Ҳибр ва тарҷумони Қуръон машҳур гардид, ҳатто Умар (р) ба хурдсолияш нигоҳ накарда, ӯро иҷозат медод, то дар маҷлиси бузургони саҳоба биншинад.[189]

Бухорӣ ва дигарон аз Анас (р) ривоят кардаанд, ки ӯ гуфт: «Модарам гуфт, ки «Эй Расули Худо, барои ходими худ, Анас дуо кун». Гуфт:

«Бор илоҳо, молу фарзандашро зиёд кун ва дар он чизе ки ба ӯ додаӣ, баракат деҳ». Дар ривояти Икрима омадааст, ки Анас гуфтааст: «Қасам ба Худованд, ки молам зиёд аст ва писараму писаронам имрӯз аз сад нафар бештар шуданд». Дар ривояти дигаре омадааст, ки мегӯяд: «Ҳеҷ касро намедонам, ки аз ман бештар зиндагии хуб дошта бошад, дар ҳақиқат, бо дасти худам сад нафар фарзандонамро якто-якто гӯрондаам ва ман намегӯям, ки наберагони ман, балки фарзандонамро»[190] ва ҳамаи он бо баракати дуои Паёмбар (с.а.в) буд.

Имом Байҳақӣ ва дигар имомони ҳадис ривоят кардаанд, ки Паёмбар (с.а.в) «Ба Абдураҳмон ибни Авф дуои баракат кард» ва ӯ яке аз даҳ ёрони биҳиштӣ мебошад бо баракати он дуо моли зиёде ба даст овард, ки боре корвоне иборат аз ҳафсад шутур бо бору банд ва матоашро дар роҳи Худо садақа кард».[191] Пас  дуои баракати Паёмбар (с.а.в)-ро бубинед. Баракаллоҳ бигӯед.

Имом Бухорӣ ва дигарон ривоят мекунад, ки Паёмбар (с.а.в) барои Арва ибни Абӯҷаъд дуое барои баракат дар тиҷорати онҳо намуд. Пас ӯ мегӯяд: «Ман дар бозори Канофа кор мекардам, барнамегаштам, магар ин ки бо худ чил ҳазор даромад мекардам». Бухорӣ дар ҳадиси худ мегӯяд: «Чунон гардида буд, ки агар хокро мегирифт, дар он як фоида медид».[192]

Ҳамчунин, ба Абдуллоҳ ибни Ҷаъфар дуо намуд, то дар тиҷорат баракат ёбад. Аз ин пас ӯ ҳар чизеро, ки мехарид, аз он фоида ба даст меовард.[193] Кор ба дараҷае расид, ки ӯ дар даврони худ бо молдорӣ машҳур гардид, ҳамчуноне ки ба саховатмандӣ шӯҳрат ёфта буд.

Барои ин намуд мӯъҷизаҳо мисолҳо хело зиёданд, вале мо ин чор мисолро ҳамчун намуна овардем.

Имом Тирмизӣ ривоят мекунад, ки Паёмбар (с.а.в) барои Саъд ибни Абуваққос дуо намуда гуфт:

«Худовандо, ҳар гоҳ Саъд туро бихонад, дуояшро иҷобат намо».[194] Аз ин пас Саъд мустаҷобуддаъват шуд, ба дараҷае ки мардум аз дуои ӯ метарсиданд.

Паёмбар (с.а.в) ба Абӯқатода гуфт:

«Рӯят хуш бод. Худовандо, дар мӯй ва чеҳрааш баракат деҳ». ӯ дар синни ҳафтодсолагӣ вафот кард, дар ҳоле ки ба ҷавони понздаҳсола монанд буд».[195] Ин ривояти собит хело машҳур буд.

Вақте шоири машҳур Нобиға дар ҳузури Паёмбар (с.а.в) ин шеърро мехонд:

«Мо дар иззату бузургӣ ба осмон расидаем ва мо болотар аз он бузургиро хоҳонем». Паёмбар (с.а.в) ба ӯ гуфт.

“Боз чиро талаб мекунӣ, эй Абӯлайло?”. Гуфт:

«Эй Паёмбари Худо, Биҳиштро хоҳонам». Сипас қасидаи дигареро замзама намуд, ки пур аз маъноҳои бузург буд. Пас Паёмбар (с.а.в) ба ӯ гуфт:

«Худованд ҳаргиз даҳонатро дардманд насозад». Ба сабаби ин дуо то охири умраш ҳеҷ дандонашро аз даст надод ва дандонҳои ӯ беҳтарин буданд. Агар як дандони ӯ меафтид, албатта, ба ҷои он дандони дигаре мебаромад. ӯ як саду бист сол умр дид ва мегӯянд аз ин ҳам бештар умр дидааст.[196]

Дар ривояти саҳеҳе ривоят шудааст: “Паёмбар (с.а.в)[197] дар ҳаққи Алӣ дуо намуда, гуфт:

“Худовандо, ӯро аз гармо ва сармо нигоҳ дор». Бо баракати ин дуо ӯ дар зимистон либоси тобистона мепӯшид ва дар тобистон либоси зимистона ва на гармӣ ба ӯ таъсир мекарду на сардӣ».

Паёмбар (с.а.в) барои духтари худ, Фотима дуо намуда, гуфт:

«Худовандо ҳаргиз гуруснагиро набинад». Фотима мегӯяд баъди ин ман ҳаргиз гурусна нашудам.[198]

Туфайл ибни Амр аз Паёмбар (с.а.в) нишонае барои қавмаш талаб намуд, пас ба ӯ гуфт:

“Худовандо, ба ӯ нуре бидеҳ”. Пас дар миёни чашмони ӯ нуре медурахшид. ӯ гуфт: “Худоё, ман бими онро дорам, ки барои ман мегӯянд ҷароҳат аст”, пас он нур ба пушти гуши ӯ рафт. Он нур дар шабҳои тира ӯро рушноӣ мекард ва ба сабаби он ӯро нурдор меномиданд.[199]

Дар ривоят ин ҳама ҳодисаҳо шакке нест.

Аз Абӯҳурайра ривоят шудааст, ки мегӯяд (ба Паёмбар (с.а.в) гуфтам): «Ман аз ту ҳадисҳои зиёдеро мешунавам, вале онҳоро фаромӯш мекунам». Гуфт: «Ҷомаатро кушо» ва ман онро кушодам. Мегӯяд пас ӯ дастонашро дар он андохт (ба монанди касе, ки чизеро аз ғайб мегирад), пас ба ман гуфт: «Акнун ҷомаатро ҷамъ кун» ва ман онро ҷамъ намудам. Пас аз ин ман чизеро фаромӯш намекардам.»[200]

Ин ҳадис аз ҳадисҳои машҳур мебошад.

Мисоли чорум. Мо дар ин мисол чанд намунаеро аз мустаҷоб шудани дуоҳои Паёмбар (с.а.в) меорем, ки барои баъзеҳо дуо намуда буд.

Якум, хабари дарондани номаи Паёмбар (с.а.в) тавассути подшоҳи Форс, ки Парвиз ном дошт, расид. Пас, Паёмбар (с.а.в) гуфт:

“Худовандо, ӯро пора кун!” пас ӯ куллан пора ва пароканда шуд ва Шерӯя, ки писари ӯ буд, падари худро бо ханҷар ба қатл расонид ва Саъд ибни Абӯваққос мулки ӯро пора намуд. «Аз ин пас чизе аз ӯ боқӣ намонд ва барои Форс дар гӯшаҳои олам сарварӣ намонд».[201] Дар сурате, ки барои мулки Қайсар ва ҳаммаслакони ӯ мулк монд ва ин ҳам бошад, ба сабаби он ки нисбат ба номи Паёмбар (с.а.в) эҳтиром зоҳир намуд.

Дуюм. Дар ҳадиси машҳур ва саҳл, ки ба тавотур наздик аст, омадааст ва ояти карима низ ба он ишора мекунад, ки роҳбарони Қурайш дар Масҷидулҳаром бо ҳам ҷамъ омаданд ва бо Паёмбар (с.а.в) хело муомилаи бад карданд ва Паёмбар (с.а.в) дар ҳаққи онҳо дуо намуд ва онҳоро ном ба ном гирифт. Ибни Масъуд мегӯяд ман ҳамаи онҳоро дар рӯзи Бадр дидам, ки кушта шуданд.[202]

Сеюм. Қабилаи Музир вақте Паёмбар (с.а.в) -ро дурӯғгӯ хонда буданд, ӯ дар ҳаққи онҳо дуо кард, пас гирифтори қаҳтӣ шуданд, ба дараҷае, ки Қурайш ба ҳолашон раҳм намуданд. Пас, Паёмбар (с.а.в) барои онҳо дуо кард, то борон борид.[203] Ин ривоят қариб ки мутавотир аст.

Мисоли панҷум. Мустаҷоб гардидани дуои Паёмбар (с.а.в) ба баъзе ашхоси муайян, ки мо дар ин ҷо ҳамчун намуна баъзе мисолҳо меорем, бо вуҷуди он ки дар ин ҷода мисолҳо хело зиёд мебошанд.

Аввал. Дуои Паёмбар (с.а.в) бар Утба ибни Абӯлаҳаб, ки гуфта буд:

«Худовандо, сагеро аз сагонат бар сари ӯ равона кун»[204]. Утба сафаре кард ва дар ин сафар шере ба ҷустуҷӯи ӯ омада, ӯро аз миёни корвон ҷудо карда, хӯрд. Ин ҳодиса машҳур буда, онро имомони ҳадис ривоят намуда, онро тасҳеҳ кардаанд.

Дуюм. Паёмбар (с.а.в) лашкаре бо сардории Омир ибни Азбат фиристод ва Муҳаллим ибни Ҷасома ҳамроҳи ӯ буд. Муҳаллим Омирро аз рӯи ғадр ба қатл расонид. Чун ин хабар ба гӯши Паёмбар (с.а.в) расид, хело асабонӣ шуда, гуфт:

“Худовандо, ҳаргиз Муҳаллимро омурзиш макун” ва Муҳаллим баъди ҳафт рӯз даргузашт. «Ҳатто замин ӯро қабул накарда, чанд маротиба ба берун меандохт, пас ӯро дар миёни ду дара андохта, бо санг рӯйи ӯро пӯшониданд».[205]

Сеюм. Паёмбар (с.а.в) мардеро дид, ки бо дасти чапи худ хӯрок мехӯрд ва ба ӯ гуфт:

“Бо дасти рости худ бихӯр”.  Гуфт:

“Ман наметавонам”. Пас Паёмбар (с.а.в) гуфт:

“Ҳаргиз натавонӣ”. Аз ин пас ӯ дасташро то даҳон бардошта наметавонист. [206]

Мисоли шашум. Мо аз мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) чанд мисолеро меорем, ки қотеъона бо дуоҳо ва даст расонидан собит шудаанд:

Якум. Аз Паёмбар (с.а.в) омадааст, ки чанд тори мӯйи худро ба Холид ибни Валид (Сайфуллоҳ) дода, ба ӯ дуои пирӯзӣ дод. Пас Холид он торҳои мӯйро дар кулоҳи худ гузошт (дар ҳеҷ ҷанге ширкат намекард, магар ин ки пирӯз мешуд).[207]

Дуюм. Салмони Форсӣ ғуломи яҳудие буд ва мавлояш ӯро бо додани сесад дарахт, ки ҳамаи он ба бор дарояд, мукотиба намуд ва ҳамчунин ба чил дона тилло. Пас Паёмбар (с.а.в) бархоста барои ӯ бо дастони худ ниҳол мешинонд. ӯ ҳамаи он ниҳолҳоро шинонд ба ғайр аз як ниҳол, ки онро дигар нафар шинонд. Пас ҳамаи дарахтон бузург шуда ба бор даромаданд, магар он як дарахт, ки Паёмбар (с.а.в) онро барканд ва дубора шинонд пас он ҳам сабз шуд. Дар китоби Баззор омадааст, ки дар ҳамон сол тамоми дарахтон ба самар даромаданд, магар он як дарахт, ки Паёмбар (с.а.в) онро дубора шинонд ва дар соли оянда ба бор даромад. Ҳамчунин ба ӯ дар ҳаҷми тухми мурғ тилло дод баъди он ки онро дар забони худ давр занонд пас он барои мавлои Салмон (раз) ба миқдори чил дона тилло вазн пайдо намуд ва дар пеши худ ҳамон миқдоре боқӣ монд, ки ба ӯ дода буд»[208]. Ин корҳои ғайриоддии муҳиме, ки дар ҳаёти Салмон (р) рух додааст, ҳамаи имомони мӯътабар онро ривоят кардаанд.

Сеюм. Умми Молики саҳобизанро ҷоме аз пӯст буд, ки дар он барои Паёмбар (с.а.в) равған омода мекард. Пас Паёмбар (с.а.в) ӯро фармуд, то онро наҷафад ва онро ба он зан баргардонид. Пас ӯ дид, ки он халта пур аз равған аст ва фарзандони ӯ ба наздаш омада, аз ӯ хурок пурсиданд. ӯ хост ҳамон пӯстро барои онҳо пазонда бидиҳад. Вақте даст ба он зад дид, ки пур аз равған аст ва равғанро аз он мегирифт, то ин ки онро ҷафид. Пас баъди он дар дохили он чизе пайдо накард.[209]

Мисоли ҳафтум. Обҳои шӯр ва талх бо баракати дуои Паёмбар (с.а.в) ва даст задан ба он ба обҳои ширин мубаддал мешаванд ва аз он бӯйи хуш меояд ва барои ин танҳо чанд мисол меоерм:

Якум. Байҳақӣ ва дигар имомони ҳадис ривоят мекунанд, ки об дар чоҳи Қубо баъзе вақтҳо хушк мешуд ва бо фазли таҳорат намудани Паёмбар (с.а.в) дар он, дигар ҳаргиз оби он хушк нашуд.[210]

Дуюм. Абӯнаим ва дигар муҳаддисон ривоят мекунанд ки дар ҳавлии Анас чоҳе буд, ки дар он Паёмбар (с.а.в) оби даҳони худро пош дод ва дуо хонд. Дар натиҷаи дуои Паёмбар (с.а.в) дар Мадина ҳеҷ чоҳе дар ширинӣ ба он чоҳ баробар шуда наметавонист.[211]

Сеюм. Ибни Моҷа ривоят мекунад, ки ба назди Паёмбар (с.а.в) кӯзаи оби Замзам оварданд ва Паёмбар (с.а.в) даҳони мубораки худро обгардон кард, бо ин кори Паёмбар (с.а.в) об аз мушк хуштар гардид.[212]

Чорум. Имом Аҳмад ибни Ҳанбал ривоят мекунад, ки ба назди Паёмбар (с.а.в) кӯзаи обе оварданд ва ӯ дар он даҳони муборакашонро обгардон карданд, ки дар натиҷа об аз мушк ширинтар гардид.[213]

Панҷум. Ҳаммод бини Салама, ки яке аз ровиёни мӯътабар аст ва Имом Муслим аз ӯ ривоятҳо кардааст, ривоят мекунад ки Паёмбар (с.а.в) оберо дуо хонда, ғарғара кард ва ба саҳобагони киром дода, ба онҳо гуфт, ки ин обро танҳо дар таҳорат истифода кунанд. Ҳангоме ки вақти намоз фаро расид, онҳо обро кушода диданд ки аз баракати даҳони мубораки ӯ об ба ширу мос мубаддал гаштааст.[214]

Ин танҳо панҷ мисоли ҷузъӣ буд, ки баъзеи он хело машҳуранд, ва имомони бузург онро нақл кардаанд. Инҳо ва дигар мисолҳоеро, ки ин ҷо зикр накардаем, дар умум мутавотири маънавӣ буда, ифодаи онро мекунанд, ин мӯъҷизаҳо комилан таҳқиқшудаанд.

Мисоли ҳаштум. Дар хусуси гӯсфандҳое, ки пистоҳои онҳо баъд аз хушк шудан бо баракати дуои Паёмбар (с.а.в) ва даст задани эшон бар пистонҳои онҳо, шири фаровоне додаанд. Дар ин ҷода мисолҳо хело зиёд омадааст, вале мо дар ин ҷо танҳо се мисоли машҳурро зикр менамоем:

Якум. Ҳамаи китобҳои муътабари сират инро овардаанд, ки Паёмбар (с.а.в) вақте ҳамроҳи Абӯбакри Сиддиқ ҳиҷрат карданд, аз назди оғули Отика бинти Холиди Алхазоъӣ, ки ӯро Умми Маъбад мегуфтанд, мегузаштанд. Онҳо ба назди ӯ омаданд ва ӯ бузи лоғаре дошт, ки шир надошт. Аз ӯ пурсиданд: “Оё ин буз шир дорад?” Умми Маъбад гуфт: “Пистони ин хун надорад, пас аз куҷо шир дошта бошад?”. Сипас Паёмбар (с.а.в) пушти он бузро молиш дода, даст бар пистони ӯ карда, гуфт: “Зарфе биёред ва ӯро биҷӯшед”. Бузро ҷӯшиданд ва аз шири он Паёмбар (с.а.в) ва Абӯбакр нӯшиданд ва баъди онҳо тамоми касоне, ки дар он сарои бузҳо буданд, нӯшида, сер шуданд ва боз аз он шири буз миқдоре боқӣ монд.[215]

Дуюм. Қиссаи бузи Ибни Масъуд (р). Аз Ибни Масъуд ривоят аст, ки мегӯяд бузҳои Уқба ибни Абӯмуитро бонӣ мекардам, ки Паёмбар (с.а.в) бо Абӯбакр аз онҷо гузаштанд. Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Эй ҷавонмард, шир дорӣ?”. Гуфтам: “Бале, аммо ин бузҳо дар пеши ман амонат ҳастанд”. Гуфт: “Оё бузе дорӣ, ки ҳомиладор нашуда бошад?”. Пас бузеро ба назди ӯ (с.а.в) овардам ва эшон пистони онро даст карда молид ва буз ширдор шуд. Дар ҳол онро ҷӯшида, ҳамроҳи Абӯбакр нӯшиданд…[216] ва ҳамин ҳодиса сабаб шуд, ки ибни Масъуд (р) Исломро қабул кунад.

Сеюм. Қиссаи «Бузҳои Ҳалимаи Саъдия,[217] ширдеҳи Паёмбар (с.а.в) ». Ин қисса хело машҳур аст, ки дар ҳамон сол хушксолие фаро расид ва тамоми бузҳо лоғар буданд ва дар пистонҳои онҳо шир набуд ва бо серӣ намечариданд. Сипас Паёмбар (с.а.в)-ро барои шихорагӣ ба назди Ҳалимаи Саъдия фиристоданд ва ба сабаби баракати ӯ (с.а.в) бузҳояш аз чарогоҳҳо сер бармегаштанд ва пистонҳои онҳо пур аз шир буд, вале бузҳои дигарон инчунин набуданд.

Дар китобҳои сира ин ва монанди он мисолҳои зиёде ҳаст, вале он чи мо зикр намудем, кофӣ мебошад.

Мисоли нуҳум. Дар ин ҷо чанд намунаеро аз намунаҳои бешумори машҳур меорем, ки мухолифи одати башар мебошанд ва он ҳангоми сару рӯйҳои баъзеҳоро бо дастони муборакашон молиш додани Паёмбар (с.а.в) ва дуо намудан дар ҳаққи онҳо рух додааст.

Якум. Паёмбар (с.а.в) сари Умайр ибни Саъдро молиш дода, барои ӯ баракат талаб кард ва ӯ дар синни ҳаштодсолагӣ вафот намуд, дар ҳоле ки сафедие дар мӯйи сараш набуд.[218]

Дуюм. Паёмбар (с.а.в) сари Қис ибни Зайди Алҷазомиро молиш дода, ӯро дуо дод ва ӯ дар синни сад солагӣ вафот кард ва он ҷойҳоеро, ки дасти мубораки Паёмбар (с.а.в) расида буд, ҳамчунон сиёҳ боқӣ монданд ва аз ин рӯ, ӯро пешонисафед мегуфтанд.[219]

Сеюм. Замоне ки Абдураҳмон ибни Зайд ибни Хаттоб тифл ва сари ӯ кафида буд, Паёмбар (с.а.в) сари ӯро молиш дод ва барои ӯ дуо ва талаби баракат кард. ӯ беҳтарини мардон аз лиҳози қаду қомат гардид.[220]

Чорум. Дар рузи ҷанги Ҳунайн Оиз ибни Амр ҷароҳат бардошта ва чеҳрааш пурхун буд. Паёмбар (с.а.в) барои ӯ дуо намуд, ва гуфт:

ва аз ин пас дар пешонияш сафедие чун сафедии пешонаи асп пайдо шуд.[221]

Панҷум. Рӯйи Қитода ибни Мулҳамро Паёмбар (с.а.в) маҳс кард, сипас дар рӯяш як рӯшноие пайдо шуд, ки чуноне дар оина менигарӣ, ҳамон гуна гардид[222].

Шашум. Паёмбар (с.а.в) дар рӯйи Зайнаб бинти Умми Салама дар хурдсолияш каме обе аз он чи вузӯ мегирифт, бипошид. Чунон зебо гашт, ки дар миёни занон ба он зебогӣ касе дида намешуд.[223]

Ин гуна мисолҳо хело зиёданд ва онро имомони ҳадис ривоят кардаанд, ки дар умум мутавотири маънавиро ифода мекунанд ва воқеъ гардидани мӯъҷизаҳои Аҳмадиро дар умум баён мекунанд. Ҳатто агар фарз кунем, ки ҳар яки ин мисолҳо ва хабарҳо оҳод ва заиф бошанд, вале дар асл маҷмӯъи онҳо дар ҳукми мутавотири маънавӣ мебошанд. Зеро агар як ҳодисаи муайянро дар суратҳои мухталиф ва бо ривоятҳои гуногун нақл кунанд, ин маънои онро дорад, ки он ҳодиса воқеъ шудааст ва ҳеҷ шубҳае дар он нест, магар ин ки дар ривоят суратҳои вуқуъи он ҳодиса ихтилоф аст. Барои мисол агар дар маҷлисе садои баланде шунида шавад, баъзеҳо гӯянд, ки хонаи фалон вайрон шуд ва дигаре гӯяд хонаи шахси дигаре хароб шуд ва дигаре гӯяд не, хонаи фалонӣ хароб шуд… Ҳамин тавр, ҳар як ривоят аз ин ривоятҳо бо вуҷуди онки оҳоду заиф ҳастанд ё ин ки мухолифи воқеъ ҳастанд, вале дар ҳодисаи аслӣ, яъне дар воқеъ шудани он ҳеҷ шакке нест, яъне хароб шудани хонаи касе ба вуқуъ пайвастааст. Пас, ривоятҳо дар маҷмӯашон ифодаи қатъӣ бар воқеъ шудани ҳодиса мекунанд ва инҳо дар асл иттифоқ ҳастанд. Аммо мисолҳои ҷузъие, ки зикрашон намудем, ривоятҳои саҳеҳ ҳастанд, ҳатто баъзеи онҳо ба дараҷаи машҳур расидаанд. Агар фарз кунем, ки ҳамаи ин ривоятҳо заифанд, вале ба ин шакли зиёд омадани онҳо қотеъона далолати бар вуҷуди мӯъҷизаҳои Аҳмадӣ мекунанд, чуноне ки ривоятҳо дар мисоли дар боло зикршуда далолат бар вайрон шудани хонае мекунанд.

Ҳамин гуна ҳар намуди мӯъҷизаҳои Аҳмадӣ собиту устувор ҳастанд ва дар онҳо шакку шубҳае нест. Ин ҷузъиёте, ки мо зикр намудем, ба намуна ва суратҳо гуногунӣ ба мӯъҷизаҳои мутлақ доранд.

Чуноне ки дасти мубораки Паёмбар (с.а.в) ва ангуштону оби даҳон ва даму дуои ӯ сароғози бисёри мӯъҷизаҳо буд, дар воқеъ дигар нозукиҳо ва ҳаввос ва дигар аъзоҳои ӯ маншаи корҳои фавқи тоқати башарӣ буданд. Дар ҳақиқат китобҳои сирату таърих он мӯъҷизаҳоро баён мекунанд ва хело далелу ҳуҷҷатҳои набавиро дар сирату сурати Паёмбар (с.а.в) возеҳ менамоянд

 

ИШОРАИ ПОНЗДАҲУМ

Дар ҳақиқат, тамоми ҳайвонот, ҷинҳо, мурдагон ва малоик ин Паёмбар (с.а.в)-ро мешинохтанд ва тоифае аз онҳо бархе аз мӯъҷизаҳои худро барои тасдиқи нубуввати Паёмбар (с.а.в) нишон медоданд, ҳамчуноне ки сангҳо ва офтобу моҳтоб нишон медоданд ва бо ин зоҳир менамуданд, ки онҳо Паёмбар (с.а.в)-ро мешиносанд.

Ҳамин ишораи понздаҳум се қисмро дар бар мегирад:

 

ҚИСМИ ЯКУМ

Ин шинохтани ҷинси ҳайвонот ва зоҳир намудани мӯъҷизаҳои ӯ (с.а.в) мебошад. Барои ин шоха мисолҳо хело зиёданд ва дар ин ҷо мо танҳо ривоятҳои аз лиҳози маънавӣ машҳур, қатъӣ ва мутавотирро аз аҳодис ва ё он намуд ҳадисҳоеро, ки дар назди аҳли илм мақбул аст ва ё уммат онҳо қабул намуданд, баён мекунем .

Ҳодисаи якум. Ривояти ҳодисаи ғор, ки ба ҳадди тавотур расидаасту он хело машҳур мебошад,  дар он омадааст, ки Паёмбари Худо (с.а.в) ҳамроҳ бо Абӯбакр барои наҷот аз шарри қурайшиҳо дар ғор пинҳон шуданд, “Худованд дар ин ҳангом ду кабӯтарро амр намуд, то дари ғор биншинанд” ва дар ҳадиси дигар омадааст, ки “Тортанак бар дари ғор тор кашида буд”, то он ки Убай ибни Халаф, ки яке аз сардорони Қурайш буд, баъдтар дар Бадр кушта мешавад. Вақте Қурайш аз ӯ талаб намуданд, то ба ғор дарояд, гуфт: “Ба ин ғор[224] чӣ ҳоҷат доред, ки дар даҳони ғор торҳои анкабут аст ва ман фикр мекунам, ки торҳо пеш аз вилодати Муҳаммад кашида шуда бошад”. Вақте кабӯтарҳо дар даҳони ғор истода буданд, қурайшиҳо гуфтанд агар дар ин ғор касе мебуд, ҳаргиз ин кабутарҳо дар инҷо намебуданд. Паёмбари Худо (с.а.в) дар даруни ғор истода, тамоми суханони онҳоро мешунид, то замоне ки онҳо ҳама он маконро тарк карда, аз онҷо рафтанд[225].

Ибни Ваҳҳаб ривоят мекунад, ки кабӯтарони Макка дар рӯзи фатҳи Макка бар сари Паёмбар (с.а.в) соя меафканданд ва Паёмбар (с.а.в) барои онҳо дуои баракат мекард[226].

Аз Оиша (р) аст чунин ривоят омадааст: “Мо ҳайвони хонагӣ доштем ва ҳангоме ки Паёмбари Худо (с.а.в) дар хона мебуд, дар ҷояш қарор меистод ва ҳангоме ки аз хона берун мешуд, ба бозӣ медаромад.[227] Яъне Паёмбар (с.а.в) -ро эҳтиром мекард.

Ҳодисаи дуюм. Қиссаи машҳури гург аст, ки ин ҳадис бо роҳҳои гуногун ривоят шудааст ва ҳатто ба дараҷаи ҳукми тавотур низ расидааст. Дар ҳақиқат, ин достони аҷиб бо роҳҳои гуногун аз саҳобагони зиёде ривоят шудааст, аз ҷумла аз Абӯсаиди Худрӣ, Салма ибни Акваъ, Ибни Абӯваҳҳаб ва Абӯҳурайра. Аммо соҳиби достон чӯпоне буд бо номи Уҳбон. Ин афрод бо роҳҳои гуногун чунин ривоят мекунанд: “Боре чӯпоне бузҳои худро ба чарогоҳ бурда буд ва гурге омаду яке аз бузҳои ӯро гирифт. Чӯпон талош намуд ва бузғоларо аз чанголи гург халос кард ва дар ин ҳангом гург ба пойи худ рост истода гуфт: “Чаро аз Худованд натарсиди ва ризқи манро аз ман дур карди?”. Чӯпон гуфт: “Аҷаб аст, ки гург бо забони одамӣ сухан мегӯяд!”. Сипас гург гуфт: “Оё туро ба аҷибтару ҷолибтар аз ин кор хабар кунам? Паёмбари Худо (с.а.в) дар Мадина аст ва мардумро аз гузаштагон хабар медиҳад ва ба ростӣ дарҳои Биҳишт барои ӯ боз шудааст ва шуморо ба он даъват менамояд”.

Бо оне, ки ҳамаи ривоятҳо ба сухан кардани гург иттифоқ доранд, аммо қавитарини ин ривоятҳо ҳадисест, ки Абӯҳурайра ривоят кардааст ва он чунин мебошад: “Чупон гуфт[228] кӣ ин бузҳои маро нигаҳбонӣ мекунад?”. Гург гуфт: “Ман то баргаштани ту онҳоро нигаҳбонӣ мекунам”. Чӯпон бузҳои худро ба гург супориду рафт” ва аз эмон овардану достони ӯ ва он ки Паёмбари Худо (с.а.в) дар ҷанг буд, хабар медиҳад. “Чӯпон баъди бозгашт ба амонатдории гург қоил шуда, як бузғоларо кушта, ба ӯ бахшид”.

Дар ривояти дигар ин ҳодиса ба Абӯcуфён ва Сафвон ибни Умайя рух додааст, ки онҳо гургро диданд, ки ба оҳу ҳамла мекард ва ҳангоми ворид шудани оҳу ба Масҷидулҳаром гург аз дунболгирӣ бозистод. Инҳо аз рафтори гург тааҷҷуб карданд, вале гург ба забон омада гуфт: “Аҷибтар аз ин Муҳаммад (с.а.в) ибни Абдуллоҳ дар Мадина мебошад, ки мардумро ба Биҳишт фаро мехонад”. Сипас Абӯсуфён гуфт: “Қасам ба Лоту Уззо, агар ин ҳодисаро ба мардуми Макка нақл кунем, ҳама аз он баромада, онро холӣ мегузоранд.[229]

Аз ин ҳама натиҷа мегирем, ки қиссаи гург бо қаноату итминон ҳамчун хабари мутавотири маънавӣ ба мо расидааст.

Ҳодисаи сеюм. Ин ҳодисаи шутур аст, ки ба панҷ ё шаш роҳ аз саҳобагони машҳур ба мисли Абӯҳурайра, Саълаба ибни Молик, Ҷобир ибни Абдуллоҳ, Абдуллоҳ ибни Ҷаъфар, Абдуллоҳ ибни Абуавфо ва дигарон ривоят шудааст. Ҳамаи ин саҳобагон иттифоқ доранд, ки шутур ба назди Паёмбари Худо (с.а.в) омад ва дар наздаш саҷда кард, яъне саҷдаи таъзиму эҳтиром ва бо Паёмбари Худо (с.а.в) сухан кард. Ривояти дигаре омадааст, ки он шутур дар боғе беқарор шуда буд ва ҳар ки дохили боғ мешуд, ба ӯ ҳамла мекард, вале ҳангоме Паёмбари Худо (с.а.в) вориди боғ шуд ва шутурро садо кард, шутур омада, сарашро барои бастан поён намуд ва Паёмбари Худо (с.а.в) ӯро бубаст.[230]

Дар ривояти дигари ҳадиси шутур омадааст, ки Паёмбар (с.а.в) онҳоро аз ҳоли шутур пурсид, онҳо дар ҷавоб гуфтанд, ки мо қасди куштани онро доштем.[231]

Дар ривояти дигар омадааст, ки “он шутур ба ман (яъне Паёмбар (с.а.в)) шикоят кард, ки шумо ӯро баъди корҳои сангин дар даврони солимияш ҳоло нияти куштани ӯро доред”. Дар ҷавоб гуфтанд: “Бале”.

Ҳамчунин омадааст, ки шутури Паёмбар (с.а.в) , ки Азбо ном дошт, баъди марги Паёмбар (с.а.в) аз хӯрдану нӯшидан бозмонд, то оне ки ҷон дод.[232] Абӯисҳоқи Исфаронӣ дар достони Азбо зикр кардааст, ки ӯ бо Паёмбари Худо (с.а.в) дар кори муҳиме ба сухан омадааст.

Дар “Саҳеҳ” собит шудааст, ки[233] шутури Ҷобир ибни Абдуллоҳи ансорӣ дар сафаре бисёр аз пой монда шуд ва аз роҳ рафтан бозмонд, сипас Паёмбари Худо (с.а.в) ӯро оҳиста молиш дод ва баъди он ин шутур хело чолок шуд, ба дараҷае, ки дигар лаҷомашро гирифтан мушкил буд ва ин ҳам бошад, аз дидани лутфи Паёмбар (с.а.в) ба амал омад.

Ҳодисаи чаҳорум. Имом Бухорӣ ва имомони ҳадис ривоят мекунанд, ки шабе аҳли Мадина аз садое ба тарс омаданд ва ҳама ба сӯйи макони он садо равон шуданд. Паёмбари Худо (с.а.в) баъди он ки аз ҷойи ҳодиса бармегашт, онҳоро дар роҳ вохӯрд. ӯ ба макони садо бо аспи безини Абӯталҳа рафта ва шамшере дар гардани ӯ овезон буд ва ба мардум гуфт: “Дигар натарсед” ва сипас ба Абӯталҳа гуфт:

“Мо аспи туро дар Ҳиро пайдо карда будем, ки хело оҳиста мерафт ва аз ин шаб шурӯъ карда, дигар аспе натавонад ӯро сабқат намояд”[234].

Дар ривоят собит шудааст, ки ҳазрати Муҳаммад (с.а.в) дар баъзе аз сафарҳояш, вақте ки ба намоз бармехост, ба аспи худ чунин мегуфт: “Худо ба ту баракат диҳад, то вақте ки мо намозро ба поён нарасонем, аз ҷоят ҳаракат накун” ва ӯро дар тарафи қиблаи худ мегузошт. То он замоне, ки Паёмбар (с.а.в) намози худро комил намекард, асп ҳаракат намекард.[235]

Ҳодисаи панҷум. Хизматгори Паёмбари Худо (с.а.в.) бо номи Сафина барои рафтани ба назди Муъоз ибни Ҷабал ба Яман фармон гирифта рафт.[236] ӯ дар роҳ бо шер вохӯрд. Сафина ба ӯ гуфт: “Ман хизматгори Паёмбари Худо(с.а.в.) мебошам”. Шер овози баланд бароварда роҳро боз кард ва ҳуҷум накард.

Дар ривояти дигар омадааст, ки Сафина ҳангоми бозгашт роҳро гум кард ва бо шере вохӯрд. Хизматгори Паёмбар (с.а.в) мегӯяд, ки шер маро бо дасташ ишора намуда, роҳро нишон дод.

Аз Хазрати Умар ривоят аст,[237] ки Паёмбар (с.а.в) дар маҷлисе бо ёрони худ нишаста буд, ки аъробие ворид шуд, ки калтокеласе шикор намуда буд. Аъробӣ гуфт: “Ин мард кист?”. Саҳобагон гуфтанд: “Паёмбари Худо (с.а.в) мебошанд”. Гуфт: “Қасам ба Лоту Уззо, ки ба ту эмон намеоварам, то ки ин калтокелас ба ту имон биёварад” ва ӯро дар назди Паёмбар (с.а.в) гузошт. Паёмбар (с.а.в) ба калтокелас гуфт: “Эй келас, ҷавоб деҳ!”. Сипас он хазанда бо забони возеҳ, ки ҳама мешуниданд, ҷавоб дод: “Гӯш мекунам ва ба ту эмон дорам”. Сипас Аъробӣ низ эмон овард.

Аз Умми Салама ривоят аст, ки Паёмбар (с.а.в) дар биёбоне буд ва оҳуе садо намуд: “Эй Паёмбари Худо (с.а.в) …” (то охири ҳадис) пас берун баромада давиду гуфт: “Шаҳодат медиҳам, ки нест Худое ғайри Аллоҳ ва ин ки ту фиристодаи ӯ ҳастӣ”.[238]

Ҳамин гуна мисолҳои зиёд дар ин хусус вуҷуд дорад, ки мо фақат машҳур ва возеҳтарини онро баён намудем.

Пас, эй инсон ва эй касе, ки ин Паёмбар (с.а.в) -ро намешиносию ба ӯ итоат намекунӣ, аз ин ибрат бигир ва кӯшиш кун, то пасттар аз гургу шер набошӣ, зеро ин ҳайвонот Паёмбар (с.а.в) -ро мешиносанд ва итоат мекунанд.

ҚИСМИ ДУЮМ

 

Ин Паёмбари акрам (с.а.в)-ро шинохтани мурдагон, ҷин ва малоик аст ва барои ин хело мисолҳои зиёд аст, ки мо фақат машҳуртарини онҳоро, ки уламои сиққа(гузашта) ривоят кардаанд, баён менамоем. Аввал мисолҳо аз мурдагонро зикр менамоем, аммо мисолҳои ҷину малоик бошад, хело бисёр аст.

Мисоли аввал. Имом Ҳасани Басрӣ, ки ӯ имоми уламои зоҳир ва ботин ва аз содиқтарин шогирдони ҳазрати Алӣ (р) ва аз ҷумлаи тобиин мебошад, чунин ривоят кардааст:[239] “Марде ба назди Паёмбар (с.а.в) омад ва аз партофтани духтарчаи хурди худ дар даррае хабар дод. Паёмбар (с.а.в) ғамгин шуд ва бо ҳамроҳии ӯ ба он дарра рафту духтари ӯро бо номаш садо кард: “Эй фалонӣ, ба амри Аллоҳ ҷавоб бидеҳ!”. Сипас он духтарча баромада фармуд: “Лаббай ва хушо ба ҳолат”. Пас ба ӯ гуфт: “Падару модари ту мусалмон шуданд ва агар мехоҳӣ, туро ба назди онҳо баргардонам”. Он духтарча гуфт: “Ман ба онҳо ҳоҷате надорам, Худоро аз онҳо беҳтар ёфтам”.[240]

Мисоли дуюм. Имом Байҳақӣ ва Имом ибни Адӣ бо санад аз Анас (р) ривоят мекунанд, ки ҷавоне аз ансор вафот кард ва як модари пири кӯре дошт. Он ҷавон фарзанди ягонаи ӯ буд. Мо ба назди модари ӯ рафта, бо оромӣ таъзия баён кардем. Он пиразан гуфт: “Писари ман фавтидааст?”. Мо гуфтем: “Бале”. Он пиразан гуфт: “Парвардигоро, Ту худат медонӣ, ки ман ба сӯйи Ту ва Паёмбари Ту (с.а.в) ҳиҷрат кардаам. Истироҳати ҳаёти маро таъмин мекардаги як фарзандаамро ба ҳурмати Паёмбарат(с.а.в.) бубахш”. Ҳазрати Анас мегӯяд: “Мо аз ҷоямон барнахеста будем, ки он ҷавон кафанро аз худ дур кард ва бо мо хӯрок хӯрд”.[241] Имом Бусайрӣ низ ба ин ҳодисаи аҷиб ишора карда, дар қасидаи худ чунин мегӯяд:

Агар мӯъҷизаҳои ӯ дар бузургӣ ба мартабаи ӯ мерасиданд,

Танҳо гирифтани номи ӯ мурдаи пӯсидаро зинда менамуд.

 

Мисоли сеюм. Имом Байҳақӣ ва дигарон аз Абдулло ибни Убайдуллоҳи Ансорӣ ривоят мекунанд, ки ӯ гуфтааст: “Ман аз ҷумлаи касоне будам, ки Собит ибни Қайсро дафн намудем ва ӯ дар ҷанги Ямома кушта шуда буд. Дар ҳолате, ки ӯро ба гӯр мемонданд, чунин садо аз ӯ шунидем:

“Муҳаммад (с.а.в) Паёмбари Худо аст, Абӯбакр сиддиқ аст, Умар шаҳид ва Усмон хубу раҳмдил”. Пас ба ӯ нигоҳ кардем ва ӯ мурда буд”.[242]

ӯ аз шаҳодати Умар қабл аз халифа шуданаш хабар дод.

Мисоли чорум. Имом Табаронӣ ва Абӯнаъим дар китоби “Далоилун-нубувваҳ” аз Нӯъмон ибни Башир ривоят мекунанд, ки Зайд ибни Хориҷа дар кӯчае аз кӯчаҳои Мадина мурда буд. Пас ӯро бардоштанд ва кафан карданд. Дар миёни намози шому хуфтан ва дар ҳолате, ки занҳо дар атрофаш нола мекарданд, шуниданд, ки ӯ мегуфт:  “Гӯш намоед, гӯш намоед”. Шахсон рӯяшро боз карданд, ӯ мегуфт: “Муҳаммад (с.а.в) Паёмбари Худо аст” ва баъди он боз гуфт, ки “Ассалому алайка, эй Паёмбари Худо”. Баъди гуфтани ин суханон дубора мурд.[243]

Пас агар мурдаҳо, ки ҳаёт надоранд, паёмбарии Паёмбари Худо (с.а.в)-ро тасдиқ мекунанд, пас чӣ гуна мешавад, ки зиндае ӯро тасдиқ накунад? Пас оё мункирон мурдагони бадбахт ва беҳаёттар аз мурдагони ҳақиқӣ нестанд?

* * *

Аммо хидмати малоика ба Паёмбар (с.а.в), кӯмаки онҳо ба ӯ ва имони ҷинҳо ва тоаташон аз Паёмбар (с.а.в) ба тавотур собит шудааст. Қуръони карим дар бисёре аз оятҳояш ошкоро онро баён мекунад ва панҷ ҳазор малоика дар ғазваи Бадр ба монанди саҳобагон дар зери фармони ӯ буданд, чуноне ки дар Қуръон омадааст. Ҳатто он малоикаҳо дар байни дигар малоик барои дар Бадр иштирок намуданашон соҳиби шараф шуданд, ба монанди ононе, ки асҳоби Бадр ба он расиданд.[244]

Ин масъала ду ҷиҳат дорад:

Якум, мавҷуд будани ҷин ва малоика ва иртиботи онҳо бо мо. Ин ба монанди вуҷуди ҳайвону инсон яқинан собит шудааст, ки дар вуҷудашон шакке нест. Инро бо яқин дар “Ибораи бисту нӯҳум” оварда будем ва барои донистани исбот ба он ибора муроҷиат бояд кард.

Дуюм, дидан ва сухан гуфтани баъзе аз афроди уммат бо малоика ва ҷин ва ин ҳам ба хотири дарёфти шарафи нисбати онҳо бо Паёмбар (с.а.в) ва ин баёнгари асаре аз осори муъҷизоти Паёмбар (с.а.в) аст.

Имом Бухорӣ ва Имом Муслим ва имомони ҳадис бо итифоқ аз Умар (р) ривоят кардаанд,[245] ки мегӯяд: “Рӯзе мо дар назди Паёмбари Худо (с.а.в) нишаста будем, ногоҳ марде бо либоси сафед ва мӯйҳояш сиёҳ, ворид шуд, ки дар ӯ асари сафар дида намешуд ва касе ҳам аз мо ӯро намешинохт. ӯ ба назди Паёмбари Худо (с.а.в) нишаст… Сипас ба Паёмбар (с.а.в) гуфт:

“Ислом, имон ва эҳсон чист?” ва Паёмбар (с.а.в) ба тамоми саволҳои ӯ ҷавоб дод. Баъди ин Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Оё медонӣ ин суолдиҳанда кӣ буд?”. Гуфтам: “Худо ва Паёмбараш донотаранд”. Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Ин Ҷаброил буд, омад, то ба шумо динатонро биёмӯзонад”.

Ба ривоятҳои саҳеҳи мӯътамад ва дар дараҷаи тавотури маънавӣ аз муҳаддисон собит шудааст, ки асҳоби Паёмбар (с.а.в) бисёр вақтҳо ҳазрати Ҷаброилро дар назди Паёмбар (с.а.в) ба сурати Диҳияи Калбӣ (р), ки хело зебо буд, медиданд[246]. Аз ҷумла, Умар, Ибни Аббос, Усома, Ҳорис, Оишаи Сиддиқа ва Умми Салама, ризогии Худо бар онҳо бод, ҳамаи онҳо мегӯянд дар бисёри маворид Ҷаброилро дар назди Паёмбар (с.а.в) ба сурати Диҳияи Калбӣ медидем. Оё мумкин аст, ки онҳо  бигӯянд мо дидем, дар ҳоле ки надидаанд?! Ва бо исноди саҳеҳ аз Саъд ибни Абиваққос (р) яке аз башоратшудагон ба Биҳишт ва фотеҳи Форс собит шудааст, ки гуфтааст: “Дар ҳақиқат, мо дар ҷанги Уҳуд Паёмбари Худо (с.а.в)-ро дидем, ки аз тарафи рост ва чапи ӯ Ҷаброил ва Микоил ба сурати ду мард, бо либоси сафед, ба ҳайси ду муҳофиз барои ӯ буданд”[247]. Пас агар қаҳрамоне аз қаҳрамонони Ислом гӯяд мо дидем, оё мумкин аст, ки хилофи ин рух дода бошад?

Ҳамчунин Абӯсуфён ибни Ҳорис ибни Абдулмуталлиб, ки писарамӯи Паёмбари Худо (с.а.в) аст, дар рӯзи Бадр дар байни замину осмон мардони сафедро дид, ки савори аспони алла (аблақ) буданд.[248]

Ҳазрати Хамза аз Паёмбар (с.а.в) ниёз карда пурсид: “Ман Ҷаброилро дидан мехохам”. Паёмбар (с.а.в) дар Каъба ба у Ҷаброилро нишон дод ва ӯ таҳомул накарда  беҳуш шуд.[249]

Пас мисолҳои дидани малоика хело бисёранд ва ҳамаи онҳо баёнгари навъе аз муъҷизоти Аҳмад (с.а.в) аст ва далолат мекунанд, ки малоика дар атрофи нураш чун парвона давр мезаданд.

* * *

Аммо вохӯрӣ бо ҷин ва дидани онҳо ҳатто бо мардуми оддӣ бисёр рух медиҳад, пас чӣ расад бо саҳобагони киром, аммо олимони ҳадис барои мо дурусттарин ва собиттарини ривоётро нақл намудаанд.

Абдуллоҳ ибни Масъуд дар шаби ҷин , яъне шаби ҳидоят ёфтани онҳо дар хурмозор, ҷинро дида ва суханони онҳоро шунидааст ва онҳоро ташбеҳ додааст ба мардони Зут, ки дар Судонанд ва хело қомати баланд доранд[250].

Ҳамчунин ҳодисаи машҳур, ки онро олимони ҳадис нақл ва ихроҷ мекунанд ва онро қабул доранд, ин аст: “Замоне ки Холид ибни Валид (р) мехост бути Узоро бишканад, сиёҳзани урёни фиғонбарорро, ки он ҷо буд, ба қатл мерасонад. Холид ба Паёмбар (с.а.в) ин хабарро расонид. Паёмбар (с.а.в)  гуфтанд: “Он Уззо аст, ки мардум ӯро дар шакли бути Уззо мепарастиданд ва дигар парастиш карда намешавад”.[251]

Аз Умар ибни Хаттоб (р) ривоят аст: “Ҳангоме ки мо бо Паёмбари Худо (с.а.в) нишаста будем, ногоҳ як пирамард дар дасташ асо ҳозир шуд ва ба Паёмбар (с.а.в) салом дод ва Паёмбар (с.а.в) ба ӯ ҷавоб дод. Сипас Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Садои ҷин аст, ту кистӣ?”. Гуфт: “Ман Ҳомма мебошам”. Ҳадиси тӯлонии дигарест, ки Паёмбар (с.а.в) ӯро чанд сураи Қуръон таълим дод.[252] Пас ин ҳодиса бо вуҷуди он, ки мавриди интиқоди баъзе олимони ҳадис шудааст,[253] вале олимони дигар ин ҳадисро саҳеҳ шумурдаанд… Ба ҳар ҳол, мо зарурати беш аз ин мисол оварданро надорем ва мисолҳо дар ин боб хело зиёданд.

Ҳамчунин инро гуфтанием, ки дар воқеъ, он касоне, ки бо нури Муҳаммад (с.а.в) мунаввар шудаанд ва тарбияту таълимоти Паёмбар (с.а.в) -ро гирифтаанд ва бар асари ӯ (с.а.в) амал мекунанд ва онҳо тарбиятдидаи ҳазорон авлиё, аллома, уламои пок мебошанд, аз қабили шайх Ҷайлонӣ, бо малоик ва ҷин вохӯрдаанд ва ба онҳо сухан гуфтаанд ва ривоятҳо дар ин мавзӯъ зиёд, мутавотир ва қатъӣ мебошанд[254].

Бале, вохӯрдани уммати Муҳаммад (с.а.в) ва сухан намудани эшон бо ҷину малоик асаре аз осори тарбияти мактаби Муҳаммадӣ ва ҳидояти фавқуллоддаи ӯ аст.

 

ҚИСМИ СЕЮМ

Исмати Худованд ба Паёмбари акрам ва ҳифозати ӯ (с.а.в) аз зарари мардум як мӯъҷизаи ошкор ва ҳақиқати равшане аст, ки Қуръон онро баён кардааст. Худованд мефармояд:

 “Ва Худованд туро аз мардум нигоҳ медорад”(“Моида”,67).

Пас дар ин оят муъҷизоти бисёре вуҷуд дорад. Ҳангоме ки Паёмбари акрам (с.а.в) паёмбариашро эълон намуд, ӯ (с.а.в) танҳо ба як гурӯҳи муайян, қавм, сиёсатмадор, ҳокими муайян ва ҷамъияте рақобат накард, балки ба ҳамаи подшоҳон ва ҳамаи адён рақобат намуд ва ғайри Худо пуштибоне надошт, ҳатто амакаш ба ӯ (с.а.в) душманӣ эълон кард ва ҳамчунин қавму қабилаш бо ӯ душман буданд ва бо вуҷуди дучори хатару ҳалокатҳои бисёр бо ин ҳол муддати 23 сол бидуни ҳеҷ муҳофиз дар даъват боқӣ монд. Дар воқеъ, Худованд Паёмбар (с.а.в) -ро аз зарари мардум нигоҳ медошт, то ин ки бо итминони комил ба назди Парвардигори худ рафт. Ҳамаи ин ҳамчун Офтоби рӯзи равшан далолат бар он мекунад, ки ин ояти карима баён кардааст.

“Ва Худованд туро аз мардум нигоҳ медорад” (“Моида”,67) ва беҳтарин нуқтаи далолат бар исмати ӯ (с.а.в) мебошад.

Акнун баъзе аз ҳодисаҳаро, ки қатъиян собит шудаанд, баён мекунем.

Ҳодисаи якум. Муҳаддисон ва таърихнигорон бо иттифоқ ривоят мекунанд, ки дар ҳақиқат, ҳангоме Қурайшиҳо ба куштани Паёмбар (с.а.в) иттифоқ намуданд, иблис ба сурати пирамарде омаду онҳоро роҳнамоӣ намуд, ки аз ҳар қабила ҷавонеро интихоб кунанд, то дар байнашон ихтилоф рух надиҳад. Теъдоди онҳо ба дусад мард расид ва бо сардории Абӯҷаҳл ва Абӯлаҳаб ба тарафи хонаи Паёмбар (с.а.в) равон шуданд. Алӣ (р) дар назди Паёмбар (с.а.в) буд ва ӯро фармон дод, то дар ҷояш хоб равад ва худ интизор шуд, то Қурайшиҳо омаданд ва хонаи ӯро муҳосира карданд. Паёмбар (с.а.в) бар тарафи онҳо баромад ва бар сари онҳо хок пошид, дар ҳоле ки Худованд чашмони онҳоро кӯр намуда буд ва бо ҳамин ӯ аз онҳо наҷот ёфт[255].

Ҳамчунин муҳофизати ӯ ҳангоми таъқиби Қурайшиҳо, ки даҳони ғор ба хости Худованд бо тори анкабут ва истодани кабӯтар бар он мӯҳкам шуд.[256]

Ҳодисаи дуюм. Ин достони Суроқа ибни Молик аст[257]. Ҳангоми ҳиҷрат қурайшиҳо барои зинда ё мурда овардани Паёмбар (с.а.в) ва Абӯбакр ҷоиза гузошта буданд. Суроқа аз ин хабардор шуд ва ҳарчи зуд ба аспаш савор шуду ба дунболи Паёмбар (с.а.в) рафт, то он ки ба Паёмбар (с.а.в) наздик шуд. Пойҳои аспаш дар замин фурӯ рафт ва ӯ аз асп ба замин афтод… ва бори дигар ба асп савор шуду Паёмбар (с.а.в)-ро дунбол кард, то он ки наздик шуду садои Паёмбар (с.а.в) -ро шунавид, вале Паёмбар (с.а.в) нигоҳе ба ӯ намекард. Абӯбакр нигоҳ намуда, ба Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Ба мо расид”. Паёмбар (с.а.в) ба ӯ гуфт:

“Ғамгин машав, Худо бо мост”, ҳамчуноне ки инро ба ӯ дар ғор низ гуфта буд. Дар ин ҳол бори дигар пойҳои аспи ӯ ба замин фурӯ рафт ва ӯ аз асп ба замин афтод. Аспро заду танбеҳ кард. Асп аз ҷояш бархест, аммо пойҳояш қувват надошт. Сипас ӯ аз Паёмбар (с.а.в) амон хост ва Паёмбар (с.а.в) барои ӯ амоннома навист ва ӯро амр намуд ба касе нагзорад, ки ба онҳо наздик шавад ва Суроқа баргашт.

Дар ривояти дигар омадааст, ки чӯпоне аз роҳи интихобкардаи Паёмбар (с.а.в) ва Абӯбакр хабардор шуд ва зуд ба тарафи Макка барои хабар додан ҳаракат намуд, ҳангоме ба Макка ворид шуд, барои чӣ омаданашро фаромӯш кард ва чи қадар ҳаракат карда бошад ҳам ба хотираш наомад. Маҷбур шуда  дубора ба макони аввалааш баргашту фаҳмид, ки ӯ ба фаромӯшӣ гирифтор шуда будааст.[258]

Ҳодисаи сеюм. Имомони ҳадис бо санадҳои гуногун ривоят мекунанд, ки дар ғазваи Ғатфон ва Анмор раиси ин қабила Ғаврас ибни Ҳориси Муҳорибӣ хост, то Паёмбар (с.а.в) -ро ноогоҳона ба қатл расонад ва Паёмбар (с.а.в) хабар нашуд ва ба наздаш омада гуфт: “Туро аз ман кӣ наҷот медиҳад?” Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Худо” гуфта чунин дуо кард:

“Худовандо! Маро аз шарри ӯ ҳар гунае ки мехоҳӣ, наҷот деҳ”. Дар ин ҳолат дар пушташ аз ғайб як зарба хурд, ӯ аз ҳаракат боз монд ва шамшер аз дасташ афтид.[259] Паёмбар (с.а.в) шамшерро ба даст гирифта гуфт: “Акнун туро кӣ аз ман наҷот медиҳад?”. Пас аз гуноҳаш гузашт ва ӯро афв намуд.[260] Ин мард ба назди қавмаш баргашту гуфт: “Ман ба сӯйи шумо аз назди беҳтарин мард омадам”.

Мисли ҳамин достон дар рӯзи Бадр низ рух додааст. Ҳангоме ки Паёмбар (с.а.в) дар як вақти парешонӣ, ҳеҷкас надида, як марди мунофиқ дунбол намуд ва мисли достони пешин зикр шудааст, ки ӯ шамшерашро бароварда, хост Паёмбар (с.а.в) -ро бизанад, аммо ҳангоме ки Паёмбар (с.а.в) ба ӯ нигоҳ кард, ӯ ларзиду шамшер аз дасташ афтод.

Ҳодисаи чаҳорум. Имомони ҳадис ривоятеро нақл мекунанд, ки қариб ба дараҷаи тавотур мерасад ва аксари уламои тафсир низ дар сабаби нузули ояти каримаи

 “Ҳамоно сохтем дар гарданашон тавқҳо то зери манаҳ, пас онҳо сарболокардагонанд (яъне онҳо пеши ҳақ сар ҳам намекунанд). Ва сохтем аз ҷониби пешу пушташон садде (деворе), боз пӯшидем онҳоро, ки дигар ҳеҷ набинанд” (“Ёсин”,ояҳои 8-9) мегӯянд Абӯҷаҳл савганд ёд кард, ки агар Муҳаммад (с.а.в)-ро дар ҳолати саҷда бинам, бо ин санги бузург ӯро мезанам ва бо санге омаду Паёмбар (с.а.в) -ро дар ҳолати саҷда дид ва Қурайш назорат доштанд, то кай сангро бар сари ӯ мепартояд, аммо ногоҳ санг аз дасташ афтид ва дастонаш дар гулӯяш баста шуд ва Паёмбар (с.а.в) баъд аз тамоми намоз рафт ва дастони ӯро боз кард ва ин боз шудан ё ба иҷозати Паёмбар (с.а.в) буд ё ба сабаби он ки дигар коре аз дасташ намеояд.[261]

Валид ибни Муғира рӯзе бо санги калоне ба назди Паёмбар (с.а.в) омад, то ӯро бо ин санг ба қатл расонад. Худованд чашмонашро кӯр кард ва Паёмбар (с.а.в) -ро дида натавонист ва овози ӯро шунавиду ба сӯйи Қурайш баргашт, аммо онҳоро низ дида натавонист, то он ки ӯро фарёд намуданд ва баъди баромадани Паёмбар (с.а.в) аз масҷид дубора бино шуд.[262]

Аз Абӯбакри Сиддиқ (р) ривоят аст, ки баъди нузули ояти

“Хушк бодо дастони Абӯлаҳаб”, Умми Ҷамила зани Абӯлаҳаб, ки ба ҳезумкаш маъруф буд, ба сӯйи Паёмбар (с.а.в) рафт ва дар даст сангчаҳо дошт, дар ҳолате ки ӯ (с.а.в) бо Абӯбакр (р) дар масҷид нишаста буданд, ӯ омаду дар назди онҳо истод ва ҷуз Абӯбакр касеро намедид, дар ҳоле ки Худованд биноии чашмашро дур намуда буд. Он зан гуфт: “Эй Абӯбакр, ин рафиқи ту дар куҷост, ба ман хабар расидааст, ки ӯ маро бад кардааст. Агар ӯро ёбам, бо ин сангҳо даҳони ӯро мезанам.[263]

Бале, ҳаргиз ин ҳезумкаши Дӯзах натавонист султони бузург, ҳамонеро ки Худованд ӯро ин ҳама манзалатҳои баланд додааст, бубинад.

Ҳодисаи панҷум. Бо ривояти дуруст собит шудааст, ки[264] Омир ибни Туфайл ва Арбад ибни Қайс ба назди Паёмбар (с.а.в) омаданд ва қаблан Омир ба рафиқаш гуфта буд, ки ман Муҳаммад (с.а.в)-ро ба худам машғул мекунам ва ту ӯро бизан. Аммо дид, ки ӯ чизе карда натавонист ва баъдтар ӯ дар ин мавзӯъ пурсид ва  гуфт: “Барои чи назадӣ?” Гуфт:“Ҳар қадар хостам, ки ӯро бизанам, туро байни худам ва ӯ медидам, пас чӣ гуна туро мезадам?”.

Ҳодисаи шашум. Ҳамчунин бо ривояти саҳеҳ собит шудааст, ки Шайба ибни Усмони Ҳаҷабӣ Паёмбар (с.а.в) -ро дар рӯзи Ҳунайн ё Уҳуд дарёфт, дар ҳоле ки Ҳамза падар ва амаки ӯро ба қатл расонида буд ва бо худ гуфт имрӯз қасосамро аз Муҳаммад (с.а.в) мегирам ва баъд аз боҳам рафтани мардум аз пушти Паёмбар (с.а.в) омад, то ӯро бизанад. ӯ худ мегӯяд: “Паёмбар (с.а.в) аз қасдам бохабар шуд ва маро ба наздаш даъват кард ва дасташро бар болои дилам гузошт, дар ҳоле ки бадтарини халқ дар назари ман буд. Аммо вақте ки дасташро аз дилам бардошт, дӯстдоштатарини мардум ба ман шуд. Сипас ба ман фармуд, ки наздик шаву биҷанг ва ман ба назди ӯ (с.а.в) омадам. Дар пеши ӯ меҷангидаму ӯро муҳофизат мекардам ва ҳатто агар падарамро дар муқобили ӯ (с.а.в) медидам, омода будам ӯро ба хотири Паёмбар (с.а.в) бизанам”.[265]

Аз Фузола писари Амр ривоят аст, ки мегӯяд: “Дар фатҳи Макка мехостам Паёмбар (с.а.в) -ро дар ҳолате, ки тавоф мекард, ба қатл расонам. Ҳангоме ки ба ӯ наздик шудам, гуфт: “Ту Фузола ҳастӣ?”. Гуфтам: “Бале”. Гуфт: “Бо худат чиҳо мегуфтӣ?”. Гуфтам: “Ҳеҷ чиз”. ӯ (с.а.в) хандиду барои ман талаби мағфират намуд ва дасташро ба синаам гузошт, дилам ором шуд ва ба Худо қасам, ки дасташро аз синаам набардошта буд, магар ки ӯ маҳбубтарин халқи Худо барои ман шуд”.[266]

Ҳодисаи ҳафтум. Бо ривояти саҳеҳ собит шудааст, ки яҳудиҳо барои қатли Паёмбар (с.а.в), ҳангоме ки дар зери девор нишаста буд, нақшае кашиданд. Яке аз онҳо рафт, то санги бузургеро бар болои сари ӯ андозад, вале Паёмбар (с.а.в) аз ҷояш бархесту рафт ва бо кӯмаки Худо нақшаи онҳо хунсо(бекора) шуд.[267]

Ҳодисаҳои бисёре низ ба монанди ин ҳаводис вуҷуд дорад. Имом Бухорӣ, Муслим ва дигар имомони ҳадис аз Оиша (р) ривоят мекунанд, ки Паёмбар (с.а.в) -ро то нузули ояти

“Ва Худованд туро аз мардум нигоҳ медорад” посбонӣ мекарданд, вале баъди нозил шудани ин оят Паёмбар (с.а.в) кулоҳро аз сари худ баровард ва гуфт:

“Эй мардум! Биравед, дигар Худованд худ нигаҳбони ман аст”.[268]

Пас ин баҳс, аз аввал то ба охир баёнгари он аст, ки ҳар навъи мавҷудот ва ҳар намуд махлуқот Паёмбар (с.а.в) -ро мешиносад ва бо ӯ робита ва алоқаи хосе дорад, дар ҳоле ки муъҷизоташ барои ҳар навъе аз ин коинот баён мешавад. Ба маънои дигар Паёмбар (с.а.в) фиристодаи Худованд, Парвардигори тамоми оламиён аст.

Бале! Агар як мансабдор ё шахси салоҳиятдоре, ки дар назди подшоҳ аз мақому манзалате бархӯрдор аст, ба ҳар сохтори давлатие ворид шавад, аз ӯ хуб истиқбол мегиранд, зеро ӯ аз ҷониби подшоҳ муваззаф гардидааст. Агар фарзанди ӯ фақат як муфаттиши адлия бошад, ӯро фақат масъулони адлия пешвоз мегиранд, зеро ӯро масъулони дигар сохтор он қадар намешиносанд ва агар ӯ муфаттиши сипоҳ бошад, ӯро коркунони сохторҳои дигар намешиносанд. Дар ҳоле ки аз мисолҳои қаблӣ фаҳмида мешавад, тамоми коинот, ки дар зери қудрати Худованд мебошанд, Паёмбар (с.а.в) -ро хуб мешиносанд. Сабаби ин дар он аст, ки  Худованд ба ҳамаи онҳо, аз малоика шурӯъ намуда, то пашшаву анкабут таълим додааст, ки Паёмбар (с.а.в)-ро бишносонанд. Пас, ӯ (с.а.в) бидуни шак, хотами паёмбарон аст ва паёмбарии ӯ (с.а.в) барои ҳамаи мавҷудот мебошад, на хос барои қавми муайян, бар хилофи дигар паёмбарон, ки хоси як қавм буданд.

 

ИШОРАИ ШОНЗДАҲУМ

 

Ин нишонаҳое мебошанд, ки пеш аз зуҳури Паёмбар (с.а.в) зоҳир шуда буданд ва аз сабаби он ки бо рисолати ӯ алоқа доранд, аз нишонаҳои паёмбарӣ ба ҳисоб мераванд ва ин намуд ба се қисм тақсиманд:

Қисми аввал. Он чи Таврот, Инҷил, Забур ва саҳифаҳои дигар паёмбарон (алайҳимуссалом) дар хусуси нубуввати Муҳаммад (с.а.в) хабар додаанд ва Қуръони карим онро тасдиқ кардааст. Бале, дар ҳоле ки инҳо китобҳои осмонӣ ба шумор мераванду соҳибони онҳо паёмбар  мебошанд, пас бояд хабар додани ин китобҳо аз шахсе, ки нуреро меораду ними ҷаҳон аз он пайравӣ мекунанд, дигар шариатҳоро мансух мекунаду ҷаҳонро дигаргун месозад, гуфтаниям, ки чунин хабар додан дар хусуси ин зоти пурбаракат хело муҳим ва зарурист. Оё мумкин аст, ки он китобҳо масоили ҷузъиеро дар бар бигиранд ва бузургтарин ҳодисаи оламро, ки биъсати Паёмбар (с.а.в) аст, тарк кунанд? Пас агар зикр ва баҳси он зарурӣ бошад, ин китобҳо ё ӯро дурӯғ мешумориданд, то дини худро аз насх шудан ҳифз намоянд ё Паёмбар (с.а.в) -ро тасдиқ мекунанд, то дину китобашонро аз хурофот нигоҳ доранд. Аз сабаби он ки дӯсту душман ҳама иттифоқ бар он доранд, ки ҳеҷ нишонае аз инкор кардан дар он вуҷуд надорад, балки чандин нишонаҳо дар хусуси тасдиқи ӯ вуҷуд доранд, пас агар тасдиқ умумӣ бошад, ин як далели қатъӣ аст ва сабаби асосӣ барои вуҷуди ин тасдиқ мавҷуд аст. Мо дар навбати худ бо се далели қатъӣ ин гуфтаҳоро исбот мекунем:

Якум Паёмбар (с.а.в) бар онҳо оятҳоро мехонд ва бо онҳо рақобат мекард, мисле, ки ба онҳо ба забони Қуръон ҳарф мезанад, ки китобҳои шумо сифатҳои маро ва даъвати маро қабул доранд.

         “Бигӯ Тавротро биоред ва онро бихонед, агар ростгӯ бошед” (“Оли Имрон”, ояи 93).

“Пас бигӯ, биёед фарзандҳои мо ва фарзандҳои шуморо даъват мекунем ва занҳои мо ва занҳои шуморо ва худамон ва худатонро, сипас дуои баде мекунем ва лаънати Худоро барои дурӯғгӯён мефиристем” (“Оли Имрон”, ояи 61) .

Бо ин рақобати ошкор ҳеҷ як олими яҳудӣ ва масеҳӣ бо ӯ (с.а.в) баҳсу мубоҳала накард. Агар дар ин мавзӯъ андаке нозукӣ ё хатое мебуд, он яҳудиҳои кинаҷӯ ва кофироне, ки дар ҳама ҷо ҳастанд, ин хаторо эълон мекарданд.

Пас ин як рақобат буд, онҳо ё далеле бар хилофи гуфтаҳои ӯ (с.а.в) меоранд ва ё ӯ (с.а.в) бо онҳо ҷиҳод мекунад ва онҳо барои далел надоштанашон ҷангу ҳиҷратро ихтиёр карданд ва агар далеле хилофи гуфтаҳои ӯ (с.а.в) меёфтанд, барои онҳо аз додани ҷону мол ва дурӣ аз аҳл осонтар буд.

Дуюм. Ба сабаби пайиҳам тарҷума шудани Таврот, Инҷил ва Забур иштибоҳот ва суханон хатои муфассирин ҳангоми таъвил ва ё тафсири оятҳои он калимаҳои ғарибу аҷибе вориди онҳо шудаанд. Аз ин рӯ, эъҷозе, ки дар оятҳои Қуръон дида мешавад, дар оятҳои ин китобҳо дида намешавад, ба ғайр аз оне, ки ҷоҳилону бадхоҳон дар ин даврон дар онҳо таҳрифот ворид намуданд, ки таҳрифоти қаблиро зиёдтар мекунад. Алломаи Ҳиндӣ, ки баҳсҳое дар ин мавзӯъ бо олимони яҳуду масеҳӣ намудааст, барои онҳо ҳазорон таҳрифот дар китобҳои гузаштаашон пайдо намуд.[269]

Бо ин таҳрифоте, ки дар китобҳои онҳост, олими машҳур Ҳусайн Алҷиср дар асри ҳозир яксаду даҳ далел аз китобҳои худи онҳо бар паёмбарии Муҳаммад (с.а.в) ҷамъоварӣ намудааст ва онро дар китоби худ бо номи “ар-Рисола ал-ҳамида” баён кардааст ва ин китобро марҳум Исмоил Ҳаққи ал-Маностарӣ ба забони туркӣ тарҷума кардааст ва ҳар ки мехоҳад, ба он китоб муроҷиат кунад.

Пӯшида нест, ки бисёре аз олимони яҳуду масеҳӣ ба ин иқрор доранд, ки авсофи Муҳаммад (с.а.в) дар китобҳои онҳо омадааст. Аз ҷумла, Ҳирақл аз подшоҳони Рум эътироф намуда мегӯяд: “Исо (а) ба омадани Муҳаммад мужда додааст”. Ҳамчунин подшоҳи Миср, Муқавқис, Ибни Суриё, Ибни Ахтаб ва бародараш Каъб ибни Асад, Зубайр ибни Ботиё ва ғайра аз олимони яҳуд эътироф кардаанд ва ҳамчунин сардорҳояшон мегуфтанд, ки бале авсофи ӯ (с.а.в) дар китобҳои мо зикр шудааст.

Аз тарафи дигар, бисёре аз олимони машҳури яҳуд ва масеҳӣ душманӣ ва якравиро як тараф андохта, нишонаҳои Паёмбар (с.а.в)-ро дар китобҳои худ пайдо намуданд ва ба ӯ (с.а.в) имон оварданд. Онҳо чунин далелҳоро барои дигар донишмандони худ низ баён намуданд.

Аз ҷумла, машҳур Абдуллоҳ ибни Салом, Ваҳҳаб ибни Мунаббаҳ, Абӯ Ёсир ва Шомул (Молики Яман дар замони Туббаъ буд. Туббаъ, ки пеш аз биъсати Паёмбар (с.а.в) ғоибона ба ӯ имон овардааст ва Шомул ҳам…), Усайд ва Саълаба фарзандони Саъя буданд ки, Ибни Ҳайбон марди Худошиносе буд, ки пеш аз биъсат бар Бани Назир меҳмон шуда, ба онҳо гуфта буд:

“Паёмбаре ба наздикӣ зуҳур мекунад ва ин ҷо макони ҳиҷрати ӯст ва ӯ ин ҷо вафот хоҳад кард”.

Пас вақте, ки Паёмбар (с.а.в) ба онҳо меҷангид, мегуфтанд:

“Қасам ба Худо, ин ҳамон марде аст, ки Ибни Ҳайбон ба мо баён карда буд”. Аммо Бани Назир ба сухани ӯ аҳамият намедоданд ва аз ин сабаб, бар сари онҳо ҳамон балое омад, ки омад.

Ҳамчунин аз олимони яҳуд Ибни Ёсин, Мухайриқ, Каъбулахбор ва дигарон баъди дар китобҳои худ пайдо намудани васфи Паёмбар (с.а.в) имон оварда, барои дигарон ҳуҷҷат шуданд.

Аз ҷумлаи касоне, ки аз уламои насронӣ имон оварданд, Буҳайрои роҳиб аст. Дар достони ӯ зикр шудааст, ки замоне Паёмбар (с.а.в) дувоздаҳ сол дошт ва бо амуяш, Абӯтолиб ба Шом мерафт, Буҳайро ба хотири меҳмондории Паёмбар (с.а.в) барои аҳли корвони Қурайш таом дод. ӯ мушоҳида мекард, ки чӣ гуна абре бар болои ин корвон соя меафканад ва ба худ мегуфт он касе, ки ман дар ҷустуҷӯяш будам, ҳамон аст. ӯ нафареро барои ҳозир намудани ӯ фиристод ва ба Абӯтолиб гуфт, ки ӯ (с.а.в)-ро ба Макка баргадонад, зеро яҳуд ба ӯ макр мекунанд ва мо васфи ӯро дар Таврот хондаем.

Ҳамчунин Настурӣ ва подшоҳи Ҳабаша, Наҷҷошӣ вақте васфи ӯ (с.а.в)-ро дар Инҷил диданд, ба Паёмбар (с.а.в) имон оварданд. Олими машҳури насронӣ, Зағотир авсофи Паёмбар (с.а.в) -ро дар Рум бо далел эълон кард. Олими насронии машҳур, Ҳорис ибни Абӯшимри Ғассонӣ, роҳбарони рӯҳонӣ, подшоҳони Шом, Ҳирақл, Ибни Нозур, Ҷоруд ва дигарон, ки баъди он ки дар китобҳои худ васфи Паёмбар (с.а.в) -ро пайдо намуданд, имон оварданд. Аммо Ҳирақл барои ҳирсаш ба мулк имонашро зоҳир накард.

Ба монанди инҳо бисёриҳо имон оварданд. Аз ҷумла, Салмони форсӣ, ки дар ибтидо насронӣ буд ва чун аз васфи Паёмбар (с.а.в) бохабар шуд, дар ҷустуҷӯи ӯ буд ва чун ӯро пайдо намуд, ба ӯ имон овард. Ҳамчунин Тамим, ки хело олими машҳур буд ва Наҷҷошӣ подшоҳи Ҳабаша ва олимони масеҳӣ дар Наҷрон, ҳамаи онҳо бо иттифоқ хабар медиҳанд, ки мо баъд аз мушоҳидаи авсофи ӯ (с.а.в) дар китобҳои худ имон оварданд.

Сеюм. Барои мисол баъзе аз оётеро, ки ба омадани Паёмбар (с.а.в) дар Инҷил, Таврот ва Забур мужда медиҳанд,[270] баён мекунем:

Аввал. Ояте дар Забур аст:

маънояш чунин аст. “Парвардигоро, баъд аз замоне барои мо иҷрокунандаи суннатро бифрист” ва он Муҳаммад аст.

Ояти Инҷил: “Исо гуфт:

Ман  меравам, то барои шумо Форақлит биояд,”[271] яъне Муҳаммад (с.а.в.)

Ояти дигар аз Инҷил:

“Ман аз Парвардигорам талаб мекунам, то барои шумо Форақлитро бидиҳад ва бо шумо то абад боқӣ мемонад”[272]. Форақлит, яъне байни ҳақ ва ботил фарқкунанда ва ин номи Паёмбар (с.а.в) дар он китобҳо мебошад.[273]

Ояти дигар аз Таврот:

“Худованд ба Иброҳим (а) фармуд дар воқеъ, Ҳоҷар фарзанде таваллуд мекунад ва аз фарзанди ӯ касе меояд, ки дасти ӯ болотар аз ҳама буда, дасти ҳамагон бо итоат ба сӯйи ӯ дароз мебошанд”.[274]

Ояти дигаре аз Таврот:

“Ва Худованд гуфт: эй Мӯсо, ман барои онҳо аз насли бародарҳояшон паёмбаре мефиристам ва суханамро дар даҳони ӯ ҷой медиҳам ва ҳар, ки сухани Паёмбарамро намепазирад, ман аз ӯ интиқом мегирам”.[275]

Ояти сеюм дар Таврот:

“Мӯсо гуфт: “Парвардигоро, ман дар Таврот уммате меёбам, ки беҳтарин уммат аст, амр ба маъруф ва наҳй аз мункар мекунанд ва ба Худо имон доранд, пас онҳоро уммати ман бикун”, Худованд фармуд: “Онҳо уммати Муҳаммад мебошанд”.

Огоҳӣ. Китобҳо номи Муҳаммад (с.а.в)-ро бо номҳои сирёнӣ дар зимни номҳои ибрӣ баён кардаанд. Мисол, Мушаффаҳ, Мунҳамно, Ҳамёто ва дигар аз номҳо, ки маънои Муҳаммад (с.а.в)-ро дар арабӣ ифода мекунанд. Аммо худи номи Муҳаммад (с.а.в) сароҳатан баён нашудааст, магар хело кам ва мумкин яҳуд барои ҳасади худ онро таҳриф карда бошанд. Аз ин ҷумла, дар Забур ояте аст дар бораи нармии Муҳаммад (с.а.в):

“Эй Довуд, баъд аз ту Паёмбаре меояд, ки Аҳмад, Муҳаммад, ростгӯ ва сайид аст ва умматаш некбахт аст”.

Пеш аз таҳрифи ин оят ва пеш аз он ки дасти бозингарон ба он расад, олимоне зиёде аз вуҷуди он эълон намуданд. Олимоне ба монанди Абдуллоҳ ибни Амр Ибни Ос, ки яке аз ҳафт Абдуллоҳи машҳур, ки аз китобҳои пешин маълумот доред, Абдуллоҳ ибни Салом, ки аз олимони яҳуд мебошад ва Каъбулахбор, ҳамаи инҳо ақида доранд, ки ин оят Мӯсо (а)-ро мавриди хитоб қарор дода, баъд хитобро ба тарафи паёмбаре, ки дар оянда омаданист, равона намуд.

“Эй Паёмбар (с.а.в), мо туро ба ҳайси шоҳид, муждарасон ва огоҳкунанда роҳбари умиҳо фиристодаем. Ту бандаи Ман ҳастӣ, туро Мутаваккил ном ниҳодам. ӯ дурушт ва сиёҳдил нест, бозоргард нест, бадиро бо бадӣ посух намедиҳад, балки бахшишу афв мекунад, то оне, ки миллати гумроҳро ба ҷое расонад, ки ҳама гӯяндаи “Худо якка ва ягона аст”, Худованд ҷонашро намеситонад”.[276]

Ояти дигаре аз Таврот:

“Муҳаммад Паёмбари Худо аст ва дар Макка таваллуд мешавад ва ба Тайба ҳиҷрат мекунад ва мулки ӯ ба Шом мерасад ва уммати ӯ сипосгузоранд”. Ва ибораи Муҳаммад дар ин оят ба забони сирёнӣ омадааст.

Ҳамчунин ояти дигаре аз Таврот:

“Ту банда ва Паёмбари Ман мебошӣ, Ман туро Мутаваккил ном гузоштаам”. Ин оят хитоб ба касе аст, ки баъд аз Мӯсо (а) аз фарзандони Исмоил, ки онҳо бародарони фарзандони Исҳоқ мебошанд, далолат дорад.[277]

Ояти дигаре аз Таврот:

“Бандаи ман Мухтор, шахси сахт ва дурушт намебошад”.[278] Мухтор ин ҳамон Мустафо аст, номе аз номҳои Паёмбар (с.а.в) .

Дар Инҷил таърифҳои гуногун баён шудааст барои сарвари олам, ки баъди Исо (а) ба он мужда шудааст. Аз ҷумла:

“ӯ бо худ қитъаи оҳан дорад ва бо уммати худ ба воситаи он ҷанг мекунанд.” Қитъаи оҳан, яъне шамшер, яъне дар оянда касе меояд, ки соҳиби шамшер аст ва умматаш ба ҷиҳод амр шудааст. Ҳамчуноне ки Қуръон дар охири сураи “Фатҳ” дар васфи эшон мегӯяд:

 

 “Он сифоте, ки барои мӯъминон мазкур шуд, дар Тавроту Инҷил, ҳамчунин аст монанди зироъате, ки баровард гиёҳи сабзи худро, пас қавӣ сохт онро ва (оҳиста-оҳиста) ғафс шуд, пас росту муҳкам шуд (он шоха) бар танаи худ, ки дар ҳайрат меорад зироъаткунандагонро ва ба хашму ғазаб орад кофиронро” (Сураи “Фатҳ”, 29).

Ҳамчунин оятҳои зиёдест ба ин монанд, ки дар Инҷил омадаанд.[279]

Дар боби сиву сеюми аз китоби панҷуми Таврот ин оят омадааст: “Ҳақ Таъоло аз Тури Сино омад ва тулӯъ кард бар мо аз Соъиро ва аз кӯҳҳои Форон зуҳур шуд ва бо ӯ ҳазорҳо шахсони пок аз тарафи рости ӯ мебошанд”.

Ин оят, ҳамчуноне ки аз паёмбарии Мӯсо (а) хабар медиҳад ва он ҳам бошад бо омадани ҳақ аз Тури Сино, ҳамчунин аз паёмбарии Исо (а) ба баромадан аз Соъиро ва дар айни ҳол аз паёмбарии Муҳаммад (с.а.в) ба пайдо шудани ҳақ аз кӯҳҳои Форон, ки бо иттифоқи ҳама он кӯҳҳои Ҳиҷоз мебошанд, хабар медиҳад. Пас оят дар ҳақиқат аз паёмбарии Муҳаммад (с.а.в) хабар медиҳад. Аммо ибораи “Бо ӯ дар тарафи росташ ҳазорон шахсони пок аст,” ин тасдиқкунандаи оятҳои охири сураи “Фатҳ” аст,

“Он сифоте, ки барои мӯъминон мазкур шуд, дар Тавроту Инҷил”, ки ёрони Паёмбар (с.а.в) -ро ба авлиёиву покӣ васф мекунад”.

Ин оят дар боби чилу дуюми китоби  Ашъиё омадааст: “Худованди пок дар охири замон баргузидаи худро мефиристад ва Ҷаброилро барои таълим додан ба назди ӯ равон мекунад ва баъд умматашро таълим медиҳад, ба ҳамон шакле, ки Ҷаброил ӯро таълим дода буд, дар миёни мардум адолатро ҷорӣ мекунад ва ӯ нурест, ки мардумро аз торикӣ ба рӯшноӣ мебарад. Парвардигори ман, барои ман аз он чи рух медиҳад, омӯхтааст ва ман барои шумо мегӯям”, ин оят ошкоро авсофи Паёмбар (с.а.в) -ро баён мекунад.

Дар боби чаҳоруми китоби Михоил ояти зерин омадааст: “Дар охири замон уммати раҳмшудае меояд, ки Ҳақро мепарастанд ва кӯҳи муқаддасро интихоб мекунанд ва мардуми зиёде онҷо аз тамоми манотиқ ҷамъ шуда, Худоро ибодат мекунанд ва ба ӯ ширк намеоранд”.

Ин оят аз Арафот хабар медиҳад ва мардуми зиёд ҳоҷиёне мебошанд, ки қасди ин кӯҳи муқаддасро мекунанд ва уммати раҳмшуда ин уммати Муҳаммад (с.а.в.) мебошад, зеро ин сифатҳо ҳама шиори онҳост.

Дар боби ҳафтоду дуюми Забур ин оят омадааст: “ӯ аз баҳр то баҳр ва аз дарё то дуртарин замин соҳиб мешавад ва аз Яману ҷазираҳо барои ӯ ҳадяҳо меоранд ва подшоҳон ба ӯ саҷда мекунанд ва сар хам мекунанд, ҳар вақт бар ӯ салавот мефиристанд ва ҳар рӯз бар ӯ дуои баракат мекунанд, аз Мадина нури ӯ медурахшад ва то абад ёди ӯ боқӣ мемонад ва номи ӯ пеш аз офариниши Офтоб вуҷуд дошт ва то замоне Офтоб ҳаст, номи ӯ боқӣ мемонад”.

Ин оят сароҳатан дар васфи Паёмбар (с.а.в) аст. Оё Паёмбар (с.а.в) баъд аз Довуд (а) наомадааст, ки динашро дар шарқу ғарб паҳн карда, подшоҳон бо сари хам барояш ҷизя медиҳанду султонҳо аз муҳаббат дар пеши ӯ сархаманд ва ҳар рӯз барои ӯ панҷяки башар дуруду салавот мефиристанд ва нури ӯ аз Мадина берун шуда аст? Оё ғайри ӯ дигаре ҳаст?

Дар ояти бистуми боби чордаҳуми Инҷили Юҳанно, ки ба забони туркӣ тарҷума шудааст, чунин омадааст: “Ман бо шумо зиёд сухан намекунам, барои он ки сарвари олам меояд ва дар назди ман монанди ӯ чизе нест.”[280]

Пас ибораи сарвари олам ҳамон ифтихори олам аст ва ин унвони машҳур аст барои Паёмбарамон (с.а.в).

Дар ояти ҳафтуми боби шонздаҳуми инҷили Юҳанно омадааст: “Вале ман барои шумо ҳақро мегӯям. Барои шумо беҳтар он аст, ки ман биравам, зеро агар ман наравам, иззатбахш намеояд.”[281]

Ояти ҳаштум аз боби шонздаҳуми Инҷили Юҳанно мегӯяд: “Ҳар вақт ӯ меояд, оламро бар диндорӣ, некӣ ва ростӣ қарор медиҳад”. Он касе, ки фасоди оламро ба салоҳ мубаддал мекунад ва мардумро аз гуноҳу ширк наҷот медиҳад ва асоси ҳокимияти оламро тағйир медиҳад, оё ғайри Муҳаммад каси дигаре ҳаст?

Ояти ёздаҳум аз боби шонздаҳуми Инҷили Юҳанно: “Замони омадани сарвари олам расидааст” ё “Ва аммо агар аз наздик шудан бошад, пас омадани сарвари олам наздик аст”. Пас бояд мурод аз сарвари олам[282] Муҳаммад (с.а.в) бошад .

Ояти сездаҳуми боби шонздаҳум аз Инҷили Юҳанно: “Агар рӯҳи ҳақ ояд, шуморо ба сӯйи ҳақ ҳидоят мекунад, зеро ӯ аз назди худаш сухан намегӯяд, балки аз ҳар чи ба ӯ ваҳй мешавад, сухан мегӯяд ва аз масъалаҳои оянда ба шумо хабар медиҳад”. Ин оят сароҳатан дар фазли Муҳаммад (с.а.в) аст, зеро ғайри ӯ кист, ки кулли башариятро ба сӯйи ҳақ даъват кардааст ва гуфтаҳояш ҳамеша бо ваҳй бошад ва чизеро аз Ҷаброил шунид, баён мекунад? Кист ғайри ӯ, ки мардумро воқеаҳои оянда пурра хабар намояд?

Баъди ин ҳам дар саҳифаҳои дигар Паёмбар (с.а.в)они гузашта номҳоеро аз Паёмбар (с.а.в) метавон пайдо кард, ки маънои Муҳаммад, Аҳмад, Мухтор ва Мустафоро ифода мекунад ва ин номҳо ба забони ибрӣ ва сирёнӣ мебошад.

Масалан, дар саҳифаи Шуайб (а) Мушаффаҳ омадааст, ки маънои Муҳаммадро ифода мекунад. Дар Таврот Мунҳаманно аст, ки маънои Муҳаммадро дорад, аммо дар Забур Ҳимёто вуҷуд дорад ва маънояш Паёмбари Ҳарам аст ва ҳамчунин Мухтор низ дар ин китоб зикр шудааст. Дар Таврот номи Ҳотам, Хотам омадааст ва Муқимуссунна дар Тавроту Инҷил зикр шудааст. Аммо дар саҳифаҳои Иброҳим (а) ва Таврот Мозмоз зикр шудааст ва ҳамчунин дар Таврот Уҳид омадааст.

Паёмбар (с.а.в) фармудааст:

“Номи ман дар Қуръон Муҳаммад, дар Инҷил Аҳмад ва дар Таврот Уҳид мебошад ва бар ин хотир, Уҳид номида шудам, ки дар рӯзи қиёмат оташи Дӯзахро аз умматам дур мекунам”.[283] Ҳамчунин аз ҷумлаи дигар номҳои Паёмбар (с.а.в), ки дар Инҷил зикр шудааст, ин “соҳиби оҳан” аст. Пас, шак нест, ки аз миёни тамоми паёмбарон танҳо Паёмбар (с.а.в) ба воситаи ҷиҳод ва ҷиҳоди умматонаш фазилати бештар дорад. Ҳамчунин аз номҳои зикршудаи Паёмбар (с.а.в) дар Инҷил ин “соҳиби тоҷ” мебошад ва ин сифат хос ба Паёмбар (с.а.в) аст, зеро қавми араб танҳо маъруф ба дастор мебошанд, на дигар умматҳо. Тоҷ ё дастор ҳарду ба як маъно омадааст. Соҳиби тоҷ, ки дар Инҷил зикр шудааст, ғайри Паёмбар (с.а.в) дигар касе нест.

Дар Инҷил ҳамчунин номҳои ал-Борақлит ё ал-Форақлит омадааст, ки маънои ҳарду, ҳамчуноне ки дар тафсири Инҷил омадааст, фарқкунанда байни ҳақ ва ботил мебошад ва ин яке аз номҳои Паёмбар (с.а.в) аст, ки мардумро ба ростӣ даъват мекунад.

Исо (а) дар Инҷил фармудааст: “Ман меравам, то сарвари олам биояд.” Оё баъд аз Исо (а) касе ҷуз Муҳаммад (с.а.в) омадааст ва дар олам ҳақро аз ботил ҷудо намуда, мардумро ба хайру салоҳ хондааст? Яъне Исо (а) ҳамеша мужда медод, ки баъди ман паёмбаре меояд ва ман муқаддимаи ӯ мебошам ва дигар ҳоҷате ба мисли ман нест. Чуноне ки Қуръон инро дар сураи “Саф” (ояи 6) баён кардааст:

 “Ва ҳангоме Исо ба Бани Исроил фармуд: Ман Паёмбари Худоям, ба сӯйи шумо ва тасдиқкунандаи он чи дар пеши ман аст, аз Таврот ва муждадиҳандаам ба паёмбаре, ки баъд аз ман меояд ва номи ӯ Аҳмад аст”.

Бале, Исо (а) умматони худро хело зиёд аз омадани сарвари олам[284] ва роҳбари он мужда додааст ва онро бо номҳои гуногуни ибрӣ ва сирёнӣ баён намудааст. Муҳаққиқон мегӯянд маъонии ин номҳо баёнгари Аҳмад, Муҳаммад ва фарқкунанда байни ҳақ ва ботил мебошанд.

Савол: Чаро Исо (а) нисбат ба дигар паёмбарон аз омадани Паёмбар (с.а.в) бештар мужда додааст, дар ҳоле ки дигарон танҳо хабар додаанд?

Ҷавоб: Зеро Паёмбари акрам (с.а.в) Исо (а)-ро аз бисёр дурӯғ ва тӯҳматҳои яҳуд раҳо медиҳад, ҳамчунин дини ӯро аз таҳрифҳои бад наҷот дод, дар ҳоле ки Паёмбар (с.а.в) бо дини азиме омад, ки он ҷойгузине барои шариати яҳуд буд, ки ба Исо (а) имон надоштанд ва дигар бани Исроилро, ки ба ӯ имон меоварданд, озор медоданд. Ин шариати Ислом ҷомеъ ва пуркунанда аст барои он чизе, ки дар шариати Исо (а) нокомил монда буд. Инҷо аст, ки Исо ба омадани ин сарвари олам мужда медиҳад.

Ҳамин тариқ, мо мебинем, ки Таврот, Инҷил ва дигар саҳифаҳои паёмбарон ба паёмбари охири замон аҳамият додаанд ва оятҳои он китобҳо сифатҳои бешумори ӯро овардаанд. Пас, ин паёмбари охирзамон, ки ин китобҳо дар ояҳои зиёд ӯро васф кардаанд, ғайри Муҳаммад (с.а.в) оё каси дигаре мебошад!

 

ҚИСМИ ДУЮМ

 

Аз пешоҳанг ва нишонаҳои паёмбарӣ хабар додани авлиёи Худо ва фолбинон аз омадани ӯ пеш аз биъсати Паёмбар (с.а.в) мебошад. Онҳо ин гуфтаҳоро дар назди ҳамдигар ва дар ашъорашон барои мо баён кардаанд. Чунин хабарҳо зиёданд, аммо фақат машҳуртарин ва мӯътамадтарини онҳоро, ки дар назди уламои сират ва таърих мебошанд, баён мекунем.

Якум. Он чи, ки подшоҳи Туббаъ, яке аз подшоҳони Яман нишонаҳои Паёмбар (с.а.в) -ро дар китобҳои пешин дида буд ва он боиси имони ӯ гардид ва ӯ имони худро бо шеър эълон намуд:

“Ман ба Аҳмад гувоҳӣ медиҳам, ки ӯ паёмбарест аз ҷониби Офаридгори насим. Агар умрам то омадани ӯ боқӣ монад, барои ӯ вазир мешудам ва писараму (яъне барои ӯ монанди Алӣ (р) мешудам)”.

Дуюм. Эълон кардани Қайс ибни Соъида яке аз машҳуртарин суханварону хатибони араб ва яктопараст пеш аз биъсати Паёмбар (с.а.в) шеъре дар бораи рисолати ӯ навиштааст:

“Аҳмад ба сӯйи мо фиристода шуд. ӯ беҳтарин паёмбарест, ки фиристода шудааст. Дуруди бепоёни Худо бод бар ӯ, то замоне ки пиёда ё саворае ҳаст”.

Сеюм. Он чи ки бо илҳом Каъб ибни Луай, яке аз аҷдодони Паёмбар (с.а.в) дар васфи ӯ гуфтааст:

“Муҳаммад (с.а.в) ногоҳ мабъус мешавад ва хабарҳоро рост ва ҳақиқӣ баён мекунад”.

Чаҳорум. Хабардор шудани Сайф ибни Зи Язин, яке аз подшоҳони Яман аз авсофи Паёмбар (с.а.в) дар китобҳои пешин ва имон оварданаш ба ӯ ва муштоқи дидори ӯ буданд. Вақте бобои Паёмбар (с.а.в) бо қофилаи Қурайш ба Яман мерафт, ин подшоҳ онҳоро ба наздаш даъват намуд ва ба онҳо гуфт:

“Агар дар Туҳома (яъне Ҳиҷоз) писаре таваллуд шавад ва дар байни ду китфаш холе бошад, ӯ роҳбар ва имом мешавад ва ту, эй Абдулмуталлиб, бобои он мебошӣ”.

Панҷум. Вақте бори нахуст ба Паёмбар (с.а.в) ваҳйи нозил шуд, Паёмбар (с.а.в) -ро каме тарс фаро гирифта буд. Хатиҷа ӯро ба назди Варақа ибни Навфал, писарамуяш (писарамакаш) бурд ва ба ӯ гуфт: “Эй писараму, аз фарзанди бародарат бишнав”. Варақа ба Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Эй писари бародар, бигӯ чӣ дидӣ?”. Паёмбари Худо ӯро аз моҷарои ҳодиса хабар дод. Варақа ба ӯ (с.а.в) гуфт: “Ин ҳамон фариштаест, ки Худованд ба Мӯсо (а) фиристода буд. Эй кош, ман зинда ва баруманд мебудам, вақте ки қавмат туро берун мекунанд…”.[285]

Ва аз ҷумла, Варақа гуфт:

“Мужда медиҳам ба ту, эй Муҳаммад, ки ман шаҳодат медиҳам, ки ту паёмбари мунтазар ҳастӣ ва Исо низ ба омадани ту мужда дода буд”.

Шашум. Пеш аз биъсат Аскалони Ҳумайрӣ, ки Худошинос буд, бо Қурайш вохӯрд ва ба онҳо гуфт: “Оё дар миёни шумо касе ҳаст, ки даъвои паёмбарӣ кунад?”. Гуфтанд: “Не”. Ин саволро бори дигар дар замони биъсати Паёмбар (с.а.в) пурсид. Қурайшиҳо гуфтанд, ки бале дар мо шахсе аст, ки даъвои паёмбарӣ дорад. ӯ гуфт: “Ҷаҳон дар интизори ӯ мебошад”.

Ҳафтум. Яке аз олимони масеҳӣ ба номи Ибни Уло пеш аз биъсат, аз омадани Паёмбар (с.а.в) хабар дода буд ва баъд аз биъсат омад ва Паёмбар (с.а.в) -ро дид ва гуфт:

“Қасам ба Зоте ки туро ба ҳақ фиристодааст, сифатҳои туро дар Инҷил дида будам ва писари Марям низ ба омадани ту мужда дода буд”.

Ҳаштум: Наҷҷошӣ, подшоҳи Ҳабаша мегуфт:

“Эй кош, ба ҷойи ин подшоҳӣ, хизматгори ӯ мебудам”.

Баъд аз он ки мо пешгӯйии ин орифонро бо илҳоми Худованд аз омадани Паёмбар (с.а.в) баён намудем, акнун ба он чизе, ки фолбинҳо ба воситаи арвоҳу ҷин пешгӯйӣ кардаанд,  мегузарем. Онҳо низ аз омадани Паёмбар (с.а.в) ошкоро хабар медоданд ва теъдоди онҳо хело зиёданд, вале мо дар ин ҷо фақат он ривоятҳоеро баён мекунем, ки ба ҳукми тавотур ба мо расидаанд ва дар китобҳои таъриху сират зикр шудаанд. Мо достонҳои тӯлониро ба мутолиаи ҳамон китобҳо вогузор намуда, фақат дар инҷо хулосаи онро баён мекунем.

Якум. Коҳине буд бо тахаллуси Нима , ки дар ҳақиқат ними инсон буд ба маънои он ки як даст, як пой ва як чашм дошт. Ин коҳин борҳо аз Паёмбар (с.а.в) хабар дода буд, ки суханонаш ба ҳадди тавотур расидааст.

Дуюм. Коҳине дар Шом буд, ки Сатиҳ ном дошт ва ӯ аҷоиб буд, зеро ҷасад дошт, аммо аъзо надошт. Устухоне дар баданаш ба ғайр аз сараш надошт ва чеҳрааш дар синааш буд. ӯ умри тӯлонӣ дошт ва хабарҳои ғайбии ӯ дар ҳама ҷо паҳн шуда буд, ҳатто Кисро подшоҳи Форс вақте ҳангоми таваллуди Паёмбар (с.а.в) хоб дид, ки чордаҳ сутуни қасраш шикаста шуда фурӯ мерезанд, олимеро бо номи Муйзон ба назди ҳамин коҳин фиристод, то  таъбири хоби ӯро бидиҳад. ӯ барои Кисро чунин ҷавоб фиристод: “Дар мулки шумо чордаҳ подшоҳи дигар ҳукумат мекунанд ва баъд аз он подшоҳӣ ва давлати шумо ба охир мерасад ва шахсе бо дини нав фиристода мешавад ва он шахс сабаби аз байн рафтани дин ва давлати шумо мегардад”. Ҳамин тавр Сатиҳ аз омадани Паёмбар (с.а.в) ошкоро хабар дод.

Аз шоҳони Наҷрон, Савод ибни Қориби Давсӣ, Ханофир ва Афъо ва ҳамчунин аз мардуми Наҷрон, Ҷазл ибни Ҷазали Кандӣ, Ибни Халсаи Давсӣ, Фотима, духтари Нӯъмони Наҷҷория ва дигар коҳинони машҳур буданд, ки аз омадани паёмбари охири замон хабар додаанд, ки дар воқеъ, ин Паёмбар  Муҳаммад (с.а.в) аст, ҳамчуноне ки китобҳои таъриху сират зикр намуданд.

Саъд ибни Кариз, ки аз хешовандони Усмон (р) буд, аз паёмбарии Муҳаммад (с.а.в) аз роҳи фолбинӣ дарёфт намуд ва ба Усмон (р) ишора намуд, то дар ибтидои Ислом имон оварад ва ба ӯ гуфт: “Ба назди Муҳаммад бирав ва имон биёр”, ки боиси имони Усмон гардид. Саъд ин ҳодисаро ба назм дароварда мегӯяд:

“Худованд Усмонро ба воситаи сухани ман, ки салоҳаш аст, ҳидоят намуд ва Худованд ҳидоятгари роҳи ҳақ мебошад”.   

* * *

Садоҳо низ ба монанди хабарҳои коҳинон, аз омадани Паёмбар (с.а.в) хабар медоданд. Мурод аз садоҳо садои баландест, ки шунида мешуд, вале гӯяндаи онро намедиданд. Аз ҷумла, Зайёб ибни Ҳорис садоеро аз ҷин шунид, ки мегуфт:

“Эй Зайёб! Эй Зайёб! Хабари аҷибро бишнав, Муҳаммад бо китобе фиристода шудааст, дар Макка даъват мекунад, аммо қабулаш намекунанд”. Ҳамин садо сабаби имон овардани ӯ ва дигарон гардид.

Аз ҷумла, шунидани Ибни Қурраи Ғатафонӣ садоеро, ки мегуфт:

“Ҳақ омаду рӯшноӣ кард ва ботил шикаста шуду нест шуд”. Ин садо сабаби имони баъзе аз мардум гардид.

Ҳамин тариқ, муждаи коҳинон ва садоҳо хело машҳур ва зиёд мебошад.

* * *

Ҳамчунин аз дохили бутҳо ва ҳайвоноте, ки дар пеши бутҳо қурбонӣ менамуданд, садое мебаромад, ки хабари омадани Паёмбар (с.а.в) -ро медод, ҳамчуноне ки аз забони коҳинон ва аз садоҳо шунида мешуд.

Аз ҷумла, бути қабилаи Мозин аз омадани Паёмбар (с.а.в) хабар дода, чунин садо кард:

“Ин Паёмбар (с.а.в) фиристодаи Худост ва бо китоби ҳақ омадааст”.

Ҳамчунин сабаби ислом овардани Аббос ибни Мирдос ин ҳодисаи машҳур аст, ки ӯ буте дошт бо номи Замор. Рӯзе шунид, ки ин бут мегӯяд[286]:

“Зиморе, ки пеш аз омадани Муҳаммад онро мепарастиданд, бияфтид”.

Ҳазрати Умар (р) пеш аз имон оварданаш аз гӯсолае, ки марде оварда буд, то дар пеши буте онро қурбонӣ намояд, шунид ки мегуфт:

“Эй аҳли забҳ, воқеаи хубест, марди фасеҳ мегӯяд “Нест Худое ба ҷуз Аллоҳ.”[287]

Ҳамин гуна ҳодисаҳои ба ин монанд дар ин хусус хело зиёданд, ки китобҳои мӯътамади таъриху сират онро зикр намудаанд.

Ҳамчуноне ки коҳинон, худошиносон ва садоҳои ғайбӣ ва ҳатто буту қурбониҳо аз паёмбарии Аҳмад хабар дода буданд, ки ҳар кадоми инҳо боиси мусалмон шудани гурӯҳе аз мардум гардиданд, ҳамчунин дар баъзе сангҳо ва навиштаҷоти қабрҳо паёдо мешуд, ки дар он бо хати қадимӣ ин ибора навишта шуда буд, ки “Муҳаммад муслиҳу амин аст” ва он сабаби имон овардани қисми зиёде аз мардум буд.

Бале, ибораи “Муҳаммад муслиҳу амин аст”, арзандаи Паёмбар (с.а.в) мебошад, зеро танҳо ӯ ин сифотро дорост ва касе пеш аз ӯ (с.а.в) бо ин ном, яъне Муҳаммад номида нашуда буд ва агар буд, дорои чунин сифат набуд.

ҚИСМ СЕЮМ

 

Ин нишона ва ҳодисаҳое мебошанд, ки ҳангоми таваллуди Муҳаммад (с.а.в) рух додаанд. Ҳар ҳодисае, ки пайдоиши он ба таваллуди Паёмбар (с.а.в) рабт дорад ва ё ҳодисае, ки пеш аз биъсат рух дода бошад, он мӯъҷизае аз мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) ба шумор меравад ва чунин ҳодисаҳо хело зиёданд, вале мо дар ин ҷо фақат чанд мисоли машҳуреро аз онҳо меорем, ки уламои ҳадис онро қабул доранд ва саҳеҳ будани онро собит кардаанд.

Якум. Он хоберо, ки модараш дида буд,[288] ки “Дар вақти таваллуди ӯ(с.а.в.) нуре ҳамроҳаш баромад”. Ин нурро Умми Усмон ибни Ос ва модари Абдураҳмон ибни Авф, ки шаби таваллуд бо модари Паёмбар (с.а.в) буданд, медиданд. Онҳо ривоят мекунанд, ки ҳангоми таваллуд нуре дидем, ки барои мо миёни машриқу мағрибро рӯшноӣ мекард.

Дуюм. Шикаста шудани бештарин бутҳое, ки дар Макка буданд.

Сеюм. Ба ларза даромадани қасри Кисро ва афтидани чордаҳ айвонаш.

Чаҳорум. Хушк шудани об дар кӯли Сова, ки онро муқаддас меҳисобиданд ва хомӯш шудани оташ дар оташкадаи форсҳо, ки беш аз ҳазор сол хомӯширо надида буд. Ин оташ дар Истахаробод буд ва маҷусиҳо онро мепарастиданд.[289]

Ин чор ҳодиса маънои онро дорад, ки ин навзод ибодати бутҳоро манъ намуда, подшоҳии мулки Форсро барҳам медиҳад ва парастиши ҳар чизеро ғайр аз Аллоҳ ҳаром менамояд.

Панҷум. Ҳодисаи Фил. Ҳарчанд ин ҳодиса аз ҳодисаҳои шаби таваллуд  нест, аммо ба он наздик аст. Аз ин лиҳоз, он ҳам аз ҷумлаи пешоҳанг барои паёмбарӣ мебошад. Ин ҳодисаро Қуръон чунин баён намудааст: “Оё надид, эй Муҳаммад, ки чӣ гуна Парвардигори ту бо асҳоби Фил кард.” Хулосаи достон ин аст, ки Абраҳа, подшоҳи Ҳабаша мехост Каъбаро вайрон кунад. Барои ин ӯ бо лашкари зиёде ба Макка омад ва дар муқаддимаи лашкари худ фили бузургеро, ки Маҳмуд ном дошт, гузошта буд. Вақте фил ба Макка наздик шуд, дар ҷояш таваққуф намуд ва аз ҳаракат бозмонд. Ҳар қадар мекӯшиданд, ки фил ҳаракат кунад, вале фил ҳаракат намекард. Чун натавонистанд, баргаштанд, вале парандаҳое бо номи Абобил онҳоро солим нагзошта, бо гилҳои сиҷҷил бар сари онҳо мезаданд ва ҳамаи онҳоро залил намуда пурра шикаст доданд. Ин ҳодиса дар тамоми китобҳо машҳур аст ва яке аз нишонаҳои паёмбарии Муҳаммад (с.а.в) мебошад, зеро қибла ва маҳбубтарин ҷой барои ӯ хонаи Каъба аз шарри Абраҳа наҷот ёфт.

Шашум. Дар сафар бо дастури Худованд абрҳо бар сари ӯ соя меафканданд ва ривояте низ шудааст, ки Ҳалима замоне Паёмбар (с.а.в) дар наздаш буд, абрро медид, ки дар саҳро бар сари ӯ (с.а.в) соягӣ мекунад.[290] Шавҳари ӯ низ шоҳиди ин воқеа буд ва мардумро аз ин ҳодиса хабар дод ва ин як ҳодисаи машҳур ба шумор меравад.

Буҳайрои роҳиб низ дар сафари Паёмбар (с.а.в) ба тарафи Шом, ки ҳанӯз дар синни дувоздаҳ буд, абрро медид, ки ба Паёмбар (с.а.в) соягӣ мекунад ва инро ба мардум нишон дод.[291]

Дар ривояти дигар инро Хадиҷа ва ҳамроҳонаш дар бозгашт аз Шом дидаанд, ки “ду малак ба ӯ (с.а.в) чун абр соягӣ мекарданд” ва инро ба Майсараи ғуломаш зикр мекунад, ӯ низ хабар медиҳад, ки чунин воқеаро аз замони баромадан ба сафар мушоҳида намудааст.[292]

Ҳафтум. Бо ривояти саҳеҳ собит[293] шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) қабл аз биъсат дар баъзе аз сафарҳояш зери дарахти хушкшуда истироҳат мекард, дарҳол дар атрофи дарахт сабза медамид ва дарахт сабзу хурам мешуд ва навдаҳои дарахт ба Паёмбар (с.а.в) соягӣ менамуданд.

Ҳаштум: Ҳангоме ки ӯ (с.а.в) бо амуяш, Абӯтолиб ва оилааш хӯрок мехӯрд, ҳамаи онҳо сер мешуданд, аммо агар дар набудани ӯ хӯрок мехӯрданд, сер намешуданд.[294] Ин ҳодиса саҳеҳ ва хело машҳур мебошад.

Умми Айман, каниз ва парастори Паёмбар (с.а.в) дар хурдӣ гуфтааст: “Паёмбар (с.а.в) -ро надидаам, ки дар хурдӣ ё бузургӣ аз гуруснагӣ, ташнагӣ шикоят карда бошад”.[295]

Нӯҳум. Аз миёни қавми Саъдия омадани баракат танҳо дар шутуру бузҳои Ҳалимаи Саъдия. Ин ҳодиса машҳур мебошад ва дар сиҳаташ шакке вуҷуд надорад.[296]

Паша дар бадану либосаш наменишаст ва ӯро озор намедод.[297] Шайх Абдулқодири Ҷайлонӣ инро аз бобои бузургаш, Муҳаммад (с.а.в) мерос гирифта буд, зеро паша дар бадани ӯ низ наменишаст.

Даҳум. Зиёд шудани сангсор бо ситораҳои осмон баъди омадани Паёмбар (с.а.в) ва бахусус, шаби таваллудаш. Афтидани ситораҳоро аз осмон ва сангсор намудани шайтонҳоро дар ибораи понздаҳум собит намуда будем ва мақсад аз он қатъ шудани робитаи ҷинҳо ва шайтонҳо ба осмон аст. Онҳо қаблан баъзе хабарҳоро медуздиданд. Пас, модоме ки Паёмбар (с.а.в) ба ҳамаи олам мабъус шуд, лозим буд, ки коҳиноне, ки ба воситаи ҷин аз ғайб сухан мекарданду дурӯғ мегуфтанд, манъ карда шаванд, то ваҳйи Худоро нашунаванд ва ҳеҷ айбе пайдо накунанд. Коҳинон қабл аз Паёмбар (с.а.в) хело бисёр буданд, аммо баъд аз нозил шудани Қуръон хело кам шуданд, зеро аксари онҳо имон оварданд. Зеро дигар ҳеҷ паёмоваре аз ҷин наёфтанд, то ба онҳо аз ғайб хабар оварад. Қуръон роҳи онҳоро баст. Навъе аз коҳинони собиқа дар ҳоли ҳозир дар Аврупо зоҳир шуданд назди касоне, ки ба ҳозир шудани рӯҳ имон доранд… ва бар ҳар ҳол…

Натиҷа. Ҳодисаҳои бисёр ва шахсони зиёде пеш аз биъсат барои таъйиди нубуввати Паёмбар (с.а.в) зоҳир шуданд. Бале! Касе, ки сарвари маънавии ин ҷаҳон аст,[298] касе, ки самти оламро дигар мекунад, дунёро киштзори охират қарор медиҳад, мартабаи баланду покии махлуқотро эълон мекунад, ҷину инсро ба роҳи неку салоҳ ҳидоят мекунад, онҳоро аз нобудии мутлақ наҷот медиҳад, ҳикмати халқу муаммои онро барои олам кашф мекунад, касе, ки мақсадҳои Парвардигорро медонаду меомӯзонад, касе, ки он Парвардигорро мешиносаду ба дигарон мешиносонад, пас бо ин ҳама авсоф бояд ҳама чиз ва ҳар тоифае аз махлуқот муштоқ ва дар интизори омадани ӯ дар ҳар лаҳза омода бошанд ва ба дигарон расонанд. “Агар Парвардигор ӯро хабар карда бошад”. Мо мақосиди инро дар далел ва мисолҳои гузашта дидем, ки ҳар намуд махлуқоте, ки мӯъҷизае пешкаш намудааст, ин ба монанди он аст, ки гӯё онро барои истиқболи он ҳазрат (с.а.в) тақдим намудааст ва гӯё бо забони ҳол мегӯянд: “Эй Муҳаммад (с.а.в), ту дар даъватат содиқ мебошӣ”.

ИШОРАИ ҲАБДАҲУМ

 

Бузургтарин мӯъҷиза барои Паёмбар (с.а.в) баъд аз Қуръон ин зоти муборакаш мебошад. Яъне дар сифот ва ахлоқи накӯяш дӯсту душман иттифоқ доранд, ки ӯ (с.а.в) аз болотарин, бофазлтарин ва беҳтарин ахлоқро дорост. Ҳатто қаҳрамони шуҷоъ, Алӣ (р) дар бораи ӯ (с.а.в) чунин гуфтааст: “Ҳангоми шиддат гирифтани ҷанг ва душвор шудани авзоъ ҳама ба Паёмбари Худо (с.а.в) такя мекардем…“ Паёмбари Худо (с.а.в) дар чунон мақому манзилате буд, ки касе дар яке аз сифотҳои некаш ба ӯ (с.а.в) баробар шуда наметавонист ва шуҷоат яке аз он сифатҳост.

Ин мӯъҷизаи Паёмбар (с.а.в) -ро ба китоби “аш-Шифо фи ҳуқуқи ал Мустафо”-и қози Айёзи Мағрибӣ, ҳавола мекунем, зеро ӯ дар ҳақиқат бо баёни зебо ва маҳорати олӣ ин мӯъҷизаи Паёмбар (с.а.в) -ро баён кардааст. Баъд аз ин ҳам ин шариати пок ва беғубори Паёмбар (с.а.в) , ки ба монанди он мӯъҷизае наомадааст ва нахоҳад омад, як мӯъҷизаи дигаре барои Паёмбар (с.а.в) мебошад, ки душману дӯст бар он иттифоқ доранд. Тафсилоти ин мӯъҷиза ва баёни онро ба навиштаҳоямон аз “Сиву се Ибора”, “Сиву се Мактубот”,“Сиву як Ламаъот” ва “Сездаҳ Шуъот” ҳавола мекунем.

Пас, яке аз бузургтарин мӯъҷизаи Паёмбар (с.а.в) ин пора шудани Моҳ мебошад, ки он ба тавотур ривоят шудааст ва бе камтарин шубҳа қотиона собит шудааст. Ин ҳодиса аз роҳҳои гуногун ва бо тавотур аз Ибни Аббос, Ибни Масъуд, Ибни Умар, Имом Алӣ, Анас, Ҳузайфа (р) ва ғайра ривоят шудааст. Бо оне, ки Қуръон ин мӯъҷизаро баён кардааст:

 

“Қиёмат наздик шуд ва Моҳтоб пора шуд.” Ҳатто кофирони Макка бо он ҳама куфру саркашӣ барои инкори ин мӯъҷиза талош накарданд, балки гуфтанд “ин як ҷоду аст”. Яъне ин ҳодиса амри собит аст, ҳатто аз тарафи кофирон, вале онро ба ҷоду нисбат доданд.

Инро ба номаи пора шудани моҳтоб дар зайли “Ибораи сиву якум”, рисолаи “Меъроҷ” ҳавола мекунем.

Паёмбар (с.а.в) барои аҳли осмон мӯъҷизаи меъроҷро зоҳир намуд, ҳамон гуна ки барои заминиён мӯъҷизаи пора шудани моҳтобро ба намоиш гузошт. Мо ба  рисолаи “Меъроҷ” бармегардем, ки дар “Калимаи сию якум” омадааст. Дар он ҳақиқати ин мӯъҷиза ба пуррагӣ баён шудааст, аммо дар ин ҷо мо фақат чизеро баён мекунем, ки муқаддимае барои ин мӯъҷиза мебошад ва он сафари Паёмбар (с.а.в) ба Байтулмуқаддас ва васфи Байтулмуқаддасро талаб намудани Қурайш аст дар субҳи ҳамон рӯз ва баёни муъҷизоте, ки дар ин сафар зоҳир шуд.

Вақте Паёмбар (с.а.в) аз сафараш дар субҳи ҳамон рӯз хабар дод, Қурайшиҳо онро инкор намуда гуфтанд: “Агар сафари ту ба Байтулмуқаддас рост бошад, пас барои мо дарҳо, девор ва атрофи Байтулмуқаддасро васф намо”. Паёмбар (с.а.в) мегӯяд:

 

 

“Ман чунон ғамгин шудам, ки ҳеҷ гоҳ чунон ғамгин нашуда будам, вале Худованд Байтулмуқаддасро ба ман зоҳир кард ва ман онро медидам.”[299] Паёмбар (с.а.в) ба васф намудан шурӯъ намуд ва Қурайш яқин намуд, ки ӯ рафтааст. Сипас онҳо гуфтанд: “Қофила, ки Паёмбар (с.а.в) дар роҳ дида буд, кай ба Макка мерасад?”. Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Рӯзи чоршанбе”. Чун чоршанбе шуд, Қурайш дар интизори омадани қофила шуданд, вале қофила нарасид. Паёмбар (с.а.в) дуо намуд ва соате дар рӯз ба ӯ (с.а.в) афзуда шуд ва Офтоб нигоҳ дошта шуд, то он ки қофила расид.[300]

Чунончӣ мебинем, замин барои тасдиқи Паёмбар (с.а.в) вазифаи хешро соате таъхир мекунад ва Офтоб бо бузургиаш бар сидқаш шоҳидӣ медиҳад. Пас бадбахттар аз касе пайдо мешавад, ки гуфтаҳои Паёмбар (с.а.в) -ро қабул надорад? Дар ҳоле ки замин барои ӯ вазифаашро соате таъхир карду Офтоб аз сайраш бозистод. Хушо, ба ҳоли касе, ки ба гуфтаҳои ӯ (с.а.в) пайравӣ кунад ва бигӯяд “мешунавем ва тоат мекунем…” Ин ҳама гуфтаҳоро фикр кун ва такрор кун:

 

“Шукр Худоро бар неъмати имону ислом”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ИШОРАИ ҲАЖДАҲУМ

 

Бузургтарин мӯъҷиза аз мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в) Қуръони карим мебошад, ки садҳо далелҳои Паёмбар (с.а.в)-ро дар бар дорад ва эъҷози он бо чил роҳ собит шудааст. Ҳамон гуна ки дар ибораи бисту панҷум баён шудааст. Аз ин лиҳоз, баёни ин захираи бузург аз муъҷизотро ба ҳамон ибора вомегузорем ва дар ин ҷо фақат бо баёни се масъалаи дақиқ иктифо мекунем.

 

Нуктаи якум

 

Савол. Агар гуфта шавад, ки сирри Қуръон дар балоғати олӣ аст, дар ҳоле ки ин сирро аз ҳазор олими забардасти илми балоғат мумкин як нафар дарк намояд, дар сурате, ки мебоист ҳар табақаи мардум аз эъҷози Қуръон баҳраманд мешуданд.

Ҷавоб. Қуръон барои ҳар табақае аз табақаҳои мардум эъҷозе дорад, вале ин эъҷоз бо услуби муайян ва бо тариқаи хос дарк карда мешавад. Барои мисол Қуръон эъҷози балоғати худро барои олимони балоғат баён мекунад. Ҳамчунин  услуби зебои баланди адабии худро барои арбоби шеър ва хатибон баён мекунад. Ин услубест, ки ҳамаи мардум аз он истифода мекунанд, аммо касе ҷуръати тақлид кардани онро надорад. Қуръон аз такрор кардани зиёд кӯҳна намешавад ва аз вирди забон овардан фарсуда намегардад, агарчи чанд замоне гузаштааст. Он як услуби ботароватест, ки ҳамеша зебогии худ ва ҷаззобияти худро нигоҳ медорад. Он услубест, ки ҳам назм ва ҳам насрро дар бармегирад, ки ин дар айни ҳол боиси он мегардад, ки он ҳамеша баланду воло ва ширину зебо бимонад.

Қуръон ҳамчунин эъҷози худро бо расонидани хабарҳои ғайбӣ баён мекунад ва гурӯҳи коҳинон ва касонеро, ки даъвои донистани илми ғайбро мекунанд, ба мубориза даъват мекунад. Қуръон ҳамчунин барои муаррифон ва касоне, ки ҳодисаҳои оламро ҷамъ мекунанд, қиссаҳоро меорад, то эъҷози худро барои онҳо баён кунад. Эъҷозашро тавассути ба ёд овардани саргузашти умматҳои пешин, баёни аҳволи онҳо ва баёни он чи дар оянда рух медиҳад, чӣ дар ин дунё ё дар барзах ва ё дар охират ва онҳоро бо ин эъҷози зебояш ба мубориза мехонад.

Қуръон ҳамчунин эъҷози худро барои ҷомеашиносон, сиёсатмадорон ва ҳукуматҳо пешкаш мекунад ва онро ба воситаи баёни дастур ва қонунҳои зебоӣ. Бале! Шариати Кубро, ки аз Қуръон сарчашма гирифта, ба пуррагӣ сирри он эъҷозро баён мекунад.

Қуръон ҳамчунин барои касоне, ки дар маърифати илоҳӣ ва ҳақоиқи кавнӣ сахт фурӯ рафтаанд, эъҷози возеҳеро бо ишора намудан ба ҳақиқатҳои баланди илоҳӣ ва ё бо нишон додани ин ҳама эъҷоз ба онҳо баён мекунад. Ҳамчунин барои касоне, ки роҳи вилояту тасаввуфро пеш гирифтаанд, Қуръон эъҷози худро бо конҳои асрораш, ки баҳри беканори оятҳо онро баён кардааст, ба миён мегузорад.

Ҳамин гуна ҳар намуд мӯъҷизаҳои Қуръон барои ҳар тоифа мардум роҳеро нишон медиҳад ва ҳатто Қуръон барои касоне, ки қудрати фаҳму идрокро надоранд ва аз мардуми авом ба ҳисоб мераванд, эъҷозе баён мекунад. Онҳо ба маҳзи гӯш додан ба ин оятҳо эъҷози Қуръонро тасдиқ намуда, қабул мекунанд, дар ҳоле ки ба худ мегӯяд “ин равиши Қуръон куллан аз равиши дигар китобҳо фарқ дорад”. Пас ин мегӯянд фарқият  ба сабаби он аст, ки услуби Қуръонӣ аз услуби дигар китобҳо поёнтар аст ва ин номумкин ва ҳатто сахттарин душманон чунин намепиндоранд ва ё услуби он болотар аз ҳама услубҳо аст, ки ин маънои онро дорад, ки он мӯъҷиза аст. Қуръон аз аввалин рӯзе, ки ба саҳнаи мубориза баромад, ду хоҳишро дар нафси мардум барангезонид:

Якум, хоҳиши тақлидро барои дӯстонаш бедор кард, онҳо хело дӯст медоштанд, ки бо услуби баланди Қуръон монанд бошанд ва барои ин кор талош менамуданд, то услуби худро бо услуби Қуръон монанд созанд.

Дуюм, хоҳиши эътироз ва танқидро барои душманону рақибони худ, ки талош менамуданд, то монанди он ибораҳоро биёваранд ва бо ин кори худ даъвои эъҷоз будани Қуръонро аз байн бибаранд. Пас, ин ду хоҳиши шадид сабаби чоп шудани миллионҳо китоб шудааст, ки имрӯз мебинем, вале агар болотарини ин китобҳоро аз лиҳози балоғат бо Қуръон қиёс кунем, яъне агар ҳардуи онро якҷо мавриди мутолиа қарор диҳем, ҳар шунаванда ё хонанда агар мегӯяд, ки Қуръон аз ҳамаи ин услубҳо фарқ дорад ё он аз услуби ин китобҳо поёнтар аст,  ин бидуни шакке имкон надорад ва ҳеҷ кас ба овардани далел ба он муваффақ нашудааст ва ҳатто шайтон аз ин амал оҷиз буд.[301] Пас собит мешавад, ки Қуръон аз ҳамаи он услубҳо болотар аст ва ин ҳам бо эъҷози хубу зебояш.

Ҳатто шахси бесавод ва нодон, ки чизе аз маънои Қуръонро намефаҳмад, эъҷози Қуръонро бо хаста нашуданаш аз тиловати муқаррари он ҳис мекунад. Ин бесавод бо худ мегӯяд, паёпай гӯш намудан ба тиловати Қуръон ҳеҷ гоҳ хастагиро намеорад, балки бисёр тиловат кардани он ҳаловатро эҷод мекунад, дар ҳоле ки агар як қасидаи хубро чанд маротиба такрор намоем, хело хаста мешавем. Пас аз ин фаҳмида мешавад, ки Қуръон бешубҳа каломи одамӣ набудааст.

Кӯдаконе, ки барои ҳифзи Қуръон ин ҳама майлу рағбат доранд, Қуръон эъҷозашро барои онҳо бо ин ки бо ҳамон ақлҳои хурди худ онро ҳифз мекунанд, баён мекунад. Бо вуҷуди он ки дар Қуръон оятҳои ба ҳам монанд зиёд аст, аммо онҳо ба осонӣ онро аз худ мекунанд, дар ҳоле ки барои аз худ кардани як саҳифа аз дигар китобҳо хело заҳмат бояд кашид. Ҳатто бемороне, ки дар сакароти ҷон додан мебошанд ва аз шунидани ҳар гуна сухан азият меёбанд, ба Қуръон гӯш медиҳанд ва онро хуб мепазиранд ва бо ин эъҷози Қуръонро дарк мекунанд.

Хулосаи баёноти боло. Қуръон ҳеҷ тоифае аз ин чил табақаҳои гуногуни мардумро аз эъҷози худ маҳрум ва бенасиб намегузорад ва ҳар тоифае насиби худро аз эъҷози он дорад ва ё Қуръон барои онҳо эъҷозашро баён мекунад. Ҳатто Қуръон як навъ эъҷози худро барои касоне, ки аз илм бархӯрдор нестанд ва танҳо аз қуввати дидан бархӯрдор буда, аз шунидан, фаҳмидан ва эҳсоси дарунӣ маҳруманд, баён кардааст[302]. Тавзеҳи ин масъала чунин аст: калимаҳои Қуръон, ки бо хати Усмонӣ чоп шудааст, дар муқобили ҳамдигар меистанд ва баёнгари ҳамдигаранд. Масалан: ибораи “Ва ҳаштуми онҳо саги онҳо буд”, ки дар сураи “Каҳф” омадааст, монандӣ мекунад ба ибораи  “Қитмир”, ки дар сураи “Фотир” омадааст. Агар мо сафҳаҳои Қуръонро аз болои ибораи аввал сӯрох намоем, ибораи дувум бо каме поинтар аз тарафи дигар мебарояд, ки он номи саги онҳост.

Ҳамчунин ибораи  “Муҳзарун”, ки дар сураи “Ёсин” ду бор такрор омадааст, мебинем, ки онҳо болои ҳам омадаанд, ки ҳарду дар баробари ибораи  “Муҳзарин” ва  “Муҳзарун” омадаанд, ки дар сураи “Соффот” омадааст. Агар саҳифаҳоро сӯрох намоем, айни калима бо андаке поён ё болотар дар тарафи дигар намоён мешавад.

Ҳамчунин ибораи  “Масно”, ки дар охири сураи “Сабаъ” омадааст, айнан дар рӯ ба рӯйи иборае истодааст, ки дар охири сураи “Фотир” омадааст. Дар Қуръон ибораи  “Масно” се бор такрор шуда ва дар рӯ ба рӯйи ҳам омадани дутои он, албатта, тасодуфӣ нест. Аз ин намуд дар рӯ ба рӯ омаданҳо метавон мисолҳои зиёде пайдо намуд ва ҳатто як ибора дар шаш ҷойи Қуръон такрор шудааст, агар саҳифаҳои онро дар ростои ин ибора сӯрох намоем, бо каме тафовут ба ҳам пайваст мешаванд.

Ман Қуръонеро дидам, ки ҷумлаҳои баёнгари якдигар дар саҳифаҳои рӯ ба рӯйи ҳам бо хати сурх кашида шудааст ва дар ин вақт гуфтам ин ҳам як нишонае аз нишонаҳои эъҷози Қуръон мебошад ва баъди он Қуръонро гирифта, ба ҷумлаҳои он назар карда, инро дидам, ки бисёре аз онҳо баёнгари якдигаранд бо андак тағйироте.

Дар ҳоле ки тартиби Қуръон бо роҳнамоии Паёмбар (с.а.в) муайян шудааст ва хаттотҳои моҳир онро навиштаанд, дар хат ва нақши зебои он ишорае ба навъе аз эъҷози Қуръон аст, зеро ин тарзи баён ва навишт ҳеҷ гоҳ тасодуфӣ ва ё маншаъгирифта аз фикри инсон намебошад. Агар тақсири чопҳо намебуд, шояд дар нусхаҳо ҳамаи ибораҳои ба ҳам монанд дар рӯ ба рӯйи ҳам меистоданд.

Мо дар сураҳое, ки дарозанд ва дар Мадина нозил шудаанд, як ҳамоҳангии аҷиберо мушоҳида мекунем. Такрор ва тартиби калимаи Аллоҳро мебинем, ки ба як тарзи муайян такрор шудааст ва он ё панҷ ё шаш ё ҳафт ё ҳашт ё нӯҳ ва ё ёздаҳ мебошад. Ҳамчуноне ки як муносибати ададиро дар ду паҳлуи варақи мусҳаф мушоҳида мекунем, ки чӣ гуна дар рӯ ба рӯйи ҳам истодаанд.[303]

Нуктаи дуюм

 

Дар замони Мӯсо (а) сиҳру ҷоду авҷ дошт ва мӯъҷизаҳои ӯ (а) ба ҷоду шабоҳат дошт ва дар замони Исо (а) тиб ривоҷ ёфта буд ва аз ин лиҳоз, аксари мӯъҷизаҳои ӯ (а) аз ин қабил буданд ва ҳамин гуна замони биъсати Паёмбар (с.а.в) дар нимҷазираи Араб чаҳор чиз машҳур ва ривоҷ ёфта буд:

1. Балоғату фасоҳат.
2. Шеър ва суханварӣ.
3. Фолбинӣ ва аз ғайб хабар додан.
4. Шинохт аз ҳодисаҳои гузашта ва воқеаҳои табиӣ.

Адибону балиғон дар назди эъҷози Қуръон оҷиз ва нотавон монданд ва бо ҳайрату тааҷҷуб ба он гӯш медоданд. Шоирону хатибонро ба ҳайрат гузошта, ҳатто шаъни муаллақоти ҳафтгона, ки онро ба оби тилло навишта, дар хонаи Каъба овезон мекарданд, дар баробари худ ночиз намуд. Ақли коҳинон ва ҷодугарон парешон гардида, аз ғайб хабар додани онҳоро аз ёди онҳо баровард, зеро ҷинҳои эшонро биронд ва бар рӯйи коҳинон парда гузошт ва дарҳои хабари онҳоро то абад баст.

Таърихнигорони умматҳои гузашта ва ҳодисаҳои оламро аз таҳрифе, ки ба он аз қабили дурӯғу тӯҳмат илова карда буданд, наҷот дод ва онҳоро ба ҳақиқати ҳодисаҳо ва воқеаҳои гузашта роҳнамоӣ намуд. Ҳамин тавр, ин чаҳор масъалаи зикршуда дар баробари Қуръон оҷиз ва нотавон шуданд, дар ҳоле ки ҳамагон ҳайратзада шуда буданд. Сипас, ҳамаи онҳо ба Қуръон шогирд шуда, аз он ҳидояту рушдро меомӯхтанд ва ҳеҷ гоҳ баён нашудааст, ки яке аз онҳо бо Қуръон дар як сура муқобилият нишон дода бошад.

Агар гӯянд чӣ гуна медонед, ки ҳеҷ касе ба мубориза берун нашуд ва касе дар пайдо намудани далел ба монанди Қуръон комёб нашуд ва чӣ гуна медонед, ки ба монанди Қуръон пайдо намудан номумкин аст?

Ҷавоб ин аст, ки агар муқобилият бо Қуръон имкон медошт, пас бе ягон монеае душманони он баҳри он талош менамуданд ва касе аз онҳо дар ин кор қафо намемонд. Зеро мубориза бо Қуръон барои онҳо хело муҳим буд ва онҳо ҳама барои мубориза алайҳи он роҳҳоро ҷустуҷӯ менамуданд ва наҷоти дин, мол, нафс ва хонадони худро дар ин мубориза медиданд. Барои ҳамин, агар муқобилият нишон додан имконият медошт, ҳеҷ кас аз ин кор даст намекашид ва кофирону мунофиқон, ки теъдоди онҳо ба маротиб бештар буд, аз ин пирӯзӣ ва муваффақияти худ дар миёни оммаи мардум, дар ҳама маҳфилҳо хабар медоданд, ба ҳамон тавре ки аз ҳар амали зиддиисломии худ хабар медоданд. Баъди ин ҳама агар мубориза имконият медошт, муаррифон онро дар китобҳои худ қайд менамуданд. Аммо ин китобҳои таърих, ки дар пеши мост, дар он аз муборизаи Қуръон чизе намебинем, магар ибораҳое, ки Мусайламаи каззоб бофта буд.

Бо вуҷуди ин, ки Қуръон муддати бисту се сол онҳоро ба мубориза даъват менамуд ва эъҷози оятҳои он гӯшҳои онҳоро сӯрох мекард ва бо ин тариқ, онҳоро ба мубориза даъват менамуд, ки ин аст Қуръон, ки дар даст доред ва агар тавон доред, ба монанди оне, ки марди уммие ба монанди Муҳаммад баён намудааст, биёваред!

Агар аз анҷоми он оҷиз бошед, онро ба воситаи як олими бузург на як уммӣ баён кунед! Агар аз ин ҳам оҷиз бошед, пас ҳама якҷоя шуда, ба монанди Қуръон китобе биёваред!

Бигзор, дар ин кор уламо ва адибони шумо ҳама ҷамъ шаванд, якдигарро кӯмак намоянд ва ҳатто аз арбобҳоятон хоҳиш намоед, то мисли Қуръон намунае биёварад.

Агар аз ҳама пешниҳодҳо оҷиз бошед, ҳамаи китобҳои адабӣ ва пурмазмуни гузаштаро ҷамъ намоед ва аз он дар эътирози худ истифода намоед ва ҷилдҳои китобҳои гузаштаро бихонед, то ба шумо дар ин кор кӯмак намоянд!

Агар аз ин ҳам оҷиз бошед, пас на тамоми Қуръонро, балки аққалан даҳ оятеро ба монанди он биёред. Агар аз ин ҳам оҷиз бошед, пас сухани пурмӯҳтавое биёред, ки ба балоғати Қуръон монанд бошад ва ҳатто аз он “достонҳои дурӯғин”.

Аз ин ҳам оҷиз бошед, пас фақат як сура мисли Қуръон баён кунед ва бигзор сураи кӯтоҳ бошад. Ва аз ҳамаи ин оҷиз бошед, пас дониста бошед, ки ҳамчуноне ки дин ва ҷонҳои шумо дар охират дар хатар аст, дар дунё ҳам дар хатар мебошад.

Бо ин роҳ Қуръон бо ҳашт намуд аз мубориза хондани ҷину инс ва ин даъвати ба мубориза танҳо дар муддати бисту се соли паёмбарӣ мунҳасир набуд, балки муддати як ҳазору сесад  сол ва аз он бештар то ба ҳол оламро ба мубориза мехонад ва ин то рӯзи охират идома хоҳад ёфт.

Аз ин лиҳоз, агар мубориза бо Қуръон имкон мебуд, кофирон роҳи ҷанг ва харобиро пеш намегирифтанд, ки бо тарки роҳи осони мубориза худ, мол, ва аҳлашонро дучори ҳалокату ҷанг намоянд.

Пас, мубориза бо Қуръон имкон надорад ва дар тавони башар нест. Зеро оё мумкин аст оқиле, бахусус аҳолии нимҷазираи Арабистон ва бахусус Қурайш нафс, ҷон ва аҳли худро дар хатар андозанд, дар ҳоле ки роҳи осони мубориза бо овардани як сура аз ҷониби адибе дар ихтиёри онҳо буд. Пас агар имкони овардани як сура осон бошад, чаро нафсу ҷони худро аз ҳалокат наҷот намедоданд?

Хулосаи сухан он аст, ки Ҷоҳиз гуфтааст: “Вақте бо роҳи сухан ва илм мубориза карда натавонистанд, маҷбур ба кашидани силоҳ шуданд”.

Агар гӯянд: Мубориза бо Қуръон оят бо оят ва калима бо калима имкон надорад, куҷо расад ба сура ва касе ҳам ба майдон барои мубориза наомадааст, ин маънои онро дорад, ки ба Қуръон касе муқобилият накардааст. Ин суханон каме беасос ва муболиға мебошанд, ки он қадар ба ақл рост намеояд. Зеро бисёре аз ибораҳои башар ба ибораҳои Қуръон монанд мебошанд, пас маънои ин гуфта ва ҳикмати он дар чист?

Ҷавоб. Дар баёни эъҷози Қуръон ду мазҳаб вуҷуд дорад:

Мазҳаби якум, зебогии балоғати Қуръон ва хусусияти маонии он болотар аз тавони башар аст. Ин мазҳаб қавитару роҷеҳтар буда, мазҳаби аксарияти уламо мебошад.

Мазҳаби дуюм, мегӯянд, ки муборизаи як сураи Қуръон дар тавони башар ҳаст, аммо Худованд онро аз барои он манъ кардааст, то Қуръон ҳамчунон мӯъҷизаи Муҳаммад (с.а.в) боқӣ бимонад ва ин гуфтаҳоро олимон бо овардани чанд мисоли зерин рад мекунанд: хестан ва нишастани ҳар шахс дар зери қудрати худаш аст ва агар паёмбаре ба шахсе барои зоҳир намудани мӯъҷизаи худ бигӯяд, ки ту дигар бархеста наметавонӣ ва он шахс бархеста ҳам натавонист, ин фақат барои баёни мӯъҷиза мебошад. Ба ин мазҳаби дуюм сарафа мегӯянд, ба маънои он ки Худованд ҷин ва инсро аз қудрати мубориза бо Қуръон сарф кардааст ва агар онҳоро аз мубориза сарф намекард, онҳо имконияти онро доштанд.

Ҳамин тавр, олимоне, ки тибқи ин мазҳаб мегӯянд мубориза ҳатто бо як калимаи  Қуръон имкон надорад , сухани саҳеҳ аст ва ҳеҷ шакке дар он нест, зеро Худованд онҳоро барои он ки Қуръон мӯъҷиза боқӣ бимонад, манъ кардааст ва онҳо имконияти муборизаро надоранд ва агар хостори гуфтани чезе барои мубориза кардан шаванд, қудрат пайдо намекунанд, магар бо амр ва хости Худованд. Аммо мазҳаби якум, ки роҷеҳтар аст ва ба он аксари уламо розиянд,  мегӯяд, ки ибораҳо ва ҷумлаҳои Қуръони карим дар рӯ ба рӯйи ҳам қарор гирифтаанд ва бо якдигар наззора мекунанд. Ҳар як ибора дар даҳ ҷой зикр шудааст ва дар он даҳ ибораи пурмазмун балоғат ва даҳ хусусиятеро, ки онро бо дигар ибораҳо пайваст мекунанд, метавон пайдо намуд. Мо ин хусусиятҳоро дар тафсири худ, “Ишоротул эъҷоз фи мазонил эъҷоз” ҳам дар сураи “Фотиҳа” ва ҳам дар аввали сураи “Бақара” баён кардаем.

“Алиф. Лом. Мим. Ин китобест, ки нест ҳеҷ шакку шубҳае дар он».

Биёед, инро бо мисол баён намоем. Агар чунин тасаввур намоем, ки қасри бузурге ҳаст, ки деворҳои он пур аз нақшу нигор ва он хело баланду зебост, бешак, гузоштани санги асос дар ҷойи муносиб, ба тавре ки ҳамаи ин ҳамаро бо якдигар бипайвандад ва донистани комили ин ҳама нақшу нигор аз ҳамон рӯзи ниҳодани санги асос лозиму зарур аст.

Мисоли дигарро аз ҷисми худи инсон меоварем. Дар ҳақиқат, гузоштани гавҳараки чашми инсон дар ҷойи муносиб маънои донистани алоқаи чашм бо ҷисми инсонро дорад ва ҳамчунин шинохти дақиқ аз робитаи гавҳараки чашм бо ҳар ҷузъе аз ҷузъҳои ҷисм дорад.

Пас, бо ин ду мисол фикр кун, ки чӣ гуна аҳли ҳақиқат аз гузаштагон, роҳҳои гуногун, алоқаҳо ва робитаҳои ибораҳои Қуръонро, ки бо дигар оят ва ҷумлаҳо робита доранд, баён намудаанд ва хусусан олимони уламои ҳуруфи Қуръон, ки дар ин мавзӯъ хело зиёд ворид шудаанд ва бо далел собит намудаанд, ки ҳар ҳарфи Қуръон асрори дақиқе дорад, ки баёну тавзеҳаш саҳифаҳоро пур мекунад.

Бале, модоме ки Қуръон китоби Парвардигори олам ва холиқи ҳамаи мавҷудот аст, пас бояд ҳар калимаи он мисли решае бошад, ки аз он дарахти пур аз асрор ва маъонӣ ба бор меояд ё ба монанди қалбест, ки дар атрофаш асрору маънавиёти зиёде гирд омадаанд.

Аз ин лиҳоз мегӯем бале, дар каломи башар он чи бо ҷумла, ибора ва оятҳои Қуръон шабоҳат дорад, вуҷуд дорад, магар ин ки он ояти карима, ибора ва ҷумлаи Қуръон дар ҷойи махсуси худ гузошта шудааст. Дар ҷобаҷогузории иртиботу алоқаҳо тақозо дар назар гирифта шуда, дар ҷойи муносиб оварда шудаанд.

Нуктаи сеюм

 

Худованд рӯзе барои ман неъмати тафаккурро дар моҳияти Қуръон ато намуд ва сипас онро, ҳамон гуна ки ба дилам ворид шуда буд, бо забони арабӣ менависем ва сипас маънояшро баён мекунем:

 

Пок аст он Зоте, ки ба ваҳдонияти худ шаҳодат додааст ва авсоф, ҷамол, ҷалол ва камоли ӯро ошкоро Қуръони карим баён намудааст. Қуръоне, ки самтҳои шашгонаашро нуронӣ намуда, фарогири асрори тамоми китобҳои паёмбарон, авлиё ва худопарастони ҳар аср, ҳар шариат ва ҳар равияҳо мебошад, онҳое, ки бо дилу ақлҳои хеш тасдиқкунандаи куллиёт ва асосҳои Қуръон буданд. Қуръон бо иҷмоъи нозилкунанда ва нозилшуда ва ононе, ки бар онҳо нозил шудааст, ваҳй холис, чашмаи ҳидояти ошкоро, кони нурҳои имони асосӣ, майдони ҷойгиршаваии ҳақиқати яқин, роҳи расидан ба саъодати айён, соҳиби самараи пурра, қабулшуда назди малоикаву ҷину инс мебошад. Ҳамчунин Қуръон бо иттифоқи олимони барҷаста бо далелҳои ақлӣ таъйид  ва бо фитрати салиму бо шаҳодати виҷдон тасдиқ шудааст ва мӯъҷизаи абадиест, ки роҳҳои эъҷози он бо гузашти асрҳо ҳамчунон боқӣ мемонанд. Доираи роҳнамоии он аз малаи аъло то китобхонаи кӯдакон густариш ёфтааст, ки аз он ҳам малоикаҳо меомӯзанд ва ҳам тифлакон. Ҳамчунин Қуръон чашми биноест, ки ошкороу равшан чизҳоро нишон медиҳад, онро иҳота мекунад, оламро дар дасташ дигаргун мекунад ва ба мо нишон медиҳад, ҳамчуноне, ки соатсоз соатро дар дасти худ чапу рост мегардонад ва ба мардум нишон медиҳад. Пас, ин Қуръони карим ва азимушшаън аст, ки такроран мегӯяд: “Худованд Зотест, ки ғайри ӯ Худое нест”, “Пас, дониста бош, ки ӯ Зотест, ки ғайри ӯ Худое нест”.

Аммо маънои ин тафаккур чунин аст: самтҳои шашгонаи Қуръон аз ҳар тараф мунаввар аст, ки ҳеҷ шубҳа ва ваҳме дар он ворид намешавад. Ин барои он аст, ки дар паси он Арши бузург истодааст ва ба он такя мекунад ва низ он ваҳй аст. Аз пеши он саодати ду олам аст, ки онро ҳадафи худ қарор медиҳад. Иртиботу алоқаи он бо абад ва охират хело тӯлонӣ аст, зеро Биҳишту саодат онҷост. Аз болояш бошад, оятҳои эъҷоз рӯшноӣ дода, ҳар кунҷашро медурахшонад. Аз поёнаш сутунҳои далелу ҳуҷҷати ошкор вуҷуд дорад, ки дар он ҳидояти холис аст. Дар тарафи росташ бо кор бурдани ақл ва тасдиқи он аст, ки дар он ибораи “Оё ақлро ба кор намебаред?” хело зиёд такрор шудааст, то бо тааҷуб бигӯяд. Дар паҳлуи чапаш бошад, шаҳодат додани виҷдон аст, то бо тааҷҷуб инро ба забон оварад, ки “Пок аст Худованд” ва ин сухан ба ӯ оромиши тану ҷон мебахшад.

Пас, бо ин ҳама ҳифозат аз куҷо метавонад ваҳму шубуҳот дар он ворид шавад. Пас, ин маънои онро дорад, ки Қуръон ҷамъкунандаи асрори ҳамаи китобҳои паёмбарон, авлиё ва худопарастон мебошад, бо ихтилофи замон макон ва ихтилофи равияҳояшон. Яъне ҳар як соҳибақли солим ва соҳибдили ором Қуръонро бар асоси даъвати он куллан тасдиқ дорад, зеро онро дар китобҳои онҳо зикр мекунанд. Пас, онҳо ба мисоли усули дарахти Қуръон мебошанд.

Бо ин ҳам Қуръон ба ваҳйи илоҳӣ такя мекунад, бинобар ин худи он ваҳйи мутлақ аст, зеро Худованди таоло онро ба дили паёмбараш, Муҳаммад (с.а.в) нозил намуда, бо муъҷизоти паёмбараш онро бо ваҳй баён мекунад. Қуръон, ки аз ҷониби Худованд нозил шудааст, бо эъҷози зоҳирии худ баён мекунад, ки он аз Арш аст. Бар шахсе нозил шуд, ки он Паёмбари акрам (с.а.в) аст ва оне, ки дар аввал ва аснои нузули он Паёмбар (с.а.в) ба изтироб омад ва ин баёнгари қадру мартабаи он аст, ки он на монанди дигар китобҳост. Ин ҳама далолат бар он мекунад, ки он ба воситаи малоикаи азалӣ ба Паёмбар (с.а.в) нозил мешавад.

Қуръон ҳамчунин ошкоро ваҳйи маҳз буда, хилофи куфру гумроҳӣ аст. Қуръон ҳатман манбаи нури имонӣ аст ва торикӣ хилофи нур аст ва ин ҳақиқатро дар калимоти зиёде баён намудаем. Бо ин ҳама Қуръон бо яқини комил ҷомеъи ҳақоиқ буда, аз хаёлу хурофот яқинан дур аст. Пас, шакл додани он аз олами Ислом ва он чи ба он омадааст, аз шариати ноб ва он чизеро, ки аз ахлоқи некӯ баён кардааст ва ҳатто дар мавриди баҳси худ аз олами ғайб “ҳамчуноне ки дар баҳси худ аз олами шаҳодат аст”, айни ҳақиқат аст ва бо он ҳеҷ чизи хилофи ҳақиқат наздик ҳам шуда наметавонад. Ҳамчунин Қуръон, ҳамон гунае ки воқеияти ҳол аст, ба хушбахтии дорайн мерасонад ва башариятро ба он мехонад ва агар касе шакк дорад, пас як бор ба Қуръон муроҷиат намуда, ба он гӯш андозад ва бубинад, ки Қуръон чӣ мегӯяд.

Самараҳое, ки башар аз Қуръон мегирад, самараҳои ҳаётӣ ва комил аст ва шакке нест, ки решаҳои дарахти Қуръон дар умқи ҳақиқат ҷой гирифта, дар ҳаёт реша давондааст ва ҳаёти ин мева далолат ба ҳаёти дарахт мекунад. Пас, агар бихоҳӣ, нигоҳе андоз, ки Қуръон чӣ самараҳое аз авлиё ва баргузидагону солиҳин дар мурури асрҳо ба бор овардааст.

Қуръон ҳамчунин манбаи ризоияти инсу ҷин аст ва ин бо далели содиқе, ки аз нишонаҳои зиёд сарчашма мегирад ва онҳо дар вақти тиловати Қуръон чун ба монанди парвонаҳо дар атрофи он ҷамъ мешаванд, далолат мекунад.

Бо вуҷуди он, ки Қуръон ваҳйи илоҳӣ аст, бо далелҳои ақлӣ ҳам таъйид шудааст ва яке аз далелҳо ин иттифоқи оқилон аст, ки дар пешсафи эшон олимони илми калом ва файласуфоне амсоли Ибни Сино ва Ибни Рушд мебошанд. Ҳамаи онҳо бо иттифоқ асоси Қуръонро бо усулу далелҳои худ собит намудаанд.

Қуръон ҳамчунин аз сӯйи фитрати солим қобили қабул аст, дар ҳоле ки ба он фитрат беморӣ ё зараре ворид нашуда бошад. Ин барои он аст, ки роҳати қалб ва итминони виҷдон аз нурҳои Қуръон сарчашма мегиранд, яъне фитрати солими ҳар шахс онро ба итминони комил қабул мекунад. Бале! Ин фитрат ба забони ҳолаш ба Қуръон мегӯяд: “Бидуни ту камоли мо пурра намешавад”. Ва ин ҳақиқатро дар мавзеъҳои гуногуни ин рисола собит намудаем.

Қуръон ҳамчунин мӯъҷизаи абадӣ ва бадеҳист ва инро бо мушоҳида метавон дарк намуд ва дар ҳама вақт мӯъҷиза боқӣ мемонад ва ҳеҷ гоҳ нураш мисли дигар мӯъҷизаҳо пинҳон намешавад ва поён надорад, балки он то абад боқӣ хоҳад монд.

Манзалати роҳнамоии Қуръони карим аз ҷиҳати шумулият ва камол чунон баланд аст, ки ҳатто таълими онро Ҷаброил ҳамроҳ бо кӯдаке меомӯзад, дар ҳоле ки файласуфе бузург чун Ибни Сино аз донистани он дар баробари як шахси уммӣ оҷиз меистад, балки мумкин фоидае, ки он марди уммӣ бо қувваи имонаш аз он бардошт намояд, ки Ибни Сино натавонад.

Дар Қуръон чашми биное аст, ки тамоми мавҷудотро мебинаду онро иҳота мекунад ва ҳамаи он мавҷудотро дар пеши худ қарор медиҳад, ки гӯё он ба саҳифаи китобе мемонад, ки омилҳо ва табақаҳои онро тавзеҳ медиҳад. Мисли соҳиби соат, ки соати хурде дар даст мегираду онро ин тарафу он тараф карда, мекушояду муаррифӣ мекунад. Олам ҳам дар назди Қуръон чунин аст, яъне ҳамаи аҷзои онро таърифу баён мекунад.

Пас, ин Қуръон ваҳдониятро бо

 

“Пас дониста бош, ки ӯ Зотест, ки ғайри ӯ Худое нест” (сураи “Муҳаммад”, ояи 19) собит мекунад.

 

       Худовандо, ин Қуръонро барои мо дар дунё рафиқ бигардон ва дар қалб мӯнис ва дар қиёмат шафеъ ва дар пули Сирот нур ва аз оташ парда ва дар Ҷаннат рафиқ ва ба тарафи тамоми накӯиҳо роҳбаладу имом. Худовандо, дилҳо ва қабри моро бо нури имон ва Қуръон мунаввар бигардон ва ҳуҷҷатҳои Қуръонро бо ҳақ ва ба ҳурмати он ки ба ӯ (с.а.в.) онро нозил кардаӣ, мунаввар бисоз. Салавоту салом аз Зоти бахшандаву меҳрубон бар ӯ (с.а.в.) бод.

ИШОРАИ НУЗДАҲУМ

 

Дар ишораҳои гузашта яқинан ва бо далелҳои қатъӣ собит шуд, ки Паёмбари акрам (с.а.в), он шахсе, ки паёмбарияш бо ҳазорҳо далелҳои қатъӣ собит шудааст, далели возеҳе бар ваҳдонияти Худованд ва ҳидоятгари нуроние барои саодати абадӣ мебошад. Дар ин ишора он ҳуҷҷатҳои содиқ ва далелҳои ошкори ваҳдониятро ба таври мухтасар таъриф намуда, хулосатан баён мекунем. Зеро шинохтани ин далелҳо ва ба куллӣ омӯхтани он лозим аст, зеро далел ба шинохти Худованд мерасонад. Аз ин хотир, дар ин ҷо бо ихтисори шадид ҷиҳати далелии он ҳазрат (с.а.в)-ро бар ваҳдонияти Худо баён намуда мегӯем, ки Паёмбар (с.а.в) бо шахсияти худ бар ваҳдонияти Худо далел аст, ҳамон гунае ки ҳар мавҷуде аз мавҷудот бар он далел мебошад. Паёмбар (с.а.в) ҷиҳати бар ваҳдоният далел будани хешро бо далелҳои қатъии тамоми мавҷудот эълон намудааст. Бо вуҷуди оне, ки Паёмбар (с.а.в) далеле бар ваҳдоният аст. Мо дар ин ҷо сидқи далолат, ҳуҷҷат, дуруст ва ҳақиқат будани ӯ (с.а.в)-ро дар зимни понздаҳ асос баён мекунем.

Асоси аввал. Ин далеле, ки бо зоти худ ва забони худ ва аҳволи худ ба Офаридгори ин олам далолат мекунад, ӯ худ аз ҷониби ҳақиқатҳои олам содиқ ва тасдиқшуда мебошад. Зеро далел будани ҳамаи мавҷудот бар ягонагӣ, худ гувоҳест барои касе, ки аз ягонагӣ сухан мегӯяд. Яъне ба сӯйи он чизе, ки ӯ даъват мекунад, олам онро тасдиқ менамояд ва ба он чи аз ваҳдоният, ки камоли мутлақ, хушбахтии абадӣ ва хайри комил аст, мужда медиҳад, ки ба ҳусну камол ба куллӣ мутобиқанд ва дар ҳақиқати ин олам зоҳир мешаванд. Пас, ӯ дар даъвои худ бешакку шубҳа содиқ аст. Паёмбари акрам (с.а.в) далели содиқ ва ростин аст бар ваҳдоният ва саодати абадӣ мебошад.

Асоси дуюм. Дар воқеъ, ин далели содиқ ва ростин дорои ҳазорон мӯъҷиза аст. Паёмбар (с.а.в) ва оне, ки шариатеро овардааст поку ноб, шариати ӯ ҳаргиз мансух намешавад, аз байн намеравад ва моли тамоми инсу ҷин аст. Пас, шакке нест, ки он шахсияти паёмбар Муҳаммад (с.а.в) аст. ӯ дар ҳақиқат ҷомеъи ҳикмат ва асрор аст, ки мӯъҷизаҳои дигар паёмбарон ва иттифоқи эшонро дар бар гирифта аст. Яъне иҷмоъи тамоми паёмбарон ва шаҳодати мӯъҷизаҳои онҳо ба тарафи рост будани шахси ӯ ва даъвати ӯ (с.а.в) равона шудааст.

Авлиё ва баргузидагони пок, ки ба дараҷаи камол расидаанд, самараи тарбияти ӯ (с.а.в) ва ба ҳидояти шариати ҳақиқии ӯ мебошад, зеро ӯ (с.а.в) роҳнамо ва сарвари онҳост ва аз ин лиҳоз Паёмбар (с.а.в) ҷомеъи асрори каромот, ростӣ, қувваи таҳқиқ ва таълимоти онҳо мебошад. Барои он, ки онҳо ҳамон роҳеро пеш гирифтаанд, ки устодашон дарҳои онро барояшон боз намуда, кушода мондааст ва онҳо танҳо ҳамон дари кушодаро дарёфтаанд. Ҳамаи каромот, таҳқиқоти илмӣ ва иҷмоъии онҳо мисолу далеле аст бар сидқи устоди покашон ва даъвати ноби ӯ (с.а.в).

Аз тарафи дигар, он далелҳои ошкор бар ягонагӣ, ҳамон гунае ки дар ишораҳои гузашта баён шуд, дарбаргирандаи мӯъҷизаҳои қотеъона, яқин ва нишонаҳои фавқулодаю далелҳои паёмбарии ӯ (с.а.в) аст, ки дар онҳо шакке нест. Ҳар яки онҳо ӯ (с.а.в)-ро чунон тасдиқ мекунанд, ки агар олам ҳама ҷамъ шаванд, то ба он шубҳае ворид кунанд, муваффақ нахоҳанд шуд.

Асоси сеюм. Ҳамин доъӣ ба ягонагӣ ва муждарасон ба саодати абадӣ, ки дорои чунин муъҷизот мебошад, дар зоти покаш дорои ахлоқи баланд ва дар адои вазифаи даъваташ дорои сифоти олӣ буда, дар таблиғи динаш дорои хислатҳои наҷиб аст. Ҳамаи инҳо боиси он мешаванд, ки сарсахттарин душмани ӯ (с.а.в) маҷбур мешавад ӯро бовар кунад, зеро дигар маҷоле барои инкор намемонад.

Пас, модоме ки ӯ (с.а.в) дар зоти худ, дар адои вазифа ва динаш зебо буда, баландтарин ахлоқ, камол, сифот ва болотарин хислатҳоро дорост, бешак ӯ (с.а.в) намуна бар камоли мавҷудот аст.

Аз ҳамин сабаб камолоте, ки аз зот ва вазифаи динии ӯ бармеояд, як далели қавие бар рост будани ӯ мекунад ва онро касе инкор карда наметавонад.

Асоси чаҳорум. Он доъӣ ба ваҳдонияту саодати абадӣ (с.а.в), ки кони камолот ва муаллими ахлоқи нек аст, аз ҳаво ва нафси худ сухан намегӯяд, балки ончи мегӯяд, ҳама ваҳйи илоҳӣ мебошад. ӯ (с.а.в) ваҳйиро аз Парвардигораш мегираду ба дигарон таблиғ мекунад ва ин бо ҳазорон далеле аз далелҳои паёмбарӣ, ба ҳамон гуна, ки дар далелҳои гузашта баён шуда буд, собит шудааст.

Парвардигори олам ҳамаи он мӯъҷизаҳоро офарида дар ихтиёри паёмбараш гузошта буд, то баёнгари он бошанд, ки ин Паёмбар (с.а.в) барои он Худованд амал мекунад ва дар роҳи ӯ сухан мегӯяд ва гуфтаҳои ӯро таблиғ мекунад. Қуръон, ки ба ӯ нозил шудааст, бо эъҷози зоҳирӣ ва ботинии худ баён мекунад, ки ин Паёмбар (с.а.в) расонандаи паёми Парвардигори олам аст. Шахсияти Паёмбар (с.а.в) бо доштани ин ҳама ахлоқи воло, тақво ва ҷиддияти беҳамто дар роҳи даъват ва амал кардан бо амонати комил дар ин роҳ, баёнгари он аст, ки ӯ дар ҳама аҳвол аз номи худ ва фикри шахсии худ сухан намегӯяд ва ҳарчӣ мегӯяд, ҳама аз номи Худованд аст.

Касоне, ки аз аҳли ҳақиқат ӯро гӯш менамуданд, бо кашф ва таҳқиқи илмӣ ӯро қабул намуда, ба ин яқин мерасиданд, ки ӯ на аз ҳаво ва нафс, балки танҳо тавассути ваҳй сухан намегӯяд. Пас ӯ расонандаи амине аз тарафи Парвардигор аст, ки мардумро ба воситаи ваҳй ба тарафи рушд мехонад.

Ҳамин гуна, ин чаҳор асоси қавӣ ва мустаҳкам далолат бар сидқи ин роҳнамо (с.а.в) ва ҳақ будани ӯ мекунанд.

Асоси панҷум.  Ин роҳнамо, ба каломи Худованд амин аст, метавонад рӯҳҳоро бубинад ва бо малоик сухан гӯяд, ҳидоятгаре барои инсу ҷин бошад. Илмро аз олами арвоҳу малоика, ки аз олами инсу ҷин болотар аст, касб намекунад, балки омӯзиши илмро болотар аз онҳо мегирад ва аз он болотар ҳам аз умури илоҳӣ иттилоъ мегирад. Мӯъҷизаҳо ва сирати Паёмбар (с.а.в), ҳақиқати ин ду масъаларо ба мо бо тавотур нақл ва собит мекунанд. Аз ин сабаб, ҷин ва арвоҳу малоик ба умуре, ки ба ӯ аз ҷониби Худо мерасад, дахолат ва наздик намешуданд, ҳатто малоикаҳои муқарраб ғайр аз Ҷаброил. Паёмбар (с.а.в) гоҳо аз рафиқи худ Ҷаброил низ пештар мерафт.

Асоси шашум. Дар воқеъ, ин роҳнамо, ки сарвари малоик, ҷин ва инс мебошад, беҳтарин ва комилтарин самараи дарахти коинот, муҷассамаи раҳмати илоҳӣ, мисоли муҳаббати раббонӣ, роҳнамои равшан ба сӯйи ҳақ, чароғи равшан ба ҳақиқат, калиди коинот, кашшофи муаммои олам, шореҳи ҳикмати олам, хонанда ба сӯйи худопарастӣ, роҳнамои нек ба сӯйи санъати Парвардигор мебошад. Пас, ин зоти муборак бо ин ҳама сифатҳояш мисоли комиле барои камолоти тамоми мавҷудот мебошад. Аз ин сабаб, ин хусусиётеро, ки Паёмбар (с.а.в) дорост, ва  он сифатҳое, ки мавсуф шудааст, ошкоро баёнгари он аст, ки Паёмбар (с.а.в) сабабгори асосии вуҷуди ин олам мебошад, яъне ҳамеша зери назари холиқ аст. ӯро назар намуда, оламро офаридааст ва метавон гуфт, ки агар ӯро намеофарид, оламро низ намеофарид.

Бале! Он чи ин Паёмбар (с.а.в) аз ҳақиқат ва нури имон ба инсу ҷин овардааст ва инчунин бо доштани ахлоқи олӣ ва тамомии камолоти шахсияти ӯ далел, шоҳиди қатъӣ ва тасдиқкунанда барои ин ҳақиқат мебошад.

Асоси ҳафтум. Ин нури дурахшони ҳақиқат ва чароғи равшани ҳақиқат, дини побарҷо ва шариати шомилеро овард, ки дорои қавонини ҷомеа ва хушбахтии ду олам мебошад ва дар баробари ин, ӯ ҳақиқати олам ва вазифаи он ва сифоту номҳои Худоро ба таври комил баён намудааст. Агар касе бо чашми бино ба дини Ислом ва шариати шомили он дар ин тарзи баёни олам назар намояд, яқинан дарк мекунад, ки ин дин низоми холиқи ин олами хело зебо мебошад ва дар навбати худ муаррификунандаи он холиқ аст. Ҳамон гунае ки як муҳандиси хуби корсоз барои маҳорати худро нишон додан қасри сохтаи худро таърифи лоиқ мекунад ва онро бо маҳорати хело олӣ менависад, ин дин ва ин шариати ноб бо ин ҳама олӣ ва бузург буданаш баён мекунад, ки он офаридгоре, ки инро бо ин тарз сохтааст, холиқ ва мудаббири ин олам аст.

Бале, он Зоте, ки ин оламро бо ин тарз танзим намудааст, танҳо ӯст, ки ин дини комилро бо ин низоми зебо танзим намудааст.

Асоси ҳаштум. Касе, ки мавсуф ба ин сифот аст ва рисолати ӯ ба ин далелу ҳуҷҷатҳо такя мекунад, он шахс фақат Паёмбар (с.а.в) мебошад, ки аз номи олами ғайб ба олами ҳозир сухан намуда, онро ба ҷину инс ва ба тамоми миллатҳои асрҳои оянда хитоб намуда, бо садои баланд паёми ҳақро дар ҳама асру макон ва ҳар ҷое, ки бошанд мерасонад… (Ва мо эътироф мекунему мегӯем:) Бале! Оре! Мо шунидем!.

Асоси нуҳум. Хитоби ӯ чунон баланд мебошад, ки ҳамаи асрҳо онро мешунаванд. Бале, ҳар асре садои овози ӯро мешунавад.

Асоси даҳум. Дар сирату аҳволи ӯ мебинем, ки шахсияти мубораки ӯ дар ибтидо худ мебинад ва ба қаноат мерасад, сипас дар асоси он чи ки дидааст, дигаронро мефаҳмонад. Зеро ӯ (с.а.в)-ро мебинем, ки ҳатто дар ҳолати рӯ ба рӯ шуданаш бо хатарҳо, бидуни тарсу ҳарос ва бо итминону боварии комил таблиғ менамояд ва ҳатто худ ба танҳоӣ тамоми оламро ба мубориза даъват мекунад.

Асоси ёздаҳум. ӯ (с.а.в) даъваташро бо он қуввату қудрате, ки Худо ба ӯ дода буд, бо овози баланд идома медод, ҳатто нисфи Замин ва аз панҷяки башарият фармонҳои ӯро(с.а.в.) ба ҷо оварда, ҳама бо ҳар дастуроти ӯ мегӯянд:  “Шунидем ва итоат мекунем!”.

Асоси дувоздаҳум. ӯ (с.а.в) бо ихлоси комил ва ҷиддият даъват намуда, тарбияи мустаҳкам медод, чуноне ки дастуроти ӯ дар асрҳо дар саҳифаҳои кишварҳо ва дар дафтари рӯйи замон навишта шудаанд.

Асоси сездаҳум. ӯ (с.а.в) бо итминону яқини пурра сухан мегуфту аҳкомро мефаҳмонид ва даъваташ ошкор буда, дар он андаке шубҳа вуҷуд надошту надорад. Агар ҳамаи олам ҷамъ шавад, то ӯро аз даъваташ ва ё аз ҳукме аз аҳком дур намоянд, муваффақ нахоҳанд шуд ва сирату таърихи ҳаёташ бузургтарин далел бар ин гуфтаҳост.

Асоси чордаҳум. ӯ (с.а.в) бо итминони комилу эътимоди пурра даъват ва бо яқини комил таблиғ мекунад, ба ҳайсе, ки дар даъвати худ чизеро тарк намекунад ва аз пайдо шудани мушкилот дудила намешавад, даҳшату хавф дар даъваташ ӯро намеҳаросонад, балки бо ихлос ва сафои комил даъвати худро идома медиҳад. Аҳкоми шариатро аввал дар худ ҷорӣ намуда, сипас ба дигарон таълим медиҳад. Далели ин зуҳд, бетамаъ будани ӯ аз мардум ва дурии ӯ (с.а.в) аз фирефтаниҳои дунёи фонӣ мебошад ва ин дар назди дӯстону душманон маълум аст.

Асоси понздаҳум. ӯ (с.а.в) бохушуътарини онҳо дар баробари Худо, мутеътарин ба авомири илоҳӣ, обидтарин ва ботақвотарини онҳо аз он чи Худо манъ кардааст, мебошад ва ин бар он далолат мекунад, ки ӯ (с.а.в) мубаллиғи амини подшоҳи азалу абад мебошад. ӯ Паёмбари маҳбуби Худо ва холистарин банда ва расонандаи паёми Худо мебошад.

Аз ин понздаҳ асос метавон хулоса намуд ки дар воқеъ, ин Паёмбари акрам (с.а.в), ки дорои авсофи дар боло зикршуда буда, бо тамоми қудрате, ки Худованд ба ӯ додааст, дар мадори зиндагии худ ваҳдониятро эълон намудааст.

“Нест маъбуде ғайри Аллоҳ”

 

“Худовандо, салоту саломи худро бар ӯ ва хонадони ӯ ба теъдоди накӯиҳои умматаш бирасон”.

“Ба покӣ ёд мекунем Туро, ҳеҷ донише нест моро, магар он чи таълим додӣ моро, ҳамоно Туӣ донову боҳикмат!”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ИКРОМИ ИЛОҲӢ ВА

ЯК АСАРИ ИНОЯТИ ПАРВАРДИГОР

 

Бо умеди он ки аз асрори ояи

“Ва аз неъмати Парвардигорат” (ки ба ту паёмбарӣ ва неъматҳои дигар ато намудааст), сухан бигӯӣ” (доимо ба мардум ва хабар деҳ онҳоро) бохабар шавем,  мегӯем, ки асари иноят ва дасти раҳмати илоҳӣ ҳангоми таълифи ин рисола зоҳир шуд, онро ба хонандагони ин рисола баён мекунам, то дар атрофи он ҷамъ шуда, ба он аҳамияти хоса диҳанд.

Ибораи сиву як ва нуздаҳ, ки атрофи рисолаи Аҳмадия баҳс менамоянд, дар атрофи ин мавзӯъ таълиф шуда буданд, барои ҳамин нияте оиди таълифи ин рисола надоштам. Аммо ногоҳ фикре ба сарам омад ва маро водор бар он намуд, ки ба таълифи ин рисола шурӯъ намоям, дар ҳоле ки хотираи ман ба сабаби мусибат ва душвориҳо хело заифу нотавон шуда буд. Аз тарафи дигар, ман дар таълифоти хеш аз рӯйи одат нақлро аз дигар китобҳо намегирифтам (масалан намегӯям фалон гуфт… чунин шуд) ва илова бар ин ҳеҷ сарчашмае аз сарчашмаҳои ҳадиси шариф ва сирати Паёмбар (с.а.в) дар даст надоштам…

Вале бо ин ҳама бо худ гуфтам: “Ба худо таваккал мекунам” ва бо таваккали ба Худо ба таълифи ин рисола шурӯъ намудам ва бо тавфиқи илоҳӣ ҳофизаи ман чунон қавӣ гардид, ки аз ҳофизаи Саъиди пешина болотар буд ва ба дараҷае қавӣ гардид, ки дар чил саҳифа, бо суръати хело баланд ва дар зарфи чор соат менавиштам, балки дар муддати як соат понздаҳ саҳифа менавиштам. Бисёр масъалаҳои нақлшуда аз китобҳое чун Бухорӣ, Муслим, Байҳақӣ, Тирмизӣ, китоби “Шифо”-и қози Айёз, Абӯнаъим Табарӣ, ва аз амсоли онҳо буд. Ҳамеша дилам дар тапиш ва беқарор буд, то хатое ба ин ривоятҳо ворид нашавад, ки боиси гуноҳ гардад, зеро инҳо ҳама аҳодис мебошанд.

Лекин яқинан дарк намудам, ки инояти Худо бо мост ва ҳоҷат ба ин рисола хело зиёд аст. Бо фазли илоҳӣ ҳамаи аҳодиси саҳеҳро нақл намудам. Ва бо ин ҳам агар дар матни ҳадис ё ровии он хатое ворид шуда бошад, аз бародарони азиз хоҳиш мекунам, ки аз хатои ман гузашта, онро тасҳеҳ намоянд.

                                                    Саъид Нурсӣ

 

 

Бале! Устод ҳангоме мегуфт ва мо менавиштему дар дафтарчаи ёддошти худ онро қайд мекардем, дар дасти устод ҳеҷ сарчашмае набуд. Хеле босуръат сухан мегуфт ва тақрибан дар муддати 3 ё 4 соат 40 саҳифа менавиштем. Мо низ яқин кардем, ки тавфиқи илоҳӣ дар таълифи ин рисола яке аз каромоти муъҷизоти Паёмбар (с.а.в) аст.

 

 

Ҳофиз тавфиқ        Ҳофиз Холид       Сулаймон Сомӣ      Абдуллоҳи Човуш

нависандаи лоиҳа  бародари қиёматӣ       ходими он ва                  ва асли он

ва нависандаи лоиҳа  ходими ҳамешагии      нависандаи

лоиҳа

 

ЗАМИМАИ АВВАЛ

 

АЗ РИСОЛАИ  “МУЪҶИЗОТИ АҲМАДӢ”

 

(бо истифода аз мавриди муносиб, дар инҷо ин калимаи нуздаҳум, ки хоси рисолаи Аҳмадӣ бо қисмати он дар хусуси мӯъҷизаи пора шудани моҳ аст, илова шудааст)

Ибораи чордаҳум аз чордаҳ банд иборат аст[304].

 

Банди якум. Он чи, ки Парвардигор моро шиносоӣ мекунад, се нишонаи бузург аст:

Якум, саҳифаи олам, ки баъзе аз шаҳодати онро дар сездаҳ тавзеҳе аз тавзеҳоти Маснавии Арабии Нурӣ шунидаем.

Дуюм, бузургтарин аломати ин саҳифаи бузурги олам, Паёмбар (с.а.в), хотами паёмбарон аст.

Сеюм, Қуъони карим.

Пас, мо бояд ҳоло далели дуюмро биёмӯзем, ки он Паёмбари хотам (с.а.в) ва сарвари паёмбарон аст ва бо виқор ба ӯ гӯш меандозем. Бидон! Он ҳуҷҷати нотиқ (с.а.в) соҳиби шахсияти олӣ ва бузург мебошад. Ва агар пурсед: ӯ кист ва чӣ хусусият дорад? Дар посух мегӯянд: ӯ (с.а.в) касе аст, ки сатҳи Замин барои бузургии ӯ масҷид шудааст, Макка меҳробу Мадина минбари ӯст. ӯ имоми ҳамаи мӯъминин мебошад ва ҳама аз пушташ саф меистанд. ӯ (с.а.в) хатиби башар буда, барои онҳо қонунҳои саодатмандии онҳоро мефаҳмонад. Сардори паёмбарон буда, ҳамаи онҳоро содиқ медонад ва асосҳои дини онҳоро бо шумули дини худ қабул дорад. Сарвари авлиё буда, онҳоро бо нури рисолати худ ҳидоят мекунад. ӯ (с.а.в.) мояи ҳалқаи зикр аст, ки аз паёмбарон, баргузидагон, сиддиқин ва накӯкорон иборат буда, ҳамаи онҳо имони худро ба ӯ иқрор мекунанд. ӯ(с.а.в.) дарахти нуроние мебошад, ки решаҳои мустаҳками он паёмбарон бо динҳои осмонии худ мебошанд, ва шоху меваи он авлиё бо маърифати илҳомии худ ҳастанд.

Ҳар кореро, ки иддио кунад, тамоми паёмбарон бо такя ба мӯъҷизаҳои худ ва тамоми авлиё бо такя ба каромоти худ ба он кор шоҳидӣ медиҳанд. Гӯё ҳар даъвои ӯ хотимаи даъвои дигар паёмбарон аст. ӯ ҳангоме ки “Нест маъбуде ғайри Худованд” мегӯяд ва бо ин гуфта ҳамагонро ба тавҳид мехонад, мо акси ин садоро аз гузаштагон ва ояндагони нуронӣ, яъне аз хуршедҳои башарият ва ситорагоне, ки дар доираи зикр нишастаанд, мешунавем. Ҳама он ибораро такрор намуда, бар он иттифоқ доранд, бо вуҷуди ихтилофи равия ва мазҳабҳои худ ҳамаи онҳо бо як садо мегӯянд: “Рост ва ҳақ гуфтаед”. Пас, ваҳму хаёл кай метавонад барои рад кардани даъвати ӯ дастдарозӣ намояд, дар ҳоле ки паёмбарону авлиё бо муъҷизоту каромоти худ ӯ (с.а.в)-ро таъйид кардаанд.

Банди дуюм. Бидон! Ин ҳуҷҷати нуронӣ (с.а.в) шахсест, ки башарро ба яктопарастӣ роҳнамоӣ менамояд. Чунончи ӯ бо иҷмоъ ва тавотур ба паёмбарӣ ва вилоят таъйид шудааст, омадани ӯро нидоҳое бо ишорот аз Тавроту Инҷил, Забур ва саҳифаҳои аввалин мужда доданд,[305] ва ҳазорон аломатҳо, садҳо муждаҳои парешон дар олам, шаҳодати коҳинон,  муъҷизот ба монанди дупора шудани моҳтоб, баромадани об аз миёни ангуштонаш, ба ҳаракат омадани дарахт бо садои ӯ, боридани борон ҳангоми дуояш, сер намудани инсонҳо бо зиёд шудани хӯроки андак, ба сухан омадани оҳу, келос, гург, сангу шутур ва ҳазор мӯъҷизаҳои дигар, ки муҳаддисин, ровиён ва муҳақиқон онҳоро баён намудаанд ва ҳамчунин овардани шариате, ки ҷомеъи саодати дунё ва охират аст, ин ҳама ӯро тасдиқ мекунанд.

Бидон! Ҳамон гунае, ки ин далелҳои ошкор ӯро тасдиқ кардаанд, ӯ ҳамон гуна дар шахсияти хеш монанди Офтоб аст ва барои худ далел мешавад. ӯро(с.а.в.) далелҳои нафсӣ низ тасдиқ мекунанд, зеро бо иттифоқ баландтарин ахлоқи накӯ дар шахси ӯ дида шудааст. Ҳамин тариқ, шахсияти маънавии ӯ дар адои вазифаи худ беҳтарин хислат ва олитарин ахлоқро ҷамъ намудааст. Қувваи имонии ӯ аз қувваи зуҳд, тақво ва ибодат манша гирифтааст. Дар роҳе, ки мерафт, яқини комил ва камоли ҷиддияту матонат дошт ва ҳаракати ӯ ба андозаи қуввати итминони ӯ буд. Ҳамаи ин сифатҳо ӯро дар даъват ба ҳақ ва роҳи ҳақиқӣ монанди офтоби дурахшон намуда буд.

Банди сеюм. Бидон! Муҳити замонӣ ва маконӣ дар муҳокимаи ақл таъсири бузурге дорад. Агар мехоҳӣ, як назаре ба беҳтарин асрҳо ва асри саодати Паёмбар (с.а.в) намоем, дар ҳоле ки ӯ адои вазифа мекард, то аз зиёрати ӯ, агарчи хаёл бошад ҳам, баҳрае бибарем.

Пас, чашмонатро бикушо ва бингар! Аввалин чизе, ки дар ин мамлакат ба мо намоён мешавад, шахси ғайриоддӣ, дорои сурати беҳамто, сирати олӣ ва дар даст китоби мӯъҷизадор, дар забонаш калимоти ҳакимонаи кӯтоҳ, барои ҳамаи инсоният хутбаи азалӣ мехонад, балки бар ҷину инс ва ҳатто бар ҳамаи мавҷудот.

Пас аҷиб аст! ӯ чӣ мегӯяд? Бале! ӯ аз амри азиме сухан мегӯяд ва хабари бузургеро ҷӯё мешавад, зеро ӯ муаммои сирри ин оламро шарҳ медиҳад ва дари бастаи сирри ҳикмати коинотро боз ва кашф мекунад ва се суолеро, ки ақлҳоро ҳайратзадаю сарсон намуда буд, баҳс ва тавзеҳ медиҳад, ва ин се суол аст, ки ҳар мавҷуд аз он мепурсад: “Ту кӣ ҳастӣ? Аз куҷо омадаӣ? Ба куҷо равонӣ?”.

Банди чаҳорум. Бингар! Ба ин шахси нуронӣ, чӣ гуна ҳақиқат нури равшандиҳандаро ошкор мекунад ва аз ҳақ нурро мебарорад, то шаби сиёҳи инсонҳоро ба рӯз ва зимистони онҳоро ба баҳор табдил диҳад, то коинот шакли худро табдил дода, баъди ғамгину гирён будан, хушҳолу хандон ояд. Агар лаҳзае мавҷудотро аз меҳвари нури ҳидоят берун андеша намоӣ, дар онҳо ғаму мотамро мушоҳида намуда, мавҷудоти он чун бегона, ғариб ва душман ба назар мерасанд ва якдигарро намешиносанд ва бо ҳам душманӣ меварзанд ва тамоми ашёро дар он ҳамчун ҷанозаи даҳшатзада, ва ҳайвоноту мардумашро аз заволу фироқ чун ятимони нолон мушоҳида менамоед.

Ин аст моҳияти коинот, ҳангоме ки ба меҳвари нури худ дохил нашавад. Пас ҳоло бингар ба ин коинот, ки дар доираи нур, дар оинаи дин ва дар доираи шариат чӣ гуна ба назар мерасад? Бингар! Дар ҳақиқат, шакли олам дигар шудааст, хонаи пур аз мотам ба масҷиди зикру фикр ва маҷлиси шукр табдил шудааст, душманони бегонаи мавҷудот ба бародарони дӯст табдил шудаанд, мавҷудоти мурда ва хомӯши он ба мавҷудоти зинда, ором, обод, ром мубаддал гардидаанд, ки бо забони ҳоли худ аз нишонаҳои Офаридгори хеш сухан мегӯянд. Ҷондорони ин коинот, ки ятимони гирён буданд, ба зикркунандагони тасбеҳҳои хеш ва сипосгузорони вазоифи худ мубаддал гардиданд.

Банди панҷум. Ҳамин тариқ, бо ин нур ҳаракати коинот, ва дигаргуншавии онҳо аз беҳудагӣ ва бемаъногӣ ба мактаби илоҳӣ ва саҳифаҳои нишонаи офариниш ва баёнгари номҳои поки илоҳӣ табдил шуданд ва ҳатто олам ба дараҷаи китоби ҳикматҳои илоҳӣ расид.

Бингар ба ин инсон, ки чӣ гуна аз ҳолати ҳайвонии худ, аҷзу ниёзмандӣ, дорои ақли пур аз ғамҳои гузаштаву ҳарос аз оянда, бо кор фармудани ин ақл ба авҷи хилофат расид. Чӣ гуна сабабҳои ба поён рафтани ӯ аз оҷизӣ ва фақр, бо нури ин шахс сабаби боло рафтани ӯ гардид.

Пас, агар фарз кунем, ки ин шахс намебуд, коиноту инсон ҳама нест мешуданд ва ҳар чиз ба дараҷаи нестӣ мерасид, қимату аҳамияти худро аз даст медод. Барои ин гуна коиноти зебою аҷиб лозим аст, ки шахсе ба монанди ин шахси намуна, абқарӣ ва орифу муҳаққиқ биёяд ва агар ин шахс набошад, коинот ҳам намебошад, зеро бидуни ин шахс барои мо коинот маъное надорад.

Банди шашум. Агар пурсӣ, ки ин шахс кист, ки ӯро ҳамчун Офтоб барои олам мебинем ва бо дини худ камолоти оламро кашф мекунад? ӯ чӣ мегӯяд? Ба ту гуфта мешавад, ки бингар ва бишнав, ки ӯ чӣ мегӯяд. ӯ аз саодати абадӣ хабару мужда мерасонад, раҳмати бепоёнро баён мекунад. ӯ ҳақро эълон мекунаду мардумро ба он мехонад. ӯ даллол ва нозири зебогиҳои подшоҳии Худованд  ва кашфкунандаи канзҳои номҳои Худо ва муаррификунандаи ӯ аст. Ба ӯ аз нигоҳи рисолаташ бингар! ӯро далели ҳақ, чароғи ҳақиқат, офтоби ҳидоят ва василаи саодат мебинӣ. ӯро аз ҷиҳати шахсияташ (ҳамчун банда) бингар, ӯро мисоли муҳаббати Худо ва тимсоли раҳмати раббонӣ, шарафи ҳақиқати инсоният ва болотарин самара аз самароти дарахти хилқат мебинӣ.

Бори дигар бингар! Чӣ гуна нур ва дини ӯ чун суръати барқ ба Шарқу Ғарб паҳн гардид ва қариб нисфи замин ва панҷяки башарият бо хоҳиши худ ҳадяи ҳидояти ӯро пазируфтанд, бо дараҷае, ки ҳама барои ӯ ҷонфидо гардиданд. Пас оё шайтону нафс имконияти муноқишаи даъвоҳои ин шахсро доранд? Ба хусус дар даъвое, ки асоси ҳамаи даъвоҳо мебошад ва он калимаи “Нест маъбуде ғайри Худованд”  бо ҳамаи дараҷаҳои он аст!?…

Банди ҳафтум. Агар бидонӣ он чизе, ки ӯро ҳаракат медиҳад, он ҳамон қувваи қудсӣ аст. Бингар амали ӯро дар Ҷазираи Араб! Оё намедонӣ, ин қавмҳои мухталиф дар ин саҳрои кушод, ки ба ибодатҳои худ хело таассуб ва дар миёни худ ҳам душманӣ доштанд, чӣ гуна ин шахс тамоми ахлоқи зишти онҳоро дар муддати андаке аз байн бурд? Онҳоро дорои ахлоқи накӯ намуда, муаллимони олам ва устодони дигар умматҳо гардонид. Бингар! ӯ фақат дар зоҳир султон нест, балки вориди ақлу дилҳо шудааст ва арвоҳу нафсҳоро мусаххар намудааст, то он ки маҳбуби дилҳо, муаллими ақлҳо, мураббии нафсҳо, ва султони ҷонҳо гардидааст.

Банди ҳаштум. Маълум аст, ки дур намудани як одати хурд мисли сигоркашӣ, мумкин аст бар дӯши як подшоҳи бузург душворӣ ва заҳмати зиёдро талаб кунад, аммо ин Паёмбар (с.а.в) -ро мебинем, ки одатҳои бисёре аз қавмҳои гуногунро, ки мутаассибу боҳассос буданд, бо андак қувва ва каме заҳмати зоҳирӣ дар муддати кӯтоҳе аз байн бурд. Дар муқобили он дар рӯҳияи онҳо сифат ва ахлоқҳои некӯро гузошт ва барои мо ҳазорҳо муъҷизоти амалии ӯ маълум гардид ва агар касе ин асри босаодатро надида бошад, барои ӯ ҷазираи Арабро дар чашмаш ҷой мекунему ӯро ба мубориза мехонем, то худ дар онҷо таҷриба намояд. Пас, бигзор сад нафар файласуфони худро гирифта, ба ҷазираи Араб раваду фаъолият намоянд ва онгоҳ бубинанд, ки як фисад аз ончи Паёмбар (с.а.в) дар муддати як сол анҷом додааст, метавонад дар муддати сад сол анҷом бидиҳад?

Банди нуҳум. Бидон! Агар ту аз хилқати башар бохабар бошӣ, инро медонӣ, ки ба ҳеҷ одами оқил осон нест ки даъвои дурӯғи пурмунозара намояд ва аз ошкор шудани фиребаш шарм надорад ва ин даъворо бидуни ҳеҷ тарсу ҳарос, бо ҳила ва бидуни ҳеҷ тайёрӣ ва он ҳам дар назди душманону бадхоҳонаш ба ҳама расонад, агарчи ин шахси хело хурд ё соҳиби вазифаи хурд ва дар ҷойгоҳи пасти ҷомеаи хурд ва дар масъалаи ночизе ҳам бошад. Пас чӣ гуна мумкин аст, ки барои чунин шахси бузург, ки соҳиби мансаби баланд, дорои вазифаи буданд, бо ҳайсияти олӣ, бо обрӯ, боэътибор ва дар миёни ҷамоати азиму дар баробари душманони сарсахт ва дар масъалаи бузург бо ин ҳама даъвои азим биёяд? ӯ буд, ки ҳар чӣ мехост, бидуни аҳамият ба мухолифони худ сухан мегуфт ва бидуни шакку тардиду  тарсу ваҳм, бо самимияту ҷиддияти холисона ва бо услубе, ки асаби мухолифонро беҷо мекарду онҳоро ҳақиру беақл баён менамуд, анҷом медод. Пас, оё ворид шудани ҳила дар мисли ин гуна даъво аз чунин шахс ва дар чунин ҳолат имконият дорад? Ҳеҷ гоҳ!

“Қуръон танҳо ваҳйест, ки фиристода мешавад”.

Бале! Ҳақ болотар аз он аст, ки бо найранг ба даст ояд ва нигоҳи ҳақиқат болотар аз он аст, ки ба он фиреб ворид шавад! Бале! Роҳи ҳақиқати ӯ бениёз аст аз он ки таҳриф шавад ва назари ӯ аз пинҳон намудани ҳақиқат пок аст.

Банди даҳум. Бингар ва бишнав, ки ӯ чӣ мегӯяд! ӯ ҳақоиқи бузургу ҷаззоби дил ва  ашёи ҷолибро барои ақл ҷӯё мешавад, зеро маълум аст, ки кашфи ҳақиқатҳо бисёр аҳли мутолиа ва илмро ба тарафи фидокории арвоҳ равона мекунад.

Оё намебинӣ, ки агар ба ту гӯянд, ки агар нисфи умр ё нисфи молатро фидо намоӣ, аз Моҳтоб ё Муштарӣ шахсе поён меояду  ба ту аз аҳвол ва рӯзгори ояндаат хабар медиҳад, ба фикри ман ба ин фидокорӣ розӣ мешавӣ.

Пас, аҷиб нест, ки барои он чизе, ки донистанашро мехоҳӣ, омодаӣ то ними умр ва молатро фидо намоӣ, боз аҳамияте ба гуфтаҳои Паёмбар (с.а.в) намедиҳӣ, дар ҳоле ки ӯро иҷмоъи шоҳидон ва ҳамаи аҳли хоса аз паёмбарону авлиё ва муҳаққиқин қабулу тасдиқ намудаанд? Дар ҳоле ки ӯ аз умури Худое сухан мегӯяд, ки Моҳ дар мамлакати ӯ монанди пашшае аст, ки атрофи чароғ давр мезанад. Моҳ аз миёни ҳазорон чароғ танҳо якест, ки ӯ онро  барои меҳмонони худ омода намудааст.

Ҳамчунин ин Паёмбар (с.а.в) аз оламе хабар медиҳад, ки маҳали аҷоиботу корҳои ҳайратовар аст ва дар он дигаргуниҳои бузург рух медиҳад, ки агар замин кафида шаваду кӯҳҳояш чун абр пароканда шаванд, баробари аз даҳяки он дигаргуниҳо ҳосил намешавад. Агар мехоҳӣ, бишнав, ки Қуръон дар ин хусус чӣ мегӯяд:

 

“Вақте ки Офтоб печида шавад (яъне бенуру хира гардад)” ва “Вақте ки осмон шигофта (яъне сӯрох) шавад” ва “Вақте ки ҷунбонида шавад заминро ба он ҷунбиши (даҳшатноки) худаш” ва “Қиёмат (ки ба даҳшати худ қалбҳоро мекӯбад”).

Ҳамин гуна аз оянда хабар медиҳад ва ояндаи дунё нисбат ба он охират чун қатраи сероб аст дар баҳри бесоҳил. Аз саодати охират хабар медиҳад, ки ин саодати дунё нисбат ба он дар баробари офтоби абадӣ чун барқи гузарандааст.

Банди ёздаҳум. Зери пардаи ин коиноти пурасрору аҷоиб, амалҳои аҷибтаре моро интизор аст. Пас, зарур аст, ки барои хабар додани чунин аҷоибот шахси намунае бошад, ки аз гуфтаҳои ӯ маълум гардад, ки ӯ аввал худ мебинад, сипас дигаронро хабар медиҳад.

Бале! Аз корҳо ва рафтори ӯ маълум аст, ки мушоҳида мекунаду шоҳид мешавад ва сипас мужда ва ё огоҳӣ медиҳад. Ҳамчунин аз ризо ва хости Парвардигор аст, ки моро бо неъматҳои худ фаро гирифта хабар медиҳад ва…

Пас, вой бар ҳоли ғофилону гумроҳон! Тааҷҷуб аз аблаҳии бисёре аз мардум! Чӣ гуна хешро дар баробари ин ҳақу ҳақиқат нодону хомӯш меҳисобанд? Ба гуфтаҳои ӯ аҳамияте намедиҳанд, дар ҳоле ки бояд барои ин гуна шахс ҷонро фидо кард ва шитобон дунёро тарк намуда, ба сӯйи ӯ ҳаракат намуд.

Банди дувоздаҳум. Бидон, ин Паёмбар (с.а.в) бо шахсияти маънавии худ ба мо маълум аст ва бо амалҳои бузургаш дар олам машҳур, ҳамон гуна ки ӯ бурҳони нотиқ бар ваҳдонияти Худо ва далели ҳақ ба ҳаққонияти тавҳид аст. ӯ (с.а.в) ҳамчунин бурҳони қотеъ ва далели ошкор ба саодати абадӣ мебошад, балки даъвату ҳидояти ӯ васила ва сабаби расидан ба саодати абадӣ аст. Зеро ӯ бо дуо ва ибодати худ сабаб ва василаи эҷоди ин саодат мебошад…

Агар бихоҳӣ, ба ӯ ҳангоми намози бузург бингар, ки бо азамати васеъаш ин ҷазира ва дигар заминҳо пур аз намозхонон гардидааст. ӯро бингар, ки бо ин ҷамъи бузург  намозро адо мекунад, ба он дараҷае, ки ӯ дар меҳроби асри худ имом аст ва беҳтарин фарзандони одам аз пушти вай саф кашидаанд, аз Одам (а) то ин аср ва то охири дунё ҳама ба ӯ иқтидо намуда, ба дуои вай якҷоя омин мегӯянд.

Сипас, бубин бо ин ҷамоат дар ин намоз чӣ кор мекунад. ӯ барои ҳоҷати бузурги умум дуо мекунад ба дараҷае, ки замину осмон, балки ҳамаи мавҷудот ба забони ҳол мегӯянд Парвардигоро, дуои ӯро қабул намо, мо низ бо он ҳамаи номҳое, ки ба мо маълум гаштааст, мехоҳем, ки дуои ӯро иҷобат намоӣ.

Сипас ба намуди зоҳирии ӯ назар кун, ки чи гуна тазаррӯъ менамояд, фақирона бо иштиёқи шадид, бо ҳузни амиқу маҳбубияти ҳазин, ба ҳайсе, ки коинотро ба ҳаяҷон меорад ва онҳоро дар дуояш шарик месозад. Бингар, ба кадом мақсаду ҳадаф тазаррӯъ мекунад? ӯ барои мақсаде дуо мекунад, ки агар он набошад, инсонҳо, балки тамоми махлуқот нест гардида, ба асфалассофилин мерасанд, на қимат доранду на маъно. Бо талаби ӯ коинот ба авҷи камолоти худ мерасад. Бубин, ки чи гуна бо фарёди шадиду ғамхорона мададу кӯмак металабад, ба он дараҷае, ки Арш ва осмонҳоро ба ваҷд меораду онҳо омин мегӯянд. Бубин, чи гуна ҳоҷати худро аз кадом Зот талаб мекунад.

Бале! Аз Худованди кариму тавоно, доно, бино, меҳрубон, аз он Зоте, ки ниёзи пӯшидаро барои ҳайвони ноаён ва бо садои паст мешунавад, дар ҳоле ки ҳоҷати ӯро бо мушоҳида иҷобат мекунад ва ҳамин гуна камтарин амалро дар пасттарин ҳайвон бо камтарин мақсад мебинад ва ба ӯ бо роҳе, ки дар фикраш набуд, ошкор мерасонад ва ба тарзи мунтазаму бо сурати ҳакимона раҳму икром менамояд. Шакку шубҳа дар он нест, ки ин тадбиру тарбия аз ҷониби Худованди шунаво, доно, бино ва ҳаким аст.

Банди сездаҳум. Аҷабо! Ин шахсе, ки дар рӯйи Замин аст, ин ҳама беҳтарини одамонро атрофи худ ҷамъ намудасту дастонашро ба тарафи Арш бардошта дуо мекунад ва ҷину инс ба он омин мегӯянд, чӣ мехоҳад? Аз корҳояш фаҳмида мешавад, ки ӯ шарафи инсонияту ягонагии кавну макон ва фахри табиат дар ҳама аҳвол аст ва бо ҳама номҳои қудсии Худо, ки дар мавҷудот зоҳир аст, талаби шафоат мекунад, балки ҳатто он номҳо низ талаби дуо мекунанд ва айни чизеро, ки ӯ мехоҳад, онҳо низ мехоҳанд.

Пас, бишнав! ӯ бақову лиқо ва Ҷаннату ризои Худоро металабад. Агар он сабабҳои бешуморе, ки боиси саодати абадӣ мегарданд, ба монанди раҳмату иноят, ҳикмату адолат, ки ҳамагон онро медонанд, намебуд, ба маънои он ки ҳеҷ раҳмату инояту ҳикмату адолат намемонд ва ҳамчунин ин ҳама номҳои пок, ки саодатро талаб мекунанд, намебуд, ҳамон дуои ин шахси нуронӣ кофӣ буд, то Худованд барои сохтани Биҳишт барои ӯ ва ҳамҷинсонаш ба вуҷуд биёварад ва ҳар баҳор барои мо Биҳиште, ки бо офаридаҳои гуногунаш зебо шудааст, бино кунад. Ҳамон гуна ки рисолати ӯ сабаби боз шудани ин олам ба имтиҳону ибодат шуд, ҳамин гуна дуои ӯ сабабе барои мукофот ва ҷазо дар қиёмат хоҳад гардид.

Пас, оё мумкин аст, ки дар ин низоми олӣ ва ин раҳмати кушоди бепоён ва дар ин зебогие, ки бадие надорад, ба дараҷае, ки Имом Ғаззолиро ба нутқ даровардааст, ки мегӯяд:

 

“Дар имкони касе ба вуҷуд овардани зеботар аз он нест”, чизе ворид шавад, ки ин ҳақиқатро ба бадию зиштӣ, зулму ситам ва ташвиши бузург мубаддал созад, яъне ба он расонад, ки қиёмат наояд? Зеро Худованд пасттарин овозро аз заифтарин шахс ва дар ночизтарин ҳоҷат мешунавад ва ба аҳаммияти пурра онро иҷобат мекунад, дар ҳоле ки садои баланд ва дуои боҳоҷатро иҷобат накунад ва он ҳам бошад, дар беҳтарин амалу умед. Табиист, ки чунин бадӣ вуҷуд надорад ва нуқсоне аст, ки аз он ноқистар нест ва ҳеҷ гоҳ чунин намешавад ва Худо аз ин пок аст. Ин зебогии бекамбуд ҳеҷ гоҳ чунин бадиеро қабул намекунад.

Пас, эй дӯст! Дар ин сайри аҷиб оё ҳамаи ин мушоҳидаҳо барои ту кофӣ нест? Аз ин бештар донистан имкон надорад ва агар дар ин Ҷазира муддати сад сол бимонӣ, наметавонӣ кулли масъаларо дарк намоӣ ва ҳатто наметавонӣ як фисади корҳои аҷиби ӯ ва фаъолиятҳои ҳайратовару ғароиби ӯро пурра дарк намоӣ.

Оҳиста-оҳиста ба қафо бармегардем ва ба ҳар аср дар алоҳидагӣ менигарем, ки чи гуна аз файзи он аср рост ва пурфайз шуданд? Бале, дар ҳар аср гузаре мекунем, мебинем, ки гулҳояшро бо офтоби асри саодат шукуфонидааст ва ҳар асре амсоли Абӯҳанифа, Шофеъӣ, Абӯязиди Бастомӣ, Ҷунайд, шайх Ҷайлонӣ, Имом Ғазолӣ, Шоҳ Нақшбандӣ, Имом Раббонӣ ва ҳазорон чароғони дигар ба монанди онҳоро аз файзи ҳидояти он марди нуронӣ чун самара ба бор овардааст. Муфассал дар бораи ин чароғон сухан гуфтанро ба ҷойи дигар мегузорем ва бар он шахсияти роҳнамои нуронӣ ва соҳиби мӯъҷизаҳо дуруду салавот мефиристем, ки ишора ба қисме аз мӯъҷизаҳои ӯ дорад.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

* Бар он нафаре, ки аз Арши бузург Худованди бахшандаи меҳрубон Қуръонро ба ӯ нозил кард.

* Ба Муҳаммад миллионҳо дуруду салом ба теъдоди накӯиҳои умматаш.

* Дуруд бар касе, ки рисолати ӯ аз ҷониби Тавроту Инҷил, Забур ва дигар китобҳои пешин хабар дода шудааст.

* Нишонаҳои паёмбарӣ, садоҳои ҷин, авлиёи инс, коҳинони башар ба паёмбарии ӯ мужда додаанд, моҳтоб бо ишораи ӯ ду пора гардид. Ба теъдоди нафасҳои умматаш ҳазор-ҳазор дуруду салом ба сарварамон Муҳаммад (с.а.в).

* Дуруд бар касе, ки бо фарёди ӯ дарахт ҳозир мешуд, борон фавран меборид, абрҳо дар гармҳо бар ӯ соя меафканданд, аз табақи ӯ садҳо инсонҳо сер мешуд, аз миёни ангуштонаш се маротиба чун Кавсар об ҷорӣ шуд, Худованд барои ӯ келос, оҳу, гург, шутур, асп, санг, кӯҳ, дарахт ва ғайраро ба забон даровард.

* Соҳиби меъроҷ ва расидан ба қурби илоҳӣ.

* Бар Муҳаммад (с.а.в) сарвар ва шафиъи мо ҳазору ҳазор дуруду салом, ба теъдоди ҳарфҳои шаклгирифта дар ибораҳои мардум, ки бо дастури Худованд дар оинаи мавҷҳои ҳаво ҳангоми хондани ҳар калимаи Қуръон аз ҳар қорӣ ва аз аввали нозил шудани он то охири замон паҳн мегардад. Парврдигоро, моро ба ҳар дуруди он мавриди раҳмат ва мағфирати хеш қарор бидеҳ. Омин.

 

Дониста бош, ки нишонаҳои паёмбарии Муҳаммад (с.а.в) аз ҳадди ҳисоб ва шумориш берунанд, муҳаққиқони бузург дар ин маврид таълифоти зиёде доранд. Ман бо ин ҳама нотавонӣ ва тақсири хеш танҳо шуое аз он офтобро дар рисолаи худ, ки номаш ба туркӣ “Шуоҳо дар шинохти Паёмбар (с.а.в)” аст ва мактуби нуздаҳум баён намудаам. Ҳамчунин ба таври кӯтоҳ мӯъҷизаи бузурги ӯро, ки Қуръон аст, баён намудаам ва бо фаҳми кӯтоҳи худ дар рисолаи “ал-Лавомиъ” ба чил намуди эъҷози Қуръон ишора кардаам ва аз ин чил танҳо яктои онро, ки дорои балоғати назмии беҳамто мебошад, ба миқдори чил саҳифа аз тафсири арабӣ, ки “Ишороти эъҷоз” номида шудааст, баён доштаам. Агар хоҳиш дошта бошед, ба ин се китоб муроҷиат намоед.

Банди чордаҳум. Бидон! Қуръони карим ҳамчун баҳре барои мӯъҷизаҳо ва бузургтарин мӯъҷиза аст, ки паёмбарии Аҳмад ва ваҳдонияти илоҳиро исбот мекунад ва ҳуҷҷатро барпо медораду далел меорад ва далелҳоеро зоҳир мекунад, ки ниёз ба далели дигар намемонад.

Мо дар ин ҷо фақат ба таърифи он ишора намуда, сипас ба шуое аз эъҷози онро, ки назди бисёриҳо суол ба вуҷуд овардааст, ишора хоҳем намуд.

Ин Қуръони карим, ки Парвардигори моро шинос мекунад:

• Тарҷумаи ҳамешагии ин табиат.
• Тарҷумони абадии забонҳои табиат аст, ки оятҳои таквиниро мехонад.
• Тафсирдиҳандаи китоби олам…
• Ҳамчунин кашфдиҳандаи конҳои махфии номҳост, дар саҳифаҳои пинҳони осмону Замин.
• Ҳамчунин калиди ҳақиқатҳои пӯшидааст дар рафти ҳодисаҳо.
• Забони ғайб дар олами ҳозир.
• Хазинаи хитобҳои азалӣ ва илтифоти ҳамешагии раҳмонист.
• Ҳамчунин он асос, асл ва офтобест барои ин олами маънавии исломӣ.
• Харитаест барои олами ухравӣ.
• Ҳамчунин Қуръон каломи шарҳдиҳанда, тафсири возеҳ, ҳуҷҷати қавӣ, тарҷумони олии зоту сифот, номҳо ва умури Худованд аст.
• Қуръон мураббиест барои олами маънавӣ.
• Чун обу нур аст барои инсонияти бузург, ки он исломият аст.
• Ҳикмати ҳақиқист барои башарият.
• Муршиду роҳнамост барои он чи башар баҳри он офарида шудааст.
• Қуръон барои инсоният омадааст.
• Ҳамон гуна ки он китоби шариат аст, китоби ҳикмат низ мебошад.
• Ва ҳамон гуна ки китоби дуо ва ибодат аст.
• Китоби амру даъват низ ҳаст ва ҳамон гуна ки китоби зикр аст.
• Китоби фикр низ мебошад ва ҳамон гуна ки он як китоб аст ва дохилаш пур аз китобҳои ниёзҳои маънавии инсонҳо, он манзили муқаддаси пуршуда бо китобу рисолаҳо низ мебошад.
• Ҳатто Қуръон чашмаест гуворотар аз чашмаҳои гуногуне, ки аз он ташнагони гуногун менӯшанд.
• Он чашмаи гуворост барои аҳли тариқатҳои гуногуне аз авлиёву сиддиқин ва орифону муҳаққиқон ва рисолаи равшанест барои нӯшидан аз ин оби гуворо ва нур бахшидан ба онҳо ва барои идома додани роҳи онҳо, ки гӯё Қуръон маҷмӯае аз рисолаҳост.

Бингар, ки бо баён намудани шуои эъҷози Қуръони карим дар такрори оятҳои он, вале аксари ҷоҳилон онро нуқсоне дар балоғати он медонанд. Дониста бош! Аз сабаби он ки Қуръони карим китоби зикр, дуо ва даъват аст, такрор дар он хуб, балиғ, балки лозим низ мебошад ва он гуна ки ноқисандешон гумон мекунанд, чунон нест. Зеро зикр бояд такрор шавад ва дуо ҳамеша вирди забон бошад ва даъват бояд таъкид шавад, ки дар такрори зикр рушноӣ, дар ба забон овардани дуо оромӣ ва дар такрори даъват таъкид мебошад.

Бидон, ки дар як вақт хатми кулли Қуръон, ки даво ва шифо аст, барои ҳар як шахс муяссар нест. Аз ин лиҳоз, Худованди ҳаким аксари матлабҳои онро дар бисёри сураҳо, ба хусус дар сураҳои дароз тадриҷан баён кардааст, то он ки ҳар як сура як Қуръони хурде бошад ва бо ин роҳ барои ҳар фард муяссар гардад, бидуни ин ки касеро аз он маҳрум намояд ва аз ин лиҳоз, тавҳид, ҳашр ва достони Мӯсо (а) бо такрори зиёд омадааст.

Ҳамон гуна ки талаботи моддии инсон дар ҳар вақт гуногун аст, ҳамин тавр, талаботи маънавии инсон низ дар ҳар вақт якнамуд нест. Эҳтиёҷи рӯҳи инсон дар ҳар лаҳза ба ибораи “Худованд ин аст” монанди эҳтиёҷи ҳамешагии бадани инсон ба ҳаво аст ва ҳамчунин ниёз ба  “Бисмиллоҳ” ва амсоли ин низ.

Пас, такрори ибораҳо дар Қуръон барои шиддати эҳтиёҷ, огоҳӣ, бедории он, ташвиқи ва таҳрики иштиҳо ба он ғизои маънавӣ аст.

Бидон! Ҳамчунин Қуръон муассиси ин дини бузург ва волост ва асосҳои олами исломӣ, табдилдиҳандаи ҷомеаи башар мебошанд. Ҷавоби суолҳои такрории табақаҳои гуногуни инсонҳо бо забону аҳволи гуногунашон мебошад. Пас, барои асосгузор зарур аст, то барои исбот намудан такрор кунад, барои шакро бартараф намудан баргаштаю баргашта гӯяд ва барои дар ақл ҷой гирифтан такрор намояд.

Бидон, ки Қуръон аз масоили бузург ва ҳақиқатҳои дақиқ баҳс намуда, дилҳо ва ақлҳоро ба имон ва маърифати он даъват мекунад. Аз ин лиҳоз, ҷо намудани он дар дилҳо ва собит намудан дар афкори оммаи мардум ба суратҳои мухталиф ва услубҳои гуногун зарур аст.

Бидон! Ҳар ояти Қуръон зоҳиру ботину ҳадду андоза ва ҳар қиссаи он роҳ, аҳком, мақсад ва фоидаҳои худро дорад, ки дар як мавзеъ барои як ҳадаф ва дар мавзеи дигар барои дигар ҳадаф омадааст ва дар сурае ба як мақсад ва дар сураи дигар ба мақсади дигар баён мешавад. Дар ин асос метавон гуфт, ки такрорҳо фақат дар шакл, вале ҳадаф дигар аст.

Аммо баёни баъзе аз масоили табиӣ ба таври кӯтоҳ ва ё мубҳам гузоштани масоили дигар, яке аз эъҷози Қуръон ба ҳисоб меравад, вале аҳли ваҳм ва мулҳидон онро тақсиру нақд дар ҳаққи Қуръон мешуморанд.

Агар бипурсед, ки чаро Қуръон аз табиат, тавре ки илми фалсафа ва фанни ҳикмат баҳс мекунад, баҳс намекунад, баъзе масоилро муҷмал мегузораду дигареро дақиқ зикр мекунад, ки бо шууру афкори авом мунсаҷим асту боиси зарару малол намешавад, балки онҳоро бо тадриҷу содда ва зоҳир баён мекунад.

Дар посух мегӯем ин ба сабаби он аст, ки фалсафа аз ҳақиқат дур шуда, онро гум кардааст.

Аз дарсҳо ва ибораҳои гузашта дарк намудед, ки Қуръон аз табиат баҳс мекунад танҳо барои далолат намудани он Зоти Парвардигор ва номҳои ӯ, яъне Қуръон маънои табиатро мефаҳмонад, то тавассути он Офаридгори онро бишносанд. Яъне Қуръони карим мавҷудотро барои шиносоии холиқаш истифода мебарад, на барои худи мавҷудот. Аммо илми фалсафа ба табиат ҳамчун табиат нигоҳ карда, танҳо аҳли илм ва файласуфонро мавриди хитоб қарор медиҳад. Барои ҳамин, модоме ки Қуръон мавҷудотро ҳамчун далел истифода мебарад, пас шарти далел ин аст, ки зоҳир ва дар назди омма натиҷааш равшан бошад. Модоме ки Қуръон роҳнамо аст, шаъни пурмазмуни роҳнамо он аст, ки фикри мардумро ба назар гирад ва ба эҳсос ва фикри омма муроҷиат намояд, то назари онҳоро беҳадаф, фикрашон бемаъно ва эҳсосашонро бефоидаю пароканда нагардонад. Зеро роҳнамо ва хатиби моҳир бояд бо мардуми омма ошкор, содда, осон ва кӯтоҳ сухан намояд, то ба онҳо душворӣ ва хастагиро таҳмил накунад, он чизе, ки тафсилаш лозим нест куллан баён намуда, барои ҷалби диққату фаҳми онҳо аз зарбулмасалҳо истифода бибарад.

Аз лиҳозе, ки Қуръон барои ҳамаи табақаҳои башар роҳнамост, лозим аст, ки балоғати роҳнамоии он чиро, ки аксариятро бо иштибоҳу дурӣ аз ҳақиқат баён накунад ва урфи маъруфи онҳоро тағйир надиҳад ва чунин корро нодида бигирад ва ё онро муҷмалан баён намояд. Мисол, Қуръон аз Офтоб баҳс мекунад, на барои худи Офтоб ва на аз моҳияти он, балки аз Зоте, ки онро нуронӣ ва чароғ гардондаст, ва аз вазифаи он барои меҳвар буданаш дар низоми офариниш ва марказият доштани он ба низоми халқ ва ин ҳама низому интизом танҳо барои он аст, ки оинае барои маърифати холиқ бошад. Қуръони карим бо нишон додани низоми Офтоб ва гардиши муназзами он камолоти Офаридагори хешро баён мекунад. Қуръон мегӯяд:

“Ва Офтоб равона мегардад” ва бо ин оят Худованд тасарруфоти қудрати илоҳиро дар дигаргуншавии шабу рӯз, бо навбат омадани зимистону тобистон мефаҳмонаду баён мекунад. Нигоҳи андаке ба Офтоб шунавандаро аз бузургии қудрат ва якка будани Офаридгор дар руббубият огоҳ месозад. Пас, ҳақиқати гардиши Офтоб ва дар кадом сурат будани он ба ҳар навъе бошад, дар мақсади асосии Қуръон, ки баёни интизом ва далел овардан аст, таъсире намекунад.

Қуръон ҳамчунин мегӯяд:

“Ва Офтобро чароғ гардонидааст” (“Нӯҳ”, ояи 16). Дар таъбири чароғ гӯё оламро ба сурати қаср, ашёи дар олам бударо ба лавозимоти зиннат, таомҳои онро барои аҳли он қаср ва мусофирини он тасвир кардааст, ва эҳсос мешавад, ки дасти бузурге ин ҳама таомро барои меҳмону ходимони худ омода намуда аст. Офтоб танҳо як махлуқи маъмур ва чароғи равшандиҳанда аст. Дар таъбири чароғ ишорае ба раҳмати Парвардигор бо бузургии руббубият ва фаҳми эҳсони ӯ бо раҳмати кушод ва эҳсоси карамаш дар бузургии салтанаташ мебошад.

Ҳоло бишнав, ки фалсафии пургуфтор дар бораи Офтоб чӣ мегӯяд. ӯ мегӯяд Офтоб як ҷурми азиме аз оташ буда, дар атрофи худ ва дар ҷойи истодааш давр мезанад, шарораҳо аз он пароканда шудаанд, ки онҳо замини мо ва дигар сайёраҳо мебошанд. Пас ин сайёраҳо гуногун буда, ҷисман мухталиф… бузургиашон чунину… моҳияташон чунон аст…

Ин масъалаи баёншуда, ба ту ғайр аз ҳайрати мудҳиш ва даҳшати бузург чӣ фоида медиҳад ва барои ту на фоидаи камоли илмӣ ва на завқи рӯҳӣ ва на аҳдофи инсонӣ ва на фоидаи динӣ дорад. Бо ин муқоиса намо, то қимати масоили фалсафиро дарёбӣ, ҳамон масоиле, ки зоҳираш дурӯғ ва ботинаш нодонист. Пас, набояд туро ҷилои зоҳири он мағрур созад ва аз эъҷози баёни Қуръон дур шавӣ.

Худовандо! Ин Қуръонро барои мо ва барои котибонаш ва дигарон шифо бигардон ва онро аниси мо дар зиндагӣ ва марг қарор деҳ ва дар қабр ғамгусор бисоз ва дар қиёмат шафеъ, дар Сирот нур, аз оташ пардаю сатр, дар Биҳишт ҳамнишин ва ба сӯйи тамоми накӯиҳо роҳнамою пешво бигардон. Бо умеди фазлу карам ва лутфу раҳматат, эй бузургтарини бузургон ва эй меҳрубонтарини меҳрубонон. Омин.

Худовандо! Салоту саломи худро бар он касе, ки ба ӯ Қуръонро фиристодаӣ, бирасон ва ҳамчунин бар тамоми хонадону саҳобагони ӯ. Омин.

МӮЪҶИЗАИ

ПОРА ШУДАНИ МОҲ

(Замимаи Ибораи Нуздаҳум ва Сиву якум)

Ба номи Худованди бахшандаи меҳрубон

 «Наздик омад қиёмат ва пора шуд моҳ. Агар кофирон бубинанд ба чашми сар мӯъҷизаеро эъроз кунанд ва гӯянд: «Ин ҳамон сеҳри доимист!» (“Қамар”, оёти 1,2).

Файласуфони моддигаро ва муқаллидони кӯркӯронаи онҳо мехоҳанд ин мӯъҷизаи чун моҳи шаби чордаҳ ошкори Паёмбар (с.а.в)-ро ботил намоянд ва онро бипӯшонанд ва аз ин лиҳоз, атрофи он ваҳму шакро паҳн намуда, мегӯянд “агар дар ҳақиқат ду пора шудани моҳтоб амалӣ шуда бошад, олам онро мушоҳида менамуд ва китобҳои таърих онро зикр мекард”.

Ҷавоб. Пора шудани Моҳ мӯъҷизаест барои исботи паёмбарӣ. Дар замоне мӯъҷиза рух дод, ки иддиое хабари Паёмбар (с.а.в) шудани Муҳаммадро шунида буданд, вале онро инкор намуданд. Ин ҳодиса дар шаб, ҳангоме ки ғафлат ҳама ҷоро фаро гирифта буд, ба вуқӯъ омад ва зоҳир шуд. Ба сабаби он, ки метавонад абр ё монанди он пеши роҳи дидани тамоми мардумро бигирад ва ба сабаби он ки дар он замон васоили нав барои дидани сайёраҳо вуҷуд надошт, зарур нест, ки ин мӯъҷизаро ҳамаи мардум дар ҳар маконе, ки буданд, мушоҳада намоянд ва ҳамчунин лозим нест, ки дар китобҳои таърих қайд шавад.

Ҳоло ба панҷ нуқтаи муҳим аз миёни дигар нуқтаҳо таваҷҷӯҳ намоед, ки бо хости Худо пардаи он ваҳму шакро, ки ба рӯйи ин мӯъҷиза ворид шудааст, пароканда мекунад:

Нуқтаи якум. Саркашӣ ва душмании куффори Макка дар он замону он муҳит таърихан маълум ва машҳур мебошад, пас ҳангоме ки Қуръон мӯъҷизаи  “Ва Моҳ пора шуд”-ро эълон намуд ва садояш ба ҳама атроф паҳн шуд, ҳеҷ як аз куффор, ки Қуръонро инкор мекарданд, ҷуръати инкори ин мӯъҷиза ва нишонаро накарданд. Яъне вуқӯъи ин ҳодисаро инкор накарданд. Агар ин ҳодиса феълан воқеъ намешуд ва дар назди куффор собит намебуд, онҳо бо шиддат мекӯшиданд, то даъвои Паёмбар (с.а.в) -ро инкор намоянд ва ӯро дурӯғгӯ бигӯянд. Дар ҳоле ки ҳеҷ як аз китоби таърих ва сират инкори онҳоро дар ин маврид зикр накардааст. Магар он чиро, ки ояти Қуръон баён намудааст:  “Ва мегӯянд сеҳрест идомаёб” ва он ин аст, ки куффоре, ки ин мӯъҷизаро мушоҳида намуда буданд, гуфтанд ин як ҷоду аст ва шумо ба атрофи Замин пайк бифиристед, то бубинед оё онҳо низ мушоҳида намудаанд ё на? . Ҳангоме ки субҳ шуд, қофилаҳо аз Яман ва аз дигар ҷойҳо омаданд ва аз онҳо дар мавриди ин мӯъҷиза пурсиданд, онҳо дар ҷавоб гуфтанд, ки айни ҳодисаро мушоҳида намуданд. Куффор дар ҷавоби онҳо чунин баён гуфтанд, ки ҷодуи писари Абӯтолиб ҳатто ба осмонҳо ҳам расидаст!.

Нуқтаи дуюм. Аксари уламои калом мисли Саъдии Тафтозонӣ гуфтаанд: “Дар воқеъ, мӯъҷизаи дупора шудани Моҳ мутавотир аст, мисли ҷорӣ шудани об аз миёни ангуштонаш ва нӯшидани лашкар аз он, ҳамчунин нола кардани чӯбе, ки Паёмбар (с.а.в) дар вақти хутба ба он такя мекард ва ҷамоате ин садоро дар масҷид шунидааст”. Яъне ин ҳодисаро ҷамоати бисёр ривоят кардааст, ки дурӯғ пиндоштани онҳо маҳол аст. Пас, ин ҳодиса мутавотири қатъист, мисли зуҳури ситораи думдор пеш аз ҳазор сол ва мисли вуҷуди Ҷазираи Сарандебе, ки онро надидаем.

Ҳамин гуна эҷоди шакку шубҳа атрофи чунин масъалаи қатъӣ ва амсоли он аз масоиле, ки айнан дида шудааст, ғайр аз аблаҳӣ ва ҳамоқат чизи дигаре нест. Барои сиҳати он ҳамин кофист, ки он аз ҷумлаи мумкинот буда, маҳол нест. Бо вуҷуди он ки дупора шудани Моҳ корест имконпазир ба монанди баромадани вулқонҳо аз кӯҳ.

Нуқтаи сеюм. Мӯъҷиза барои исботи даъвои паёмбарӣ аз роҳи қонеъ намудани мункирон меояд, на барои маҷбури онҳо ба имон овардан. Аз ин лиҳоз, изҳори он фақат барои касоне, ки даъвои паёмбариро шунидаанд, лозим аст, то онҳоро ба қаноату яқин ва сидқи паёмбарӣ бирасонад. Аммо зоҳир намудани он дар ҳар макон ё онро бадоҳатан намоён кардан, то мардумро бидуни иродаи онҳо ба имон дароварад, ин мухолифи ҳикмати Худованди соҳибҷалол ва мухолифи сирри таклифи илоҳӣ мебошад. Зеро сирри таклифи илоҳӣ ин боз мондани роҳ аст барои ақл, на салби ихтиёр аз он. Фарз кунем, ки Парвардигори карим ин мӯъҷизаро ҳамон гуна, ки файласуфон мехоҳанд, муддати ду соат боқӣ мегузошт ва онро барои олам зоҳир менамуд ва он вориди китобҳои таърих мешуд, кофирони он вақт мегуфтанд: “Ин як ҳолати зоҳирии фалакӣ аст”. Ин барои сидқи нубуввати Паёмбар (с.а.в) далел ва мӯъҷиза намешуд ва ё он як мӯъҷизаи бадеҳӣ мешуд ва ақлро ба имон овардан маҷбур мекард ва ихтиёрро аз он салб менамуд. Дар ин ҳолат арвоҳи пасту ночизи Абӯҷаҳлҳо бо арвоҳи софи чун алмоси Абӯбакрҳо баробар мебуданд, яъне он сирри таклифи илоҳӣ аз байн мерафт.

Барои ҳамин, ин мӯъҷиза дар шаб ва ҳангоми ғафлат ба вуқӯъ омад, абр ва ғайра барои дидани тамоми мардум монеа гардид ва ин ҳодиса дар китобҳои таърих ворид нагардид.

Нуктаи чаҳорум. Ин мӯъҷизае, ки шаб, ҳангоми ғафлат ба вуқӯъ омад, албатта ва бешак ҳамаи мардум дар ҳама макон онро мушоҳида карда наметавонанд. Агар барои баъзеи онҳо зоҳир шавад, чашмаш онро қабул намекунад ва агар қабул ҳам кунад, мисли ин ҳодиса, ки аз як шахс ривоят шудааст, дорои қимати таърихӣ намебошад. Уламои муҳаққиқ ривоятеро, ки Моҳ баъди дупора шуданаш ба Замин фаромадаст, рад намуда мегӯянд мумкин ин ривоятро баъзе аз мунофиқон барои иҳонат ва паст задани арзиши он ворид кардаанд. Баъди ин ҳам дар он замон абрҳо болои осмони Англияро пур намуда буд, дар Испания Офтоб қариби ғуруб буд ва дар Америка рӯз ва дар Чину Ҷопон субҳ медамид ва дар дигар давлатҳои олам барои дидан ҳолатҳои гуногун буд ва бинобар ин, ин мӯъҷизаи бузург дар онҳо дида намешуд. Акнун ки аз ин сир воқиф шудӣ, пас сирри суханони бадхоҳонро ҳис мекунӣ, ки мегӯянд таърихи Англия, Чин, Ҷопон, Америка ва амсоли инҳо аз ин ҳодиса ҳарфе баён накардаанд, пас ин ҳодиса ба вуқӯъ наомадааст!.

Нуктаи панҷум. Дупора шудани Моҳ ҳодисае нест, ки бо ихтиёр, бар асоси асбоби табиӣ ва тасодуфӣ воқеъ шуда бошад, балки онро Худованди ҳаким, Парвардигори Офтобу Моҳ ҳамчун як ҳодисаи ғайричашмдошт ва барои тасдиқ ва эълони сидқи даъват ва рисолати Паёмбар (с.а.в) ба вуқӯъ овардааст. Худованд онро мувофиқ бо ҳикмату сирри иршоду таклиф ва ҳикмати таблиғи рисолат ва барои барпо намудани ҳуҷҷат бар шоҳидоне, ки ӯ хоста буд, баён кардааст. Дар ҳоле ки онро бо ҳикмату хости худ аз касоне, ки даъвати Паёмбар (с.а.в) ба онҳо  нарасидааст, баён накардааст ва бо воситаи абрҳо, ихтилофи мушоҳида, набаромадани Моҳ, шуруқи Офтоб дар баъзе давлатҳо, даромадани рӯз дар дигаре ва ғуруби Офтоб дар дигар давлатҳо ва ба сабабҳои дигаре, ки ба пӯшондани Моҳ тааллуқ доранд, пинҳон намудааст.

Пас, агар ин мӯъҷиза дар олам ба ҳамаи мардум зоҳир мешуд, он аз ду сурат холӣ намебуд. Яке ин ки ё он барои ишораи Паёмбар (с.а.в) ва зоҳир намудани мӯъҷизаи ӯ мебуд ва дар ин ҳолат ин як ҳодисаи бадеҳӣ мебуд, яъне мардумро ба қабул кардан маҷбур мекарду ихтиёрро аз онҳо салб менамуд ва дар ин ҳолат сирри таклиф аз байн мерафт. Дар ҳоле ки имон интихобро аз инсон салб намекунад. Ё ин ки пора шудани Моҳ ҳамчун як ҳодисаи табиии осмонӣ мебуд ва дар ин ҳолат он ҳеҷ алоқае бо паёмбарии Муҳаммад (с.а.в) намедошт ва хусусияти мӯъҷиза будани худро аз даст медод.

Хулоса, Ҳеҷ шакке дар дупора шудани Моҳтоб вуҷуд надорад ва он қотеъона собит шудааст. Ҳоло аз байни далелҳои зиёд шаш далели қотеъро зикр мекунем[306], ки иборатанд аз иҷмоъи тамоми саҳобагон (р) ки ҳама одил мебошанд, иттифоқи уламои муҳаққиқ дар тафсири  “Ва Моҳ пора шуд”, нақли ҳамаи муҳаддисин дар ривоятҳои худ бо роҳҳо ва санадҳои гуногун,[307] шаҳодат додани тамоми аҳли кашф ва илҳом аз авлиё, тасдиқи уламои калом бо ихтилофи масолик ва сарчашмаҳояшон ва қабули уммат, ки ҳеҷ гоҳ бар гумроҳӣ, чуноне ки ҳадис аст, ҷамъ намешаванд.

Ҳамаи инҳо дупора шудани Моҳро қотеъона исбот мекунанд.

Маҳсули ин суханҳо. Баҳс то ин ҷо ҳамчун таҳқиқоти илмӣ барои қонеъ намудани рақиб буд. Аммо баъди ин, сухан дар бораи имону ҳақиқат меравад. Таҳқиқоти илмӣ чунон гуфта буд, аммо ҳақиқат чунин аст, ки мегӯем: хотами девони Паёмбар (с.а.в) ки Моҳтоби мунаққари осмони паёмбарон мебошад ва вилояти бандагии ӯ (с.а.в) ба дараҷаи маҳбубият расидааст, сипас мӯъҷизаи бузург ва каромати азим дар шаби меъроҷ зоҳир шуд, яъне бо ҷисми заминӣ дар офоқи осмонҳои олӣ сайр намуд ва аҳли осмон бо ӯ (с.а.в) шинос шуданд ва бо ин мӯъҷиза вилояти азими худ ва маҳбубияти холисро ба Худованд зоҳир намуд ва ӯ (с.а.в)-ро аз аҳли осмону малаки аъло боло гузоштанд. Ҳамин гуна Худованд бо ишораи бандаи худ дар замин Моҳи дар осмон овезон ва муртабит бо заминро дупора намуд ва бо ин мӯъҷиза ӯ (с.а.в)-ро ба аҳли Замин барои исботи рисолати он бандаи маҳбуб зоҳир намуд, Худованд ӯро бо ду боли нуронӣ, яке вилоят ва дигаре рисолат мисли ду фалаки мунаввари Моҳтоб ба авҷи камолот бурд, ҳатто ба дараҷаи қобақавсайн ё наздиктар расонид ва бо ин фахри аҳли Замину Осмон шуд.

Ба пурии замину осмонҳо дуруду салом бар ӯ ва бар хонадону ёронаш.

 

“Ту пок ҳастӣ, мо донише надорем, магар он чӣ ба мо омӯхтаӣ, ҳамоно ту доноӣ, ҳакимӣ” (оят).

 

ПОРАЕ АЗ ИДОМАИ

“МУҶИЗАҲОИ АҲМАДӢ(С.А.В.)”

 

Чаро хусусияти меъроҷи бузургро ба Муҳаммад (с.а.в) доданд?

 

(Ин баҳс зимни баҳсҳои далелҳои паёмбарии Аҳмад ва ҷавоби суолест, ки дар ишколи якуми он се ишколи муҳим, ки дар охири асоси севум аз “Рисолаи меъроҷ” омадааст, навишта шудааст ва он чун феҳристи мухтасар мебошад).

 

Суол. Чаро Муҳаммад(с.а.в) ба ин меъроҷ интихоб шуд?

Ҷавоб. Ин саволи шумо дар ибораи сию се, дар вақти навиштани он ба пуррагӣ ҷавоби худро ёфта буд, аммо дар ин ҷо танҳо бо як ишораи кӯтоҳе ҳамчун як назари сариъ, бузургии Паёмбар (с.а.в) ва нишонаҳои камоли ӯро баён мекунем, ки ӯро ба ин меъроҷ лоиқ гардонидааст.

Аввал. Китобҳои муқаддас ,Таврот, Инҷил ва Забур, бо вуҷуди оне ки дар тӯли аср дучори таҳриф шудаанд, олими муҳаққиқ Ҳусайн Ҷиср дар замони имрӯза аз дохили онҳо сад муждаро кашф кардааст, ки ба паёмбари бузургворамон вобаста аст ва онро дар китоби худ бо номи “ар-Рисолатул ҳамида” гирд овардааст.

Дуюм. Таърих ва бо ривоёти саҳеҳ муждаҳои зиёдеро собит намудааст, ки онҳоро коҳинон, аз ҷумла ду коҳини машҳур, Шиқ ва Сатиҳ пеш аз биъсати Паёмбар (с.а.в) хабар дода буданд, ки ӯ (с.а.в) паёмбари охирин мебошад.

Сеюм. Он чи ки дар шаби таваллуди Паёмбар (с.а.в) рух дод, ба монанди афтидани бутҳои Каъба, шикастани айвонҳои қасри Кисро ва садҳо нишонаҳои ғайриоддӣ, ки дар китобҳои таърих зикр шудааст.

Чаҳорум. Баромадани об аз миёни ангуштонаш ва об додани лашкар аз он, нолаи чӯби меҳроб дар масҷид, дупора шудани Моҳ, ҳамон гунае ки Қуръон онро баён намудааст

(“Ва моҳ дупора шуд”) ва дигар мӯъҷизаҳои собитшуда дар назди уламо, ки шумораи онҳо ба ҳазор мерасад ва китобҳои сирату таърих онро собит намудаанд.

Панҷум. Дӯстон ва душманон бешакку шубҳа иттифоқ доранд, ки ахлоқеро, ки Паёмбар (с.а.в) доро буд, дар болотарин дараҷа ва рафторе, ки дар даъвати худ аз он истифода мебурд, дар баландтарин мартаба буд ва инро рафтору муносибати ӯ бо мардум баён менамуд. Шариати ноби ӯ дорои комилтарин ахлоқ аст, ахлоқи волои некӯ дар дини ӯ шоҳиди он аст.

Шашум. Дар ишораи дуюми ибораи даҳум баён намудем, ки Паёмбар (с.а.в) шахсе буд, ки болотарин ва бузургтарин дараҷаи бандагиро дар дини худ барои дарёфти ризои Худо, дар пешгоҳи худовандияш, аз рӯи ҳикмат зоҳир менамуд.

ӯ, ҳамчуноне ки маълум аст, беҳтарин роҳнамои ҷамол бо камоли мутлақ ба сӯйи холиқи олам буд ва беҳтарин касе, ки даъвати Худовандро дар зоҳир намудани ин ҷамол ба воситаи паёмбарияш лаббайк гуфт.

ӯ чунончӣ мебинем, бузургтарин роҳнамо бар камоли офариниш бо зебогии пурраи офаридгори олам буд ва бо даъвати бузург ва садои форами худ иродаи Парвардгорро дар ҷалби назар ба камоли санъаташ ва эълон аз он лабайк гуфт.

ӯ комилтарин касест, ки иродаи Худоро дар пурра гардидани сатҳи даъват хабар дода, яктопарастиро барои ҳама табақаҳои мардум эълон намуд.

Ҳамчунин ӯ беҳтарин ва зеботарин оина барои акси зебогии ҷамоли Худо ва ҳусни беҳамтои ӯ буд, ҳамчуноне ки хабар ва ривоятҳо бар он далолат мекунанд.

ӯ беҳтарин касе буд, ки Худованд ӯро дӯст медорад ва муҳаббати ӯро дар дили дигарон ҷой додааст. Пас ӯ иродаи Худоро дар дидани он ҷамоли муқаддас ва баёни он тибқи талаботи ҳақиқату ҳикмат лаббайк гуфтааст.

Ҳамчунин ӯ бузургтарин касест, ки бо хазинаҳои ғайби Офаридгори ин олам ошноӣ дорад, хазинаҳои пур аз беҳтарин мӯъҷизаҳо ва пурарзиштарин ҷавоҳирот. ӯ бузургтарин шахсест, ки он хазинаҳоро тавсиф намуда аз он эълон намудааст. Пас, ӯ иродаи Худоро дар зоҳир намудани он канзҳои махфӣ ва баёни камолоташ  лаббайк гуфтааст.

ӯ комилтарин роҳнамои Қуръон барои ҷину инс, барои рӯҳ ва малоикаҳо мебошад ва бузургтарин шахсест, ки маънои осори офариниши ин табиатро, ки бо зеботарин зиннат муайян гардидааст ва аҳли ақлу шуурро барои назару тафаккур дар он ва эътибор гирифтан имконият додааст. ӯ иродаи Худоро дар баёни маонии ин осор ва тақдири қимати онҳо барои аҳли фикру назар тибқи тақозои ҳикмат лаббайк гуфтааст.

ӯ беҳтарин касест, ки ҳақоиқи Қуръонро оиди ҳадаф аз ин ҳама таҳаввулоти табиат ва мақсад аз онро кашф намудааст ва комилтарин касест, ки муаммои ҳайратовари ин мавҷудотро ҳал намудааст, ки аз се суоли калидӣ иборат аст: Ту кистӣ? Аз куҷо омадаӣ? Ба куҷо равонаӣ? Пас, ӯ иродаи Худоро дар кашфи сеҳри ин муаммо барои аҳли ақл ба воситаи мабъус, лаббайк гуфтааст.

Ҳамчунин ӯ шахсест, ки мақосиди илоҳиро дар Қуръон комилан баён намуда, беҳтарин роҳро барои расидан ба ризои Худо муайян кардааст. Пас, ӯ иродаи Худоро дар таърифи он чи, ки аз оқилон мехоҳад ва он чиро аз онҳо ризои ӯ металабад, ба воситаи пайк лаббайк гуфтааст. Ин ҳам бошад, баъди он, ки худро ба онҳо тавассути махлуқоти гуногунаш ошно сохт ва тавассути неъматҳои азимаш, маҳбуб гардонд.

ӯ бузургтарин касест, ки вазифаи Қуръонро ба дӯш гирифта, онро дар болотарин мартаба, беҳтарин сурат ва олитарин услуб адо намудааст. ӯ иродаи Парвардигорро ба ҷо овард ва самти нигоҳи инсониятро аз парокандагӣ ба ягонагӣ ва аз нобудшавӣ ба пояндагӣ бурд. Ин ҳам бошад, ба воситаи роҳнамоии ин инсоне, ки Худованд ӯро ҳамчун самараи илм офарид ва барои ӯ чунон истеъдодҳо додааст, ки тамоми оламро метавонад гунҷоиш диҳад ва ба ӯ шуури бисёрталабӣ додааст.

Чунончи ҷондорҳо бузургтарин мавҷудот мебошанд ва бошуурон дар миёни ҷондорҳо беҳтаринанд ва беҳтарини бошуурон одамизод аст. Аз ин лиҳоз, касе, ки аз миёни одамизод муваффақ бар он гардад то вазифаҳои бандагиро адо намуда, ҳаққи онро дар беҳтарин сурат ва болотарин мартаба анҷом диҳад, бешак, ӯ ба меъроҷ, ба қобақавсайн ё наздиктар аз он мебарояд. ӯ дари саодати абадиро кӯбида, хазинаҳои раҳмати васеъро боз мекунад, ва ҳақиқатҳои имони ғайбиро бо нигоҳи ҳақиқӣ мебинад, пас кист он мард ғайр аз Паёмбари акрам (с.а.в)?

Ҳафтум. Шахси бофикр чун дар махлуқоти побарҷои Худованд, ки дар ин оламанд, назар мекунад, мебинад, ки дар офариниши онҳо зебу зиннат бо камол амалӣ шудааст. Пас табиист, ки ин зебоию ҷамол далолат ба иродаи зебою ҷамоли Офаридгори ин махлуқот мекунад. Ин ирода худ далолат ба рағбати қавӣ ва муҳаббати муқаддаси ин холиқ нисбат ба махлуқоташ аст.

Аз ин рӯ, табиист, ки муҳбубтарин махлуқ назди офаридгоре, ки махлуқоти хешро дуст медорад, касе мебошад, ки ҳамаи он сифоти зеборо дошта бошад ва дар зоти худ зебогиҳои хилқатро комилан зоҳир намояд ва касест, ки онро бишносаду ба дигарон шиносонад ва касе, ки нафси худро дӯст дораду бо шефтагӣ ва қадрдонӣ зебоии дигар махлуқотро таҳсин гӯяд.

Пас, кист он касе, ки замину осмонро чуноне гардонидааст, ки бо “Субҳоналлоҳ… Мошоаллоҳ, Аллоҳу акбар” аз зикрҳои шефтагӣ ва тасбеҳу такбир дар баробари зебогии табиат, ҳусну ҷамоли он ва хусусиятҳои он садо мекунад? Кист он касе, ки табиатро ба садои Қуръон такон дода базру барро дар иштиёқи бепоён нисбат ба ин зебогию латофат ба фикр ва ҳаяҷон андохта, такбиру тасбеҳро бар забони онҳо андохтааст? Ин нафари пурбаракат ғайри Муҳаммад (с.а.в.) кӣ метавонад бошад?

Пас, мисли ин Паёмбаре, ки ба мизони ҳасаноти ӯ накӯиҳои тамоми умматонаш изофа мешавад ва ин ҳам бошад дар асоси қоидаи “сабабгори кор ба монанди иҷрокунандаи кор аст” ва касе, ки ба камолоти маънавии ӯ дуруду салавоти умматонаш илова мешавад ва касе, ки бар ӯ муҳаббату раҳмати илоҳӣ беандоза нозил мешавад ва бар оне ки савоби адои вазифаи рисолати худро ҳосил мекунад… бале! Пас, дар рафтани мисли ин Паёмбари бузург ба Биҳишту Сидратулмунтаҳо ва Арши азим то ба дараҷаи Қобақавсайн ё наздиктар айни ҳақиқат ва Зоти ҳақиқат ва маҳзи ҳикмат аст.[308]

МАРТАБАИ ШОНЗДАҲУМ

РИСОЛАИ “АЛОМАТИ БУЗУРГ”, ки

оид ба “РИСОЛАТИ АҲМАДӢ” баҳс мекунад

 

(Барои муносиби мақом дар ин ҷо оварда шуд)

Сипас ин сайёҳе, ки дар Замин сайр мекард, ба тарафи ақли худ хитоб намуд гуфт: Модоме ки соҳиб ва Офаридгори худро ҷустуҷӯ мекунам ва онро аз тамоми мавҷудот пурсон мешавам, пас барои ман беҳтар он аст, ки касеро зиёрат кунам, ки комилтарин инсон дар арсаи ҳастӣ, бузургтарин роҳнамо ба тарафи накӯиҳо (ҳатто ба шаҳодати душманонаш) ва пуровозатарин, содиқтарин дар гуфтор, боманзалаттарин ва оқилтарини онҳо мебошад, ки албатта, он Муҳаммад (с.а.в) аст, ки бо фазоилу Қуръони худ чордаҳ асрро равшанӣ бахшидааст. Барои пайдо намудани посухҳо ба он чи дар ҷустуҷӯи онам ва барои расидан ба зиёрати ӯ (с.а.в) бояд ҳамроҳ ба сӯйи беҳтарини асрҳо ба сӯйи асри саодат баргардем. Асри паёмбарӣ ва сипас бо ақли худ вориди он аср шуда мушоҳада намоем, ки дар ҳақиқат, он аср бо вуҷуди Паёмбар (с.а.в) асри саодати башарият буд. Зеро Паёмбар (с.а.в) бо нуре, ки бо он омада буд, дар муддати кӯтоҳ ин қавми саҳронишин ва дар ҷаҳл фурӯрафтаро ба устодони олам ва пешвоёни он табдил дод.

Ҳамчунин ақли худро хитоб намуда мегӯяд: “Бояд пеш аз ҳама аз бузургии ин мӯъҷиза чизе омӯхт ва онро ба воситаи ҳақиқӣ будани аҳодис ва сидқи ахбораш пайдо намоям. Сипас аз Офаридгори худ мепурсем ва баҳсро шурӯъ намуд. Дар бораи сидқи паёмбарии ӯ далелҳои қотеъ ва собитеро пайдо намуд, ки ҳисоб надорад, вале метавон ҳамаи онро дар нӯҳ банд хулоса намуд:

Якум. Васф шудани ӯ (с.а.в) ба тамоми сифот ва хислатҳои поку ҳамида аст, ки ҳатто душманон ба он шоҳидӣ додаанд ва ҳамчунин зоҳир шудани садҳо мӯъҷиза ба монанди дупора шудани Моҳтоб бо ишораи ангушти ӯст. Чунончи Қуръон фармудааст:

“Ва Моҳ дупора шуд”. Шикасти лашкари душман бо пошидани хок бар чашмони онҳо, ки бо панҷаи худ пошида буд, бо ибораи ин оят, ки мефармояд:

“Ва ту (ай Муҳаммад с) наяндохтӣ (мушти хокро ба сӯи онон) вақте ки андохтӣ, лек Худо андохт (ки дар чашмҳояшон дохил шуд он резаҳои хок ва кӯру нобино гашта ҳалок шуданд)”, нӯшидани саҳобагон аз обе, ки чун Кавсар аз миёни панҷ ангушти ӯ (с.а.в) баромада буд ва ғайри инҳо аз садҳо мӯъҷизаҳое, ки аз ӯ (с.а.в) зоҳир шудааст ва бо нақли саҳеҳу қотеъ ё мутавотир ба мо расидааст. Сайёҳ онро аз “Мактуби нуздаҳум”, яъне рисолаи “Мӯъҷизаҳои Аҳмадия” пайдо намуд, он рисолаи фавқулодда ва шариф, ки беш аз сесад мӯъҷизаҳои Паёмбар (с.а.в)-ро бо далелҳои қотеъ ва санадҳои собит ривоят кардааст.

Сипас боз ба худ гуфт: “Дар воқеъ, ин марде, ки дорои ин қадар ахлоқи неку фазоил ва соҳиби ин теъдод мӯъҷизаҳои ошкор аст, ҳеҷ шакке нест, ки ӯ марди содиқ аст ва ҳеҷ имкон надорад, ки аз ҳилаву дурӯғ ва фосидин бошад”.

Дуюм. Қуръоне, ки дар дасти ӯст, бо ҳафт ваҷҳ эъҷоз дорад, ин амри содир шудаи подшоҳи олам аст, ки беш аз сесад миллион башар дар ҳар аср ба он таслим мешаванд ва имон меоранд. Модоме ки ибораи понздаҳум, яъне рисолаи “Мӯъҷизаҳои Қуръонӣ” ки офтоби рисолаҳои “Нур” мебошад, бо далелҳои қавӣ исбот намудааст, ки Қуръон бо чил ваҷҳ муъҷиз аст ва он каломи Парвардигори олам мебошад ва аз ин лиҳоз он сайёҳро ба он рисолаи машҳур барои баёни тафсили эъҷоз вогузор мекунам. Сипас гуфт: “Ин амин ба каломи Худо ва тарҷумони феълии он, мубаллиғи ин хабари бузург ба мардум, ки айни ҳаққу ҳақиқат дар зоти он аст, имкон надорад, ки аз ӯ дурӯғ сар занаду мавриди шубҳа бошад”.

Сеюм. ӯ бо шариъати пок, дини фитрӣ, бо ибодати холис, дуои бохушӯъ, даъвати шомил, имони мустаҳкам омадааст ва ҳангоми биъсат ва баъди он ӯ ҳамто надорад ва аз ӯ касе комилтар пайдо нашудааст ва нахоҳад шуд. Зеро шариате, ки аз як бесавод зоҳир шуд ва панҷяки башариятро бо вуҷуди дигаргунии онҳо муддати чордаҳ аср бо устувории ҳақиқату адолат ва қонунҳои дақиқи худ идора кардааст, ҳеҷ гоҳ ҳамтое нахоҳад ёфт.

Ҳамин гуна Ислом, ки аз феъли он, гуфтор, ва аҳволи он бесавод (с.а.в) содир шудааст, сарвару марҷаъи сесад миллион башар дар ҳар аср, муаллим ва муршиди ақлҳои онҳо, мунавварбахши дилҳо ва поксози дилҳо, мураббии нафсҳо ва поккунандаи он, мадори инкишофи рӯҳ ва маъдане барои баланд намудани он мебошад. Ба монанди ӯ (с.а.в) касе наомадааст ва нахоҳад омад.

Ҳамчунин боло будани ӯ (с.а.в) дар ҳама намуди ибодоте, ки шомили дини худ аст, тақвои зиёд нисбат ба дигарон, тарси шадид аз Худо, талоши пайи ҳам, рӯй овардан ба дақиқтарин асрори ибодат, ҳатто дар сахтарин ҳолат ва шароитро доро буд. Паёмбар (с.а.в) бидуни тақлиди касе бо он ибодот бо комилтарин сурат ва бо тамоми фаҳму идрок аз аввал то ба охир побарҷо буд. Пас, шакке нест, ки мисли ӯ (с.а.в) дида нашудааст ва дида нахоҳад шуд.

Ҳамчунин Паёмбар (с.а.в) муттасиф ба ҷавшани кабир, ки яке аз дуоҳои ӯ (с.а.в) аз байни ҳазорҳо дуо ва муноҷот мебошад, ки Парвардигори худро бо маърифати раббонӣ чунон васф мекунад, ки орифу авлиё ҳама ба он мартабаи маърифат ва дараҷаи он васф аз қадим бо нав шудани афкор расида наметавонанд. Ин баёнгари он аст, ки касе дар дуо монанди ӯ (с.а.в) нест. Агар касе ба шарҳи мухтасари як порча аз миёни наваду нӯҳ порчаи ин ҷавшани кабир бипардозад, ки он дар охири рисолаи “ал-Муноҷот” омадааст, имкон надорад, магар он ки бигӯяд ин дуои олӣ, ки мисоли маърифати баланди Худо аст, мисл надорад.

Ҳамчунин ӯ (с.а.в) дар таблиғи рисолат ва дар даъвати мардум ба сӯйи роҳи ҳақ ошкору собит ва дорои салобату шуҷоате буд, ки касе ба он монанд шуда наметавонад ва ҳеҷ гоҳ бо вуҷуди оне, ки давлатҳои бузург, адёни бонуфус, ҳатто қавму қабила ва амуяш ба ӯ (с.а.в) душманӣ менамуданд, аммо боре ҳам миқдори як зарра асаре аз шак ва дудилагӣ ба ӯ ворид нашудааст ва на ноумед шудаасту на тарс дар ӯ (с.а.в) ворид шудааст. ӯ (с.а.в) ба танҳоӣ тамоми оламро ба мубориза мехонд, Худованд ӯро пирӯз намуд ва ӯ ҳамаи дунёро ба тоҷи Ислом табдил дод, пас кист мисли Муҳаммад дар таблиғи рисолоти Худо?

Ҳамчунин ӯ имони қавии мустаҳкам, яқини саҳеҳ, инкишоф ва эътиқоди комиле дошт, ки оламро пур аз нур намуда буд. Афкору ақидаҳо, ҳикмати ҳакимон ва улуми сарварони руҳонӣ дар он аср хело зиёд буда, имконияти таъсири шубҳа, тараддуд, заъф ё васвасаро бар он надоштанд. Бале, натавонистанд то дар яқин, эътиқод, эътимод бар Худо ва итминон бар бо доштани мухолифату эътироз ва инкори он онро таъсире гузорад. Илова бар ин, илҳом гирифтани ҳамаи касонеро, ки дар маънавиёту мартабаҳои имонӣ аз аҳли имону салоҳ мебошанд ва дар муқаддимаи онҳо саҳоба ва файзгирии онҳо аз мартабаи имонии ӯ ва ӯро дар болотарин мартаба дидани онҳо, ҳама он баён ва ошкор мекунад, ки мисли имони Паёмбар (с.а.в) имоне нест.

Сайёҳ фаҳмид ва ақли худро тасдиқ намуд, ки мисли соҳиби ин шариъати пок, ки бадие надорад, исломи ноб, ки монанд надорад, бандагии холисе, ки назир надорад, дуои зебо, даъвати оламшумул ва имони муъҷиз, ҳеҷ гоҳ дурӯғ намегӯяду фиребкор низ намебошад.

Чаҳорум. Иҷмоъи паёмбарон ва иттифоқи онҳо бар айни ҳақоиқи имонӣ, далели қатъӣ бар вуҷуди Худо ва бар ваҳдонияти ӯ ва ҳамчунин шаҳодати содиқ бар сидқи ин Паёмбар (с.а.в) ва рисолати ӯ мебошад. Зеро ҳар чизе, ки бар сидқи паёмбарии он паёмбарон далолат мекунад ва ҳар сифоту мӯъҷизаҳои муқаддас, муҳиммоти дошта, ки мадори паёмбарии онҳост, монанди он ва ё аз он комилтар дар Паёмбар (с.а.в) дида мешавад. Ҳамон гунае ки дар таърих омадааст, ин паёмбарон бо забони ҳол дар Инҷилу Таврот, Забуру саҳифаҳои дар даст доштаи худ аз омадани ин Паёмбар (с.а.в) хабар дода, мардумро ба омадани ӯ (с.а.в) мужда медоданд. “Ҳатто беш аз бист ишора аз он муждаҳои китобҳои муқаддас дар “Рисолаи Аҳмадия” собит ва ошкор баён шудааст”. Пас, ҳамон тавре ки онҳо ба омадани ӯ (с.а.в) мужда додаанд, ӯ (с.а.в)-ро бо забони ҳоли худ, яъне бо мӯъҷизаҳои паёмбарии худ тасдиқ намуда, бар сидқи паёмбарии ӯ мӯҳри таъйид мегузоранд. Зеро ӯ собиқ ва комил дар вазифаи паёмбарӣ ва даъват ба сӯйи Худо мебошад. Ин сайёҳ дарк намуд, ки он паёмбарон (а) ҳамон тавре ки бо забон ва иҷмоъ бар ваҳдоният далолат мекунанд, ҳамин гуна бо забони ҳол ва бо иттифоқ бар сидқи ин Паёмбар (с.а.в) шоҳидӣ медиҳанд.

Панҷум. Расидани ҳазорон авлиё ба ҳақиқату камолоту каромот ва дарёфти онҳо ин ҳама кашфиёту мушоҳидаҳоро фақат ба иқтидо намудан ба Паёмбар (с.а.в) ва ҳидояту тарбият ва паёравӣ аз ӯ (с.а.в) буд. Ҳамон тавре ки ҳамаи онҳо бар ваҳдонияти Худо шаҳодат медиҳанд, ҳамин гуна ба иҷмоъу иттифоқ бар сидқи Паёмбар (с.а.в) устод ва имоми худ ва бар ҳақиқӣ будани рисолати ӯ низ шоҳидӣ медиҳанд. Ин мусофир мушоҳада намуд, ки дидани онҳо қисме аз хабари ғайбии Паёмбар (с.а.в) ва ба он эътиқоду тасдиқ намудан ё бо илми яқин ё айналяқин ва ё ҳаққиляқин чун нури Офтоб зоҳир мекунад, ки чӣ гуна як муршиди бузург ва як сарвари азиме доранд.

Шашум. Миллионҳо донишмандон ва муҳаққиқини содиқ ва ҳакимони муъмин, ки ба баландтарин мартаба расиданд, бо фазли хондани ҳақоиқе аст, ки Паёмбар (с.а.в) онро овардааст ва ё илмҳое аст, ки аз он сарчашма гирифтааст ва ё он чиро аз маърифати илоҳӣ кашф намудааст. Ҳамаи инҳо ҳамон гунае ки бо далелҳои қатъӣ ваҳдониятро, ки асоси даъвати Паёмбар (с.а.в) аст, собит мекунанд, ҳамин гуна онҳо сидқи ин муаллиму устоди бузург ва дурустии каломи ӯро шоҳидӣ медиҳанд. Шаҳодати онҳо далели ошкор ва чун рӯз равшан аст бар сидқ ва дурустии рисолати ӯ (с.а.в). Рисолаҳои “Нур” бо кисмҳои худ, ки беш аз сад мисол дорад, фақат як далеле бар сидқ ва савоби ин Паёмбари маҳбуб (с.а.в) мебошад.

Ҳафтум. Ин ҷамъи бузург, ки ба онҳо “хонадон ва саҳобагон” мегӯянд, онҳо машҳуртарин, бофаросаттарин, оқилтарин, комилтарин, пурсадотарин, дақиқтарин, диндортарин ва боманзалатарини башар баъди паёмбарон мебошанд… Нигоҳ ва тадқиқи ҷиддӣ ва пурҳадафи онҳо аз аҳволи зоҳирию ботинӣ, афкору тасаруфоти ӯ (с.а.в) ва сипас бо итифоқу иҷмоъ тасдиқ намудани онҳо бар он ки ӯ (с.а.в) содиқтарин, боманзалаттарин, ҳаққу ҳақиқатзотарин мард мебошад. Тасдиқи онҳо, ки бо доштани имони росих заиф намешавад, далели ошкорест чун далолати рӯз бар рӯшноии Офтоб.

Ҳаштум. Ҳамчуноне ки ин ҷаҳон далолат бар Офаридгори худ, котиб ва тасвиркунандаи худ мекунад, ки онро ба вуҷуд овардаасту идора мекунад ва онро ба низом медарорад, инчунин дар он бо тадбиру тасвири зебо кор мекунад ва гӯё ин ҷаҳон қасри бузург ё китоби калонҳаҷм ва ё майдони азимест, ки  ҳатман ба вуҷуди касе ниёз дорад, ки маънои ин китоби бузурги оламро шарҳ диҳад, то ин инсон ҳадафҳои илоҳиро аз ин халқи олам биомӯзонад ва ҳикмати Парвардигорро дар ин таҳавулот ва табаддулоти илоҳӣ таълим диҳад ва натиҷаи ҳаракатҳои табии онҳоро биомӯзонад ва арзиши моҳият ва камолоти ҳар мавҷудотро эълон намояд. Ба маънои дигар, ин олам тақозои онро дорад, ки доъии бузург, роҳбари содиқ, устоди муҳаққиқ ва муаллими зирак дошта бошад. Пас, ин сайёҳ, инро эҳсос кард, ки ин олам дар асоси гуфтаҳои боло бар рост будани ин Паёмбари акрам (с.а.в) далолат мекунад ва бар он шаҳодат медиҳад.

Нуҳум. Модоме ки дар паси парда касе аст, ки моҳир будан ва тавонмандии худро бо ин ҳама махлуқоти пур аз ҳикмат ва маҳорат зоҳир мекунад, худро шинос мексозад ва бо ин ҳама махлуқоти беҳисоби зебову фаттон нишон медиҳад ва бо додани неъматҳои бешумори лазизу нафис шукр ва ситоишашро воҷиб гардонида аст ва халқро ба тарафи ибодат дар баробари Парвардгории худ, бо ибодати пур аз муҳаббат, сипосгузорӣ ва шукр дар баробари ин тарбия ва дастгирии умумӣ бо меҳрубониву парасторӣ ташвиқ мекунад (ба дараҷае, ки ӯ хӯрок ва таомҳои раббониро тавре омода месозад, ки нозуктарин завқи даҳон ва ҳама гуна иштиҳо онро муносиб медонад). ӯ халқро ба тарафи имон, ислом, итоат ва фармонбардорӣ дар баробари худовандияш, ки онро бо пайи ҳам овардани мавсимҳо ва гардиши шабу рӯз ва дигаргуншавии онҳо ва дигар намуд корҳои бузург,у амалиётҳои азим ва фаъолиятҳои пурҳайбату навовариҳои ҳаким, равон мекунад…

ӯ адолат ва инсофи худро бо ҳимояи ҳамешагии накӯӣ ва накӯкорон, бартараф кардани бадӣ ва бадхоҳон, саркӯб намудани золимҳо ва дурӯғгӯён ва овардани балоҳои осмониро барои ҳалоки онҳо зоҳир мекунад.

Пас, шакке нест, ки маҳбуб ва содиқтарин банда дар назди Зоти аз чашм ноаён касест, ки барои мақсадҳои зикршудаи ӯ холисона амал намояд ва касест, ки сирри бузургро дар пайдоиши олам ҳал намуда, муаммои онро баён кунад, ва ҳамеша бо номи холиқи худ талош кунаду аз ӯ дар ҳама амалҳо мададу тавфиқу қувват талаб намояд. Пас, ин банда ғайр аз Муҳаммади қурайшӣ дигар ҳеҷ кас нест.

Сипас, ин сайёҳ ақлашро хитоб намуд: “Модоме ки ин нӯҳ далел сидқи ин Паёмбар (с.а.в)-ро исбот мекунанд, пас шакке нест, ки ӯ қутби шарафи башарият ва мадори фахри олам мебошад ва ӯ арзанда ва лоиқи номгузор шудани шарафи одамизод ва гирифтани лақаби фахри оламиён бошад. Он чи, ки дар дасти ӯ аз ҷониби Худо мебошад, Қуръони карим аст, ки ҳукми маънавии худро дар беш аз нисфи олам бо камолоти доштаи худ побарҷо намуда, зоҳир мекунанд, ки хубтарин инсон дар ин олам Паёмбар (с.а.в) мебошад ва сухани ҳақиқӣ дар ҳақи Парвардигорамон ин сухани ӯ (с.а.в) аст.

Пас, эй ақли ман биё ва андеша намо, асоси даъватҳои ин Паёмбар (с.а.в) ва ҳадафи зиндагии ӯ шаҳодат бар вуҷуди Худо, далолат бар ягонагии ӯ, баёни сифатҳои поки ӯ, собит намудани номҳои поки ӯ ва исботу эълони он аст. Бо ҳуҷҷат ва ҳазорҳо ҳақиқатҳои қавию садҳо мӯъҷизаҳои собиту қатъӣ. Яъне офтоби маънавие, ки ин оламро нур медиҳад ва далели ошкор бар ваҳдоният ва вуҷуди Парвардигорамон мекунад, ин Паёмбари карим (с.а.в) аст, ки лақабаш ҳабиби Худо аст.

Ин ҷо се иҷмоъи бузургеро, ки  на фиреб медиҳанд ва на мегузоранд фиребат диҳанд ва шаҳодати ӯро тасдиқ мекунанд, баён мекунем:

Иҷмоъи аввал. Иҷмоъи касоне, ки дар олам бо номи хонадони Муҳаммад (с.а.в) шинохта шудаанд, ин ҷамоати нуроние, ки Имом Алӣ (р) дар муқаддимаи онҳост мефармояд: “Агар парда бардошта шавад, яқини ман зиёд намешавад” ва аз пайи онҳо ҳазорон авлиёи бузурги соҳибақли росто ва нигоҳи амиқ, ки ғоибона аз ӯ пайравӣ намуданд, ба монанди шайх Ҷайлонӣ, ки бо вуҷуди дар Замин буданаш, бо басирати худ Арш ва Исрофилро бо азаматаш медид.

Иҷмоъи дуюм. Иҷмоъи он ҷамоати машҳури олам, ки маъруф ба саҳобагон (р) мебошанд ва бо иттифоқ, тасдиқ ва имони побарҷои онҳо ба ин Паёмбар (с.а.в), ба дараҷае ки молу рӯҳ ва падару хешовандони худро фидо ва қурбони ин Паёмбар (с.а.в) мекарданд, онҳо қавме буданд, ки дар саҳро ва дар муҳити ҷаҳлу нодонӣ дур аз ҳаёти иҷтимоъӣ ва афкори сиёсӣ, бидуни ҳидояту китоб ва дар торикии асри пеш аз биъсат зиндагӣ мекарданд. Аммо дар муддати кӯтоҳ ба устод, роҳнамо, сиёсатмадор ва ҳокимони одил барои пешрафтатарин умматҳо аз ҷиҳати сиёсат, ҷомеашиносӣ, илм ва тамаддун мубаддал шуданд, оламро аз Шарқ то ба Ғарб ҳукм намуда, байрақи адолати онҳо дар замину баҳр ҷилва менамуд.

Иҷмоъи сеюм. Тасдиқи ҷамъи бузурги олимони муҳаққиқ, ки ададу шумора надоранд ва дар уммати ӯ бузург шудаанду маслакҳои гуногунро пайравӣ намудаанд ва онҳо дар ҳар аср мухлисони худро доштанд, ки дар ҳар илм мутахассис мебошанд, бо иттифоқ иҷмоъи ҳамаи онҳо бар сидқи ӯ иҷмоъи бузург аст!…

Ин сайёҳ хулоса намуд, ки шаҳодати ин Паёмбар (с.а.в) бар ваҳдонияти Худо мисли шаҳодати як шахси оддӣ ва ҷузъӣ нест, балки шаҳодати умумӣ, куллӣ ва мустаҳкамест, ки ҳаргиз табдил намешавад ва агар шайтонҳо дар ҳама макон ҷамъ шаванд, ба он шаҳодат халал ворид карда наметавонад.

 

* Мулоҳиза. Шояд дар ин рисола ташобуҳи миёни ривоятҳоро мулоҳиза карда бошед, ки Қозӣ Айёз дар китоби машҳури худ, «аш-Шифо битаърифи ҳуқуқил Мустафо» ёдрас кардааст. Ман ибораҳои Қозӣ Аёзро ба ҷойи ибораи худам гузоштам ва онро дар даруни нохунак гирифтам. Аммо дар хусуси тахриҷи ҳадисҳои шариф бародар, Фаллоҳ Абдурраҳмон Абдуллоҳ, ки Худованд аҷрашро бидиҳад, дастбакор буд. Пас, ҳар ҳадисеро, ки дар ҳошия тахриҷ карда шудааст ва номи тахриҷкунанда омада бошад, дониста бошем, ки   ин кор аз заҳматҳои ӯст, фарқе намекунад, ки дар ҳамин ҷилд бошад ва ё дар ҷилдҳои дигар.

 

[1] Қиссаи мусалмон шудани Абдуллоҳ ибни Салом дар «Саҳеҳ»-и Бухорӣ омадааст. (ниг. «ал-Мишкот» 5870) ва («аш-Шифо» 1/247) аз Тирмизӣ ва дигарон.

[2] Аз Абӯамома ривоят шудааст, ки Абӯзар мефармояд: «Пурсидам эй Паёмбар и Худо (с.а.в)! Ба пуррагӣ теъдоди набиҳо чанданд?». Фармуданд: «Як саду бисту чор ҳазор, ки аз миёни онҳо сесаду понздаҳ нафарашон расул буданд». Ривояти Аҳмад (муҳаққиқи «Мишкотулмасобеҳ» (3/122-5737) мегӯяд ҳадис саҳеҳ аст). Ҳамчунин ниг. «Зодулмиъод» муҳаққиқаш ал-Арноутӣ (1/43-44)

[3] Имом Муслим дар китоби «Зуҳд, сифати Ҷаннат ва имон» аз Абӯҳурайра чунин ривоят мекунад, ки ӯ гуфта: «Мо ҳамроҳи Паёмбари Худо (с.а.в) нишаста будем, ки садои афтидани чизе ба гӯшамон расид. Пас Паёмбар (с.а.в) гуфт: «Оё медонед ин чи буд?». Гуфтем: «Худо ва Паёмбараш беҳтар медонанд». Гуфт: «Ин садои сангест, ки ҳафтод сол қабл ба оташ андохта шуда буд ва он санг ҳамчунон тарафи поёни Дӯзах мерафт ва ҳамакнун ба қаъри Дӯзах афтод». Дар ривояти дигар ибораи «Пас шумо садои онро шунидед» изофа шудааст  (4/2184 – 2185 рақами 2844).

Ҳамчунин аз Ҷобир (р) ривоят шудааст, ки Паёмбар  (с.а.в) аз сафаре баргаштанд ва вақте ба Мадина наздик мешуданд, чунон боди сахте вазид, ки наздик буд ҳамаи савораҳоро зери хок намояд. Пас Паёмбар (с.а.в) фармуданд: «Ин бод барои марги мунофиқе мевазад». Вақте ба Мадина расиданд, маълум шуд, ки яке аз мунофиқони бузург вафот крадааст». (4/2145 рақами 2784). Ҳамчунин ин ҳадисро Аҳмад бо ибораи дигар ривоят кардааст: (3/341,346). Ниг. Китоби «Шарҳи шифо»-и Алиқорӣ (1/697)

[4] Ба ақволи олимони ҳофизи ҳадис ба монанди Ассуютӣ, Ассаховӣ, Ибни Салоҳ, Ибни Таймия, Лактавӣ ва дигарон дар мавзӯи аз ҳад гузаштани Ибни Ҷавзӣ дар китоби худ бо номи «Алмавзуъот» муроҷиат  намо, ки чӣ гуна ӯ дар ин боб сахт фурӯ рафтааст, ҳатто ҳадисҳои саҳеҳи зиёдеро дар китоби худ дарҷ намудааст… ниг. китоби «Посухҳои бартар барои даҳ саволи мукаммал»-и Абдулҳайи Лактавӣ ва таҳқиқи Абдулфаттоҳ Абӯҷадда дар саҳ. 80, 120, 163, 170 ва инчунин китоби «ар-Рафъ ваттакмил», саҳ. 50-51.

[5] Ҳадисҳо дар бораи Маҳдӣ дар «Сунан»-и Тирмизӣ омадааст, 52. Абӯдовуд, боби «ал-Маҳдӣ» 1-21, «Ал-муснад» 1/84, Ибни Моҷа 534, Ҳоким, Табаронӣ, Абӯяълои Мусалӣ, ки инҳо ҳама исноди ҳадисҳоро ба гурӯҳе саҳобагон медиҳанд. Шавконӣ дар «ат-Тавзеҳ» мегӯяд: «Ҳадисҳое, ки дар мавриди Маҳдӣ омаданд ва метавон  ба онҳо дастрасӣ пайдо кард, ададашон панҷоҳ мебошанд, ки дар миёни онҳо ҳадиси саҳеҳ, ҳасан ва мавзӯъ дида мешавад».  Пас ҳадиси Маҳдӣ бидуни шак, мутавотир мебошад ва дар он ҳеҷ шубҳае нест. Лафзи мутавотирро метавон ба истилоҳҳои навишта дар усул монд, ки ба ҳадди мутавотир нарасида бошанд. Аммо осоре, ки аз саҳобагон дар бораи Маҳдӣ ба мо расидааст, хело зиёданд, ки ҳукман ҳама марфуъ мебошанд, зеро дар бораи Маҳдӣ танҳо аз пеши худ наметавон иҷтиҳод намуд. («ал-Изоъа»-и Муҳаммадсиддиқ Ҳасанхон, 113-114).

[6] Далел бар ин, ки Худованд Паёмбари худро дар бораи ин ки Оиша (р) дар ҷанги Ҷамал ширкат мекунад иттилооти комил надод, ин аст, ки ӯ ба ҳамсарони покаш мегуфт: «Бар сари кадом яке аз шумоён сагони Ал-Ҳаваб меҷаканд?». Яъне кадом яке аз шумоён дар ин воқеа ширкат мекунед? Ҳикмати ин дар он аст, ки Худованди мутаол намехост хотири Паёмбар (с.а.в)-ро нисбат ба ҳамсаре, ки хело дӯсташ медошт, озурда намояд, вале дар баробари ин Худованди мутаол ба ӯ ин воқеаро муҷмалан баён намуд ва барои ҳамин ба ҳазрати Алӣ (р) гуфтанд: مَاْمَنَهَا بَلِّغْهَا وَ فَارْفَقْ «Бо он меҳрубон бош ва ба ҷойи амн ӯро бирасон». Муаллиф.

[7] Саҳеҳи мутавотир аст,китоби саҳеҳи «Ҷомеъуссаѓир». Муҳаққиқ мегӯяд: «Ин ҳадис саҳеҳ ва мутавотир аст» (5/352). ӯ номи ҳафтоду як саҳобиро овардааст, ки ин ҳадисро ривоят кардаанд. Ҳамчунни дигар касоне буданд, ки ин ҳадисро аз ҷумлаи мутавотир ҳисобидаанд амсоли Ибни Салоҳ, Нававӣ, Ироқӣ, Ибни Ҷавзӣ ва дигарон. («Назми пароканда дар бораи аҳодиси мутавотир», 20-24).

[8] Аммора ибни Хузайфа ривоят мекунад, ки амакаш, ки аз саҳобагони Паёмбар (с.а.в) буд, ба ӯ чунин нақл намудааст: «Паёмбар (с.а.в) аз аъробие асперо харидорӣ намуд. Пас Паёмбар (с.а.в) аз аъробӣ талаб намуд, то аз паси ӯ равад, то қимати онро пардохт намояд ва Паёмбар (с.а.в) пешопеш тезтар роҳ мерафт ва аъробӣ оҳиста аз қафои ӯ равон буд. Чанд марде пеши роҳи аъробиро гирифтанд ва аспро нарх менамуданд ва онҳо намедонистанд, ки Паёмбар  (с.а.в) ин аспро харидааст. Пас, аъробӣ ба тарафи Паёмбар (с.а.в) садо намуд, ки агар аспро хариданӣ бошед, пас онро бихаред ва илло ман ӯро мефурӯшам. Пас, Паёмбар (с.а.в) вақте ин суханони аъробиро шунид, гуфт: «Оё ин аспро ман аз ту нахаридаам?». Аъробӣ гуфт: «Ба Худо қасам не, ман онро ба ту нафурӯхтам». Пас, Паёмбар (с.а.в) гуфт: «Не, онро ба ман фурӯхтаӣ».   Аъробӣ баргашта талаб мекард, то шоҳид биёварад. Хузайма гуфт: «Ман гувоҳӣ медиҳам, ки ту онро харидаӣ».   Паёмбар (с.а.в) ба тарафи Хузайфа рӯй оварда гуфт: «Дар кадом асос гувоҳӣ медиҳӣ?». Гуфт: «Эй Паёмбари Худо! Дар он асос, ки туро бовар мекунам». Паёмбар (с.а.в) шаҳодати Хузаймаро ҳамчун ду гувоҳ қарор дод». Ҳадис саҳеҳ аст. Онро Абӯдовуд бо рақами (3607), Нисоӣ дар боби «Савдо» (81), «Алмуснад» (5/215-216, дар «Маҷмаъ» (9/360) аз ҳадиси Хузайфа Ибни Собит. Ҳайсамӣ мегӯяд: «Онро Табаронӣ ривоят кардаааст ва тамоми мардони санади он мӯътамад мебошанд». Онро Ҳофиз дар «Матолиби олия» (4052) овардааст ва муҳаққиқи он ба саҳеҳ будани он ишорат кардааст. Ҳамчунин ба китобҳои «ал-Исобат» (2260) ва «Найлулавтор» (5/180) муроҷиат намоед.

[9] Ин ривоятро Бухорӣ дар китоби «Сулҳ» аз Абӯбакр ривоят мекунад (3/244), ва  дар китоби «Нишонаҳои Паёмбарӣ» (4/249) ва дар «Маноқиб» низ омадааст. Ҳамчунин онро Муслим дар «Маноқиб» (30) зикр намудааст ва мегӯяд ҳадис ҳасан ва саҳеҳ аст («Туҳфатул аҳвазӣ» 10/277-288).

Онро Насоӣ дар боби «Ҷумъа» (27) ва Аҳмад дар «Муснад»-и худ (5/37,44,49,51,354) ривоят намуданд. Табаронӣ (шумораи 874) ва Абӯдовуд дар «»Сунан»-и худ дар боби «Дар бораи фитна сухан нагуфтан» 12,13 (2/519-520) ривоят намуданд.

[10] Аз ҳарати Алӣ ривоят шудааст, ки мегӯяд: «Маро Паёмбари Худо (с.а.в) дар бораи ҷанг бо аҳдшиканҳо, ситамгарон ва аз дин беруншудаҳо хабар дода буд». Дар ривояти дигаре омадааст, ки «Ман маъмурам то бо аҳдшиканҳо биҷангам» пас он ҳадисро гуфтанд. Ин ҳадисро Баззор ва Табаронӣ дар «ал-Авсат» ривоят кардаанд. Дар яке аз ду ривояте, ки аз Баззор  омадааст, дар он ривоят тамоми мардони санади он ба ѓайр аз Рабиъ ибни Саъид саҳеҳ мебошанд ва Ибни Ҳаббон ӯро мӯътабар мешуморад («Маҷмауззавоид»-и Байҳақӣ 7/238) ва Ҳофиз ибни Ҳаҷар ӯро дар гурӯҳи олӣ овардааст (4462, 4463).

[11] Ин ҳадисро Ибни Касир дар «ал-Бидоя ванниҳоя» овардааст (6/213) ва гуфтааст онро Байҳақӣ аз роҳи Ҳузайл ибни Билол овардааст. Дар ин ҳадис заъф аст. Онро Байҳақӣ дар «Маҷамауззавоид»» аз Абӯҳаризи ал-Мозанӣ овардааст, ки Абӯяъло онро ривоят кардааст. Дар санади ин ҳадис номи Абдумалик ибни Муслим омадааст, ки Бухорӣ ҳадисҳои ӯро саҳеҳ намешуморад (7/235). Ниг. «Шарҳи Шифо»-и Алиқорӣ (1/686-687), ки дар он омадааст: «Онро Байҳақӣ дар «Далоили набувват» ривоят кардааст». Дар «Матолиби олия»-и Ибни Ҳаҷар ин ҳадис бо ибораи дигар ва бо санади дигари ба ин наздик омадааст (рақами 4470, 4475, 4476).

[12] Ин ҳадис саҳеҳ аст: онро Аҳмад ривоят кардааст (6/ 52, 97) ва дигарон аз Яҳё ибни Саъид ва дигарон ривоят кардаанд. Ибораи Яҳё чунин аст: «Вақте Оиша омад ва шабона ба обҳои қабилаи Омир расид, сагҳо ба ҷакидан даромаданд. Оиша пурсид: «Ин чӣ обест инҷо?». Гуфтанд: «Оби Ҳавъаб». Гуфт: «Гумон мекунам ман бояд баргардам». Баъзе касоне, ки ӯро ҳамроҳӣ мекарданд, гуфтанд бояд пеш равӣ, то мусалмонон туро бубинанд ва шояд дар миёни онҳо сулҳ шавад. Гуфт: «Паёмбари Худо (с.а.в) рӯзе ба ман  гуфта буд: «Бар сари кадом яке аз шумоён сагони Алҳавъаб меҷаканд?…».

[13] Ҳадис саҳеҳ аст. Инро Ҳайсамӣ мегӯяд (7/234). Ривоят аз Баззор аст ва мардони санади он мӯътаманданд. Ҳофиз низ дар «Фатҳулборӣ» чунин гуфтааст (13,45). Онро ҳамчунин Ҳофиз ибни Ҳаҷар дар «Матолиби олия» бо тарзи наздик ривоят кардааст (4/297) ва муҳаққиқи он ба саҳеҳ будани он ишора намудааст ва гуфтааст Бусайрӣ мегӯяд: «Онро Ибни Абӯшайба ривоят кардааст ва тамоми ровиёни он мӯътамад мебошанд». Бусайрӣ дар инҷо ѓайри Бусайрии соҳиби китоби «Қасидаи Бурда» аст.

[14] Саҳеҳ аст. Онро Табаронӣ ва Ҳоким (3/113) аз Аммор ибни Ёсар ривоят намудаанд, ки Паёмбар (с.а.в) фармудаанд: «Оё мехоҳед шуморо дар бораи бадбахтарини мардумон хабар диҳам, ки ду мард мебошанд? Уҳаймари қавми Самуд, ки шутурро ба қатл расонид ва дигараш ҳамонест, ки эй Алӣ, туро зарба мезанад бар ин ҷо, ҳатто инҷоят тар мешавад» (  «Ҷомеъуссаѓир» бо рақами 2586 ва муҳаққиқ гуфтааст он саҳеҳ аст). Аммо дар бораи қотилашро чӣ гуна шинохтани Алӣ   ба «Маҷмаъ» (9/138) муроҷиат намо.

Ҳайсамӣ мегӯяд тамоми мардони санади он мӯътамад мебошанд ва онро ба Абӯяъло нисбат медиҳад ва онро Ҳофиз дар «Матолиб» овардааст (4513) ва муҳаққиқ ба воқеъ шудани он ишора намуда.

[15] Бухорӣ (3/343) ва Муслим (2/744-745) аз Абӯсаиди Худрӣ ривоят мекунанд, ки ҳангоме ки мо ҳамроҳи Паёмбари Худо (с.а.в) будем ва ӯ чизеро тақсим мекард, ногоҳ ба назди ӯ Зухувайсира омад ва ӯ марде буд аз қабилаи Тамим, пас гуфт: «Эй Паёмбари Худо (с.а.в) адл кун». Паёмбар (с.а.в) гуфтанд: «Вой бар ту! Агар ман адл намекунам, чӣ касе адл мекунад? Ман ноумеду зиёнкор мешавам, агар адл накунам». Пас Умар гуфт: «Иҷозат диҳед, то гарданашро бишканам».Паёмбар (с.а.в) гуфтанд: «ӯро раҳо кун. ӯ дӯстоне дорад, ки ҳар яке онҳо намозҳои шуморо дар баробари намозҳои худ ва рӯзаҳои шуморо дар баробари рӯзаҳои худашон ночиз мешуморанд ва онҳо Қуръонро тиловат мекунанд, дар ҳоле ки он аз ҳалқи онҳо дуртар намеравад, онҳо аз дин берун мешаванд, ҳамчуноне ки тир аз камон берун мешавад, ба либосу таому ҷому шароби худ назар мекунанд, чизеро намебинанд, ки хун ва палидӣ ҳамаро пур кардааст, нишонаи онҳо ҳамон марди сиёҳе мебошад, ки яке аз мушакҳои ӯ ба монанди синаи зан аст. Онҳо мебароянд дар миёни беҳтарин гурӯҳи мардум». Абӯсаид мегӯяд: «Ман шаҳодат медиҳам, ки инро аз Паёмбар (с.а.в) шунидаам ва шаҳодат медиҳам, ки Алӣ писари Абӯтолиб бо онҳо ҷангид ва ман низ бо Алӣ будам. Пас Алӣ дастур дод, то он мардро пайдо кунем, пас онро ба назди ӯ оварданд, ҳатто вақте ба ӯ назар намудам, ҳамон авсоферо, ки Паёмбар (с.а.в) намуда буд, дар ӯ пайдо намудам».

[16] Ҳадис саҳеҳ аст. Онро Имом Аҳмад дар боби «Фазилатҳои саҳоба» аз умми Салама ва Оиша овардааст. Муҳаққиқ мегӯяд санади он саҳеҳ аст (1357). Ҳайсамӣ дар «Маҷмаъ» мегӯяд, ки онро Аҳмад ривоят кардааст ва тамоми мардони сананди он саҳеҳанд (9/187). Ниг. «ал-Муснад» 6/294 ва онро Табаронӣ ихроҷ кардааст 3/113, ривоят аз ҳазрати Оиша аст ва дар он шакке нест ва исноди он саҳеҳ аст. Аммо он чи ривоят шудааст ба ин ки ӯ дар Аттаф кушта мешавад, онро Ҳайсамӣ дар «Маҷмаъ» ривоят кардааст (9/188). Ҳамчунин ин ҳадисро тақвият медиҳад, он чи Паёмбар  (с.а.в) таҳдидан баён намуданд, ки ин ҳодиса дар соҳили Фурот рух медиҳад ва дар Карбало ва ин ба дигар ҳадисҳо собит шудааст. Ниг. Саҳеҳи «Ҷомеъуссаѓир» ва зиёдаҳои он (217) ва фазилатҳои саҳобагон (1391).

[17] Порае аз ҳадисест, ки онро Ҳоким ихроҷ намудааст (4/787). Заҳабӣ мегӯяд ин ҳадис мавзӯъ аст. Ва он чи дар дигар ҳадиси саҳеҳ омадааст ва он маънои инро собит мекунад ва Табаронӣ дар «ал-Кабир» аз Амр ибни Ос ривоят мекунад, ки Паёмбар (с.а.в) фармуданд: «Аввалин мардуме, ки ҳалок мешаванд, Қурайшҳо мебошанд ва аввалин қурайшиҳое, ки ҳалок мешаванд, ин аҳли байти мананд» («Ҷомеъуссаѓир» 2585. Муҳаққиқ мегӯяд саҳеҳ аст.) Ҳамчунин ниг. «Силсилаи ҳадисҳои саҳеҳ», 1737).

[18] Ҳадис саҳеҳ аст. Ҳадиси   “Уммат ба ҳафтоду се гурӯҳ тақсим мешаванд ва аз миёни онҳо танҳо як тоифа раҳоёфта мебошад», бо чандин роҳҳо ривоят шудааст. Исноди он саҳеҳ аст. Мо аз миёни ривоятҳо инро зикр мекунем, ки аз Муовия ривоят шудааст, ки «Ҳафтоду ду тоифа дар Дӯзаханд ва танҳо як тоифаи он дар Биҳишт ва ин ки дар миёни умматони ман қавмҳое мебароянд, ки ҳаво дунболи онҳо медавад, ҳамчуноне ки саг дунболи соҳиби худ медавад ва рагу пайванде дар онҳо намемонад, магар ин ки ҳаво дар он дохил мешавад». Ин ҳадисро Аҳмад ва Абӯдовуд ривоят мекунанд («Мишкотул масобеҳ», 172. Муҳаққиқ мегӯяд он саҳеҳ аст). Онро ҳамчунин Тирмизӣ ривоят кардааст ва мегӯяд ҳасан ва саҳеҳ аст ва Ибни Моҷа ва Абӯдовуд ҳамаи инҳо ҳадисро аз Абӯҳурайра ривоят кардаанд («ал-Фатҳу раббонӣ»-и Суютӣ 2/24). Онро Абӯдовуд аз Анас дар боби «Фитнаҳо» (1322) зикр намудааст. Дар «аз-Завоид» омадааст, ки исноди он саҳеҳ аст ва мардонаш ҳама мӯътамаданд. Тирмизӣ ҳадисро аз Ибни Амр ривоят кардааст ва дар он ибораи «Ҳамаи онҳо дар оташанд, магар як миллат, ки дар оне мебошад, ки ману асҳобам дар он будем». («Саҳеҳи «Ҷомеи саѓир», 2558 ва муҳаққиқ мегӯяд саҳеҳ аст). Ниг. «Силсилаи ҳадисҳои саҳеҳ», 1737.

[19] Ҳадис саҳеҳ аст. Аз Абӯсаъиди Худрӣ ривоят шудааст, ки мегӯяд: «Мо ҳамроҳи Паёмбар (с.а.в) будем, ки фармуданд: «Дар миёни шумо касест, ки барои таъвили Қуръон ҷанг мекунад, ҳамчуноне ки ман барои нозил шудани он ҷангидаам». Инро Аҳмад ривоят мекунад ва исноди он ҳасан аст. («Маҷмаъуззавоид», 6/244). Ҳамчунин онро Ҳайсамӣ овардааст   (9/133-134) ба ибораи дарозтар аз он. Ва мегӯяд: «Онро Аҳмад ривоят кардааст ва мардони санади он мардони саҳеҳанд ба истиснои Фитр Ибни Халифа ва он мӯътамад аст». Ва он дар назди Имом Аҳмад аст дар «Муснад» (3/83). Ин ҳадисро Ҳоким саҳеҳ шуморидааст бар шартҳои шайхайн ва Заҳабӣ бо ӯ мувофиқ аст ва ҳардуро муҳаққиқ дар «Фазоили саҳоба» иқрор кардааст (2/627,637).

[20] Инро шайхайн ва дигарон ривоят кардаанд (Алиқорӣ 1/678-679)

[21] Инро Бухорӣ аз Авф ибни Молик ривоят кардааст (Алиқорӣ 1/678-679)

[22] Инро Бухорӣ ва Муслим ва Молик аз Сафён ибни Абӯзуҳайр ривоят кардаанд (Алиқорӣ 1/678)

[23] Ҳамчуноне ки онро Бухорӣ дар боби «Нишонаҳои Паёмбарӣ» овардааст (4/254). Ҳамчуноне ки онро шайхайн аз Саҳл ибни Саъд ривоят кардаанд (Алиқорӣ 1/679)

[24] «Саҳеҳ»-и Муслим (4/2236-2237 бо рақами 2918).

[25] Ҳадис саҳеҳ аст. Онро Тирмизӣ, Ибни Моҷа, Ҳоким ва Тирмизӣ саҳеҳ гуфтаанд («Туҳфатулаҳвазӣ», 10/147) ва онро Аҳамад ривоят кардааст («Фатҳуррабонӣ»-и Суютӣ 22/182).  Дар «Мишкотул масобеҳ» омадааст (3/232). Муҳаққиқ мегӯяд: «Тирмизӣ онро ҳасан мешуморад ва ҳамон таврест, ки ӯ гуфтааст ё болотар. Дар китоби «Фазоили саҳоба»-и Имом Аҳмад бо санади саҳеҳ, ҳасан ва заиф ин ҳадис омадааст. Муҳаққиқ мегӯяд: «Ҳадиси рақами (197,479) санадҳои онҳо ҳасан аст ва рақами (478,670) санадҳои ин ду саҳеҳ аст ва ҳамаи ин ҳадисҳо аз Ҳузайфа ривоят шудаанд».

[26] Инро Муслим ривоят мекунад (4/2215 бо рақами 1779) ва Аҳамд (5/278 бо рақами 284) ва Тирмизӣ дар ҳошияи «Туҳфатулаҳвазӣ» (6/397). Тирмизӣ мегӯяд: «Ин ҳадис саҳеҳ ва ҳасан аст». Ва Ибни Моҷа 3952 (2/1304) ва Абӯдовуд (2/412) ва ҳамаи ривоятҳо аз Савбон омадааст.

[27] Инро Муслим ривоят мекунад (бо рақами 1779) ва Аҳамд онро тахриҷ мекунад (1/390 бо рақами 284) ва Ҳоким (3/349)   онро саҳеҳ мегӯяд ва Заҳабӣ бо он мувофақат  мекунад («Мишкотул масобеҳ», 3/167 бо рақами 5871) ва дар «Зодулмиъд» бо таҳқиқи Арноутӣ (3/174)

[28] «аш-Шифо», (1/343). Онро Байҳақӣ аз Урва ва Саъид ибни Мусайяб ҳамчун мурсал ривоят мекунад. Он дар ҷанги Уҳуд аз гардан  ҷароҳат хӯрд ва бо он мурд. (Ал-Хафоҷӣ 3/207 ва Алиқорӣ 1/699). Ниг. «аш-Шифо», (1/116).

[29] Бухорӣ (5/182) аз Анас. Онро Аҳмад ва Насоӣ низ ривоят кардаанд («Саҳеҳи «Ҷомеъуссаѓир», 1/122).

[30] Хафоҷӣ (3/210) дар «Зодулмиъод», таҳқиқи Арноутӣ (3/385)

[31] Ҳадис саҳеҳ аст. Аз Сафина ривоят шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) фармуданд: «Баъди ман хилофат дар умматонам сӣ сол аст, пас баъди он подшоҳист». Инро Аҳмад, Тирмизӣ, Абӯяъло дар «Муснад»-ҳояшон   ва Ибни Ҳаббон дар «Саҳеҳ»-аш ривоят кардаанд. («Саҳеҳи «Ҷомеъуссаѓир» бо рақами 3336, муҳаққиқ онро саҳеҳ гуфтааст) («Фатҳурраббонӣ»-и Суютӣ23/10) ва дар «Сисилаи ҳадисҳои саҳеҳ» (460) бо чандин равиш.

[32] Ҳадис саҳеҳ аст. «аш-Шифо» (1/340). Имом Аҳмад ривоят мекунад (4/273), ки Паёмбар  (с.а.в) мефармояд: «Дар миёни шумо то он замоне ки Худованд мехоҳад, он бошад ва сипас онро бармедорад. Чӣ пас подшоҳии қавӣ дар миёни шумо мешавад, то он замоне ки Худованд мехоҳад он бошад ва сипас онро бармедорад. Сипас подшоҳи ситамкор мешавад, то он замоне ки Худованд мехоҳад, он бошад ва баъд онро бармедорад. Сипас хилофат бар равиши Паёмбар (с.а.в) мешавад» ва баъд Паёмбар (с.а.в) хомӯш истод. Ин ҳадис дар «Муснад»-и Таёлисӣ (438). Ҳайсамӣ дар «Маҷамъ» (5/189) мегӯяд: «Инро Аҳмад ва Баззор пурратар аз ин ривоят кардааст ва Табаронӣ дар «Қисмат» баъзеи онро ривоят намудааст. Мардони санади он мӯътамад мебошанд». Онро Ҳофизи Ироқӣ саҳеҳ гуфтааст («Силсилаи ҳадисҳои саҳеҳ», 1/9 ва «Фатҳурраббонӣ-и Суютӣ 3/10).

[33] Ҳадис саҳеҳ аст. Дар «Фазилатҳои саҳобагон» аз Амра духтари Артааи Адавӣ омадааст, ки мегӯяд: «Ман дар он соле, ки Усмон кушта шуд, ҳамроҳи Оиша ба тарафи Макка баромадем. Чун аз Мадина мегузаштем, ҳамон мусҳаферо дидем, ки чун Усмон кушта шуд, он дар доманаш буд. Аввалин қатраи хуни ӯ, ки рехта шуд, дар болои ин оят буд «Пас ба зудӣ Худованд бароятон кофист ва ӯ шунаво ва доност» («Бақара», 137), пас ҳеҷ касе аз қотилони ӯ табиӣ намурд». Муҳаққиқ мегӯяд: «Санади он саҳеҳ аст», (1/501 рақами 817).

[34] Ҳадис саҳеҳ аст. Аз Оиша (р) ривоят мекунад, ки Паёмбар (с.а.в) фармуданд: «Эй Усмон! Шояд Худованд туро ҷомае бипӯшонад, пас агар хостанд онро аз тани ту баркашанд, ту онро кашида ба онҳо мадеҳ». Инро Тирмизӣ ва Ибни Моҷа ривоят кардаанд. Тирмизӣ мегӯяд: «Дар ин ҳадис қиссаи дарозест ва ҳадис ҳасан ва ѓариб аст». Муҳаққиқ мегӯяд: «Санади он саҳеҳ аст ва дар «Муснад» (6/114) равиши дигари он омадааст («Мишкотул масобеҳ», 3/238).

[35] Ҳадис ҳасан аст. Бусайро мегӯяд: «Онро Абӯяъло ва Баззор бо санади ҳасан ривоят кардаанд» («ал-Матолибулъолия», 4/21). Ҳайсамӣ мегӯяд: «Онро Табаронӣ ва Баззор кӯтоҳ ривоят кардаанд ва мардони Баззор мардони саҳеҳ мебошанд, ба ѓайр аз Ҳунайд ибни Алқосим ва  ӯ мӯътамад аст». (2708). Ҳоким инро ривоят мекунад (3/554)

[36] «аш-Шифо» (1/338) дар ҳадисе, ки онро Тирмизӣ ва Ҳоким аз Ҳасан ибни Алӣ ривоят кардаанд ва Байҳақӣ онро аз Саъид ибни Мусаяд мурсал ривоят кардааст,   дар санади он заъф дида мешавад (Алиқорӣ, 1/683. «ал-Хафоҷӣ», 1/179).

[37] Асли ҳадис ин аст, ки Муовия обдонеро баъди Абӯҳурайра гирифта, дунболи Паёмбар (с.а.в) рафт. Абӯҳурайра инро шикоят кард. Замоне ки Муовия барои Паёмбар  (с.а.в) оби таҳорат мерехт, Паёмбар (с.а.в) сари худро як ё ду бор ба тарафи ӯ бардошт ва ба ӯ гуфт: «Эй Муовия, агар коре ба ту супорида шавад, пас ту аз Худованди мутаол битарс ва адлро пеша бигир». Муовия мегӯяд: «Ман ба сабаби ин гуфтаҳои Паёмбар (с.а.в) ҳамеша мунтазир будам, ки ба чӣ гирифтор мешавам, то ин ки ба ин кор гирифтор шудам». Ҳайсамӣ (5/186) мегӯяд: «Ин ҳадисро Аҳмад ривоят мекунад ва мардони он мардони саҳеҳ мебошанд» ва онро Абӯяъло аз Саъид ибни Муовия ривоят кардааст ва мардони он саҳеҳ мебошанд. Ниг. «ал-Матолибулъолия», (4085).

[38] «аш-Шифо» (1/338). Онро Тирмизӣ ва Ҳоким аз Ҳасан ибни Алӣ ривоят кардаанд ва Байҳақӣ онро аз Абӯҳурайра ривоят кардааст, (Алиқорӣ 1/684). Маънои ин ҳадисро метавонӣ дар «Саҳеҳи «Ҷомеъус-саѓир» (412) ва «ал-Матолибулъолия» (4531) пайдо намоӣ.

[39] Абӯяъло аз Абӯзар ривоят мекунад, ки Паёмбар  (с.а.в) фармуданд: «Аввалин касе, ки равиши маро дигар мекунад, мардест аз хонадони Умайя». («Саҳеҳи «Ҷомеъус-саѓир», 2579). Муҳаққиқ мегӯяд: «Ҳадис ҳасан аст»  («Силсилаи ҳадисҳои саҳеҳ», 1749) ва дар тавзеҳи ин ҳадис мегӯяд, ки манзур аз он мард Язид аст, ҳамчуноне ки дар «ал-Матолибулъолия» омадааст (4527, 4529).

[40] «аш-Шифо» (1/338). Дар «Муснад»-и Имом Аҳмад (1786, 2/216-218) аз ҳадиси Абӯмайсара аз Аббос омадааст: «Шабе ман дар ҳузури Паёмбар (с.а.в)  будам. ӯ (с.а.в) гуфт: «Бингар оё дар осмон ситорае пайдо мекунӣ». Гуфтам: «Бале». Гуфт: «Чиро мебинӣ?».   Гуфтам: «Сураёро мебинам». Гуфт: «Аммо дониста бош, ки замоне ин умматро ба теъдоди он аз насли ту сарварӣ мекунанд ва ду нафари он дар фитна мебошанд». Ҳайсамӣ (5/186)  мегӯяд: «Ин ҳадисро Аҳмад ва Табаронӣ ривоят мекунанд ва дар санади он Айсара мавлои Аббос омадааст ва ман ӯро намешиносам, магар дар тарҷумаи Абӯқабил ва боқӣ дигар мардони Аҳмад мӯътамад мебошанд». Аллома Аҳмад Шокир дар бораи ин ҳадис мегӯяд: «Исноди он саҳеҳ аст». Суханони ӯро метавонӣ дар «Муснад»-аш пайдо намоӣ. Ин ҳадисро Ҳоким ихроҷ кардааст (3/326) ва Хатиб дар «Таърихи Баѓдод» (11/96-97). Заҳабӣ мегӯяд: «Ин ботил аст». Ҳофиз дар «Лисонулмизон» ба ин таълиқ намудааст.

[41] Онро Бухорӣ дар боби «Фитнаҳо» ривоят кардааст (5/15) ва Муслим (40/2207 бо рақами 2880) ва ҳамчунин Бухорӣ дар боби «Маноқиб» (4/241).

[42] Инро шайхайн ривоят кардаанд («ал-Хафоҷӣ” 3/209 ва Алиқорӣ 1/699) ва «Ҳилятулавлиё» (1/94).

[43] Аз Абӯҳурайра ривоят шудааст, ки «Паёмбар (с.а.в) дар ҳамон рӯзе, ки Наҷҷошӣ даргузашт, ѓамгин гардид ва ба тарафи намозгоҳ рафт ва бо мардум саф гирифта, чор такбир намуд». Инро Бухорӣ дар боби «Ҷаноза», боби «Фазилати саҳобагони Паёмбар (с.а.в)» ва дар боби «Марги Наҷҷошӣ» ривоят мекунад. Онро ҳамчунин Муслим, Аҳмад, Молик, Шофеӣ, Байҳақӣ ва Абӯдовуд ривоят кардаанд.

[44] Онро Бухорӣ (5/15) ва Абӯдовуд ва Тирмизӣ аз Анас ва Тирмизӣ аз Усмон ва Аҳмад ва Абӯяъло дар санадаш ва Ибни Ҳаббон аз Саҳл ибни Саъд ривоят намудаанд.

[45] Муслим ривоят мекунад, ки  аз Абӯҳурайра ривоят шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) фармуданд: «Ором бош, эй Ҳиро. Дар рӯйи ту танҳо Паёмбар (с.а.в) аст ё сиддиқ ва ё шаҳид», инро замоне гуфт, ки дар рӯйи он худи Паёмбар (с.а.в) , Абӯбакр, Умар, Усмон, Алӣ, Талҳа, Зубайр, Саъд Ибни Абӯваққос буданд. Ривояти дигаре ба ин монанд вуҷуд дорад (4/1880): «Ором бош, эй Ҳиро, ки дар рӯйи ту Паёмбар (с.а.в) аст ё сиддиқ ё шаҳид». Инро Аҳмад аз Анас аз Абӯҳурайра ривоят мекунад ва Табаронӣ дар «ал-Кабир» онро аз Ибни Аббос (р) ривоят мекунад. Ин ҳадиси саҳеҳ аст («Саҳеҳи «Ҷомеъуссаѓир», 1/97 бо рақами 130).

[46] Ҳадиси саҳеҳ аз «аш-Шифо» 1\340.   Аз Оиша (р) ривоят шуда аст: «Паёмбар (с.а.в)  дар вақти бемории худ Фотима, духтарашро ба назди худ хонд, ба ӯ чизе гуфт. ӯ гирён шуд, сипас дубора ба гӯшаш хабаре гуфт, ки ӯ хушҳол шуд. Ман ӯро пурсидам, Фотима ба ман чунин гуфт: «Ба ман хабар дод, ки дар ин беморӣ вафот мекунам ва ман гирён шудам. Сипас ба ман хабар дод, ки ман аввалин касе мебошам, ки ба ӯ мепайвандам, ман аз ин хушҳол шудам». Инро Имом Бухорӣ (4\248, 5\26) ва Имом Муслим (4\1904, зери рақами 2450), Имом Аҳмад дар «Муснад»-и худ (6\77, 240,282,283) ва Тирмизӣ дар маноқиб ривоят намудаанд.

[47] Ҳадиси ҳасан аст  («аш-Шифо» 1\343) дар ҳадисе, ки онро Аҳмад ибни Роҳавия, Ибни Абӯусома ва Байҳақӣ ривоят намудаанд (Али Қорӣ 1\701). Ҳофиз ибни Касир ин ҳадисро аз ҳадиси дарозе, ки дар он сухани Ибни Масъуд аст, ҳангоме  ки ҷанозаи Абӯзарро дид, гуфт: «Паёмбар (с.а.в)  рост мегӯяд, Худо Абӯзарро раҳмат кунад, ки ӯ танҳо меравад ва танҳо зиндагӣ мекунад ва танҳо мемирад. Сипас пиёда шуда ва бо дастони худ ӯро ба гӯр супорид». Санади он ҳасан аст ва таҳриҷ нашудааст («Бидоя ва ниҳоя» 5\8,9). Ҳофиз ибни Ҳаҷар ин ҳадисро дар «ал-Маматолибулъолия» (4\116 бо рақами 4109) зикр намудааст. Бингар ба «ал-Исоба» (387,4\64), «Маҷмаъ» (9\332). Ҳайсамӣ мегӯяд: «Аҳмад ин ҳадисро бо ду роҳ ривоят кардааст ва ровиёни яке аз онҳо саҳеҳ мебошанд. Баззор ҳам ҳамин гуна бо ихтисор ривоят кардааст.

[48] Имом Бухорӣ, Муслим, ва Тирмизӣ онро аз Анас ривоят намудаанд ва Имом Аҳмад, Муслим, Насоӣ ва Ибни Моҷа аз Умми Ҳаром ривоят намудаанд («Саҳеҳи «Ҷомиъуссаѓир», 6\24 рақами 6620).

[49] Ҳадиси саҳеҳ.  Аз Асмоа бинти Абӯбакр (р) ривоят аст, ки Паёмбар (с.а.в) фармудааст: «Дар Сақиф як дурӯѓгӯ ва як хунхор аст”, ривояти Аҳмад ва Муслим (4\1971) ва ибора аз ӯст.

[50] Ҳадиси саҳеҳ. Тирмизӣ мегӯяд: «Каззоб Мухтор ибни Абӯубайд ва хунхор, Ҳаҷҷоҷ ибни Юсуф аст («Ҷомиъулусул», 10\99 бо рақами 7567) зикр шудааст, ки Ҳишом ибни Ҳассон гуфт: «Куштаҳои Ҳаҷҷоҷ ҳисоб карда шуд ва таъдоди онҳо ба 120 ҳазор расидааст”. Тирмизӣ тахриҷ кардааст (т.521). Муҳаққиқ мегӯяд: «Санади ҳадис то Ҳишом ибни Ҳассон саҳеҳ аст («Ҷомиъулусул» 10\99, рақами 7568). Бо сабр кушта шудан, яъне бидуни ҷанг куштан ё зиндон шудан то марг.

[51] Ҳадиси саҳеҳ аст. Онро Имом Аҳмад ва писараш дар «Завоид»-и худ (4\235), Имом Бухорӣ дар «Таърихи саѓир» (139) ва Ҳоким ривоят намуда, фармуданд: «Санади ҳадис саҳеҳ буда, ба он Заҳабӣ мувофиқат кардааст».  Ҳадисро ҳамчунин Хатиб дар «Талхис» (1\91), Ибни Асокир   (16\223\2) ривоят кардаанд ва Имом Ҳайсамӣ онро дар «Маҷмаъ» (6\218) зикр намуда, мегӯяд: «Имом Аҳмад, Баззор ва Табаронӣ онро ривоят намудаанд ва мардони санадаш саҳеҳ мебошанд». Ибни Ҳайсамӣ ҳадисро дар «Таърих» (2\10\101, «Махтутуррибот») ва Ибни Қониъ дар «Муъҷам» (15\2) ривоят кардаанд. Имом Албонӣ ҳадисро дар аҳодиси заъиф ворид намуда, онро заиф мегӯяд…

[52] Имом Бухорӣ, Муслим ва Тирмизӣ аз Абӯҳурайра ривоят кардаанд: «Агар имон дар Сурайё бошад, онро мардоне аз аҳли Форс ба даст меоранд» ва дар Муслим ривояте аз ин қабил омадааст (Имом Бухорӣ дар китоби «Тафсири сураи «Ҷумъа» ин ҳадисро ривоят кардааст («Луълӯ ва марҷон» бо рақами 1650 тахриҷ кардааст).

[53] Ҳадиси хело заъиф аст. Ҳамон гуна ки дар «Силсилаи аҳодиси заъиф» (1\390-392) ва китоби «Тазкиратулмавзуъот» (112) баён шудааст. Имом Аҳмад ҳадисро ба ибораи тамриз ривоят кардааст ва Имом Таёлсӣ онро марфуъ бо ибораи ба ин монанд ривоят кардааст ва ҳадис намунаҳои зиёд дорад, ки онро Хатиби Баѓдодӣ дар таърихи худ ва Байҳақӣ дар «ал-Мадхал» ривоят намудаанд. Имом Тирмизӣ низ ҳадисро ривоят намуда  ҳадиси ҳасан хондааст онро. Имом Аҳмад бо дигар ибора онро мегӯяд ва ин ҳадис ба Имом Шофеӣ, чунончӣ Аҳмад ва дигарон гуфтаанд, рост меояд. Имом Байҳақӣ ва Ибни Ҳаҷар гуфтаанд: «Роҳҳои ҳадис агар бо якдигар зам шаванд, қувват пайдо мекунанд ва маълум аст, ки ҳадис асл дорад» (бо ихтисор аз «Кашфулхаффо» 2\53-54).

[54] Ҳадиси саҳеҳ . Бингар ба ҳошияи (10) аз ишораи панҷ.

[55] Ҳадиси ҳасан. Имом Абӯдовуд ва Ҳоким аз Ибни Умар ривоят намудаанд, («Саҳеҳи «Ҷомеъуссаѓир» бо завоидаш 4\150). Имом ибни Ҳаҷар ба ҳасан будани он ишора намудааст, ҳамчуноне ки дар «Мишкот» баён шудааст (3\305).

[56] Дар ҳадисе, ки Имом Аҳмад ривоят намудааст «ал-Фатҳур раббонӣ лиссоъотӣ» (23\134) Суютӣ мегӯяд: «Имом Ҳоким бо иловае дар «Мустадрак» онро ривоят намуда, санадашро саҳеҳ гуфтааст ва онро тахриҷ накардаанд». Имом Заҳабӣ баъд аз Ҳоким мегӯяд: «Ҳакам Ибни Муъинро ваҳмӣ хондааст». Ҳайсамӣ мегӯяд: «Ҳадисро Абдуллоҳ, Баззор бо ихтисор ва Абӯяъло аз ӯ комилтар ривоят намудааст ва дар санади Абдуллоҳ ва Ибни Муъин Ҳакам ибни Абдулмалик мебошад ва ӯ заиф аст. Дар санади Баззор, Муҳаммад ибни Касири Қурайшии Куфӣ мебошад, ки ӯ низ заиф аст»

( «Маҷмаъуззавоид», 9\133). Табрезӣ дар «Мишкот» ба Имом Аҳмад нисбат додааст (3\246 рақами 693) Муҳаққиқ мегӯяд: «Ҳадисро Абдуллоҳ дар завоиди «Муснад» (1\160) ривоят намуда, санади онро заиф арзёбӣ намуданд, ҳадиси бо ин маъно ва бо санади дигари саҳеҳ омадааст. Аз Аби Саввор ривоят аст, ки    Алӣ (р) гуфт:  «Мардуме манро дӯст медоранд, то он ки вориди Дӯзах мешаванд ва қавме манро бад дида, бо ин бад дидан вориди Дӯзах мешаванд», Имом Аҳмад ин ҳадисро дар «Фазоилуссаҳоба» ривоят кардааст. Муҳаққиқ мегӯяд: «Санади ҳадис саҳеҳ аст» (565 рақами 952).

[57] Дар ҳадиси Паёмбар (с.а.в) омадааст, ки «Онҳо набаз доранд ва рофиза номида мешаванд», қисме аз ҳадисе, ки Табаронӣ аз Ибни Аббос ривоят кардааст, санади он ҳасан мебошад («Маҷмаъуззавоид» 10\22). Ҳадис бо чандин роҳ ва бо ибораҳои гуногун ривоят шудааст, бингар масдари гузашта ва «ал-Фатҳурраббонӣ лиссоъиди»-ро (24\20-21) ва ҳамчунин «Муснад»-и таҳқиқнамудаи Аҳмад Шокирро (2\137 бо рақами 880) ӯ санади ҳадисро аз роҳи Ҳасан ибни Алӣ ибни Абӯтолиб заиф мегӯяд.

[58] Ҳадиси саҳеҳ. Тирмизӣ аз Ибни Умар ривоят кардааст (2262 таҳқиқи Аҳмад Шокир) ва мегӯяд: «Ин ҳадис ѓариб, яъне заиф мебошад ва муҳаққиқи «Ҷомиъул-усул» онро мутолиа намуда, муваффақ нашудаанд» (10\40 рақами 7503). Пас, ҳадис ҳадиси саҳеҳ буда, онро муҳаққиқи «Ҷомиъуссаѓир» саҳеҳ мегӯяд (813) ва онро дар зумраи аҳодиси саҳеҳа гузоштааст (954)… Ҳадис намунае дигаре дорад аз ривояти Абӯҳурайра, ки онро Ҳасамӣ дар «Маҷмаъ» (10\237) ривоят намуда гуфтааст: «Ҳадисро Табаронӣ дар «Алавсат» зикр намуда, санади он ҳасан мебошад».

[59] Паёмбар (с.а.в) дар рӯзи Хайбар гуфтанд: «Фардо парчамро ба касе месупорам, ки Худованд бо дастони ӯ фатҳро меорад, ӯ Худову Паёмбар (с.а.в)ро дӯст медорад ва Худову Паёмбар (с.а.в) низ ӯро дӯст медоранд…». Ин ҳадисро Имом Бухорӣ дар «Маѓозӣ», боби «Ѓазваи Хайбар» (5\171), дар «Ҷиҳод», боби «Дуои Паёмбар (с.а.в) ба Ислому Паёмбарӣ», боби «Фазилати касе, ки ба дасти ӯ шахсе имон биоварад ва дар «Фазоили  асҳоби Паёмбар (с.а.в)», боби «Алӣ ибни Абӯтолиб» ривоят намудааст. Имом Аҳмад низ ҳадисро ривоят намудааст (5\333). Ин ҳама ривоятро аз ҳадиси Саҳл ибни Саъд ривоят кардаанд. Ҳамчунин ин ҳадисро Имом Бухорӣ (7\366), Муслим (рақами 1807) ва Аҳмад аз ҳадиси Салма ибни Акваъ ривоят намудаанд.

[60] Ҳадиси заъиф. Имом Суютӣ дар «ад-Дуррулмунтасира» (118) онро зикр намудааст: «Алӣ дарвозаи Хайбарро бардошта буд». Имом Ҳоким бо санади худ аз Ҷобир бо иборае ривоят кардааст, ки: «Алӣ (р) баъд аз оне, ки ба қалъа даст ёфтанд, яке аз дарвозаҳои онро канда, ба замин андохт, сипас ҳафтод мард ҷамъ шуданд ва бо машаққат дарро ба маконаш баргардониданд”. Суютӣ мегӯяд: «Ибни Исҳоқ дар китоби сирати худ аз Ибни Рофиъ ривоят мекунад: «Ҳафт нафар онро ба дигар паҳлӯ гардонида натавонистанд…». Рофиъ, ходими Паёмбар (с.а.в), ровии ҳадис мегӯяд: «Ман бо нафароне, ки ҳаштуми онҳо будам, кӯшиш намудем, то он дарро ба дигар паҳлӯ баргардонем, вале муваффақ нашудем». Ривоятҳои дигар хело бисёранд, аммо аз заъф дур нестанд, бингар «ал-Бидоя ванниҳоя»-и Ибни Касир (4\189-190). Ва «Кашфулхафо» (1168).

[61] Имом Аҳмад, Бухорӣ, Муслим, Абӯдовуд ва Тирмизӣ ин ҳадисро аз Абӯҳурайра ривоят намудаанд («Саҳеҳи «Ҷомиъус саѓир» ва зиёдоти он 6\174 рақами 7294).

[62] «аш-Шифо» (1\339). Имом Муслим аз Умми Салама бо ибораи «Гурӯҳи боѓӣ Амморро мекушанд” ривоят кардааст (4\2236) ва ҳамчунин аз Умми Салама бо ибораи «Туро гурӯҳи боѓиён мекушад” дар китоби «Фитнаҳо ва аломоти қиёмат» (4\2236 рақами 2916) ривоят намудааст. Имом Аҳмад аз Абӯсаъиди Худрӣ аз Абӯқатода бо ҳамин ибора ривоят намудааст («Фатҳурраббонӣ», 22\330). Имом  Бухорӣ ин ҳадисро ба ѓайри ибораҳои гузашта дар китоби «Намоз», боби «Кӯмак дар сохтмони Масҷид» ва дар китоби «Ҷиҳод», боби «Масҳи чанг ё хок аз сар» (1\112) ривоят кардааст. Имом Суютӣ ин ҳадисро дар  ҷумлаи аҳодиси мутавотире, ки тақрибан аз сӣ саҳобӣ ривоят шудааст, ривоят намудааст «Фатҳурраббонӣ» (23\142). Бингар ба «ан-Назмулмутаносир фил ҳадисил мутавотир» (126) шомил намуда.

[63] Дар ҳадисе, ки Имом Бухорӣ (4\238), Муслим (4\2218), Тирмизӣ ва дигарон ривоят кардаанд ва аз Ҳузайфа низ ривоят омадааст: «Туро ҳеҷ хатаре таҳдид намекунад. Миёни ту ва хатар дарвозаи муҳкаме вуҷуд дорад».

[64] Имом Байҳақӣ ва шайхи ӯ, Ҳоким аз Ҳасан ибни Муҳаммад ҳадисро ба таври мурсал ривоят кардаанд (Алӣ Қорӣ 1\704), Хафоҷӣ (3\218). Ҳофиз онро дар «Исоба» ворид намудааст (3573,2\93-94). Байҳақӣ онро дар «ад-Далоил» нисбат додааст. Ҳоким ин ҳадисро тахриҷ намудааст (4\282). ӯ ва Заҳабӣ бар он хомӯш истодаанд.

[65] Ривояти Байҳақӣ (Алиқорӣ 1\703) Имом Ҳофиз онро дар «ал-Исоба» бо рақами (3115) ворид намудааст.

[66] «аш-Шифо» (1\344) боз ба «ал-Исоба» назар намо.

[67] Имом Бухорӣ (4\254), Муслим дар ҷои ҳалок шудани мурдани онро (4\2236,2237) ривоят намудаанд. Имом Тирмизӣ мегӯяд: «Ин ҳадис ҳасан ва саҳеҳ аст», («Таҳфатулаҳвазӣ», 6\462,463) ҳама аз Абӯҳурайра (р) ривоят кардаанд.

[68] Ҳадиси саҳеҳ:. Байҳақӣ онро ривоят кардааст (“Ҳафоҷӣ” 3\211 Алиқорӣ 1\700). Аз Даҳя ривоят аст, ки Паёмбар (с.а.в) фармуданд: «Ба назди сардоратон рафта, ӯро хабар диҳед, ки Парвардигори ман худои ӯро имшаб куштааст», яъне Қайсарро. Ин ҳадисро Абӯнаъим ривоят намудааст (Саҳеҳи «Ҷомиъуссаѓир» ва зиёдоти он (875). Муҳаққиқ мегӯяд: «Ҳадис саҳеҳ аст.» («Силсилаи аҳодиси саҳеҳа», 1427).

[69]  Асли ҳадисро Бухорӣ дар тафсири сураи «Мумтаҳана» ривоят кардааст (5\184-185). Муслим дар боби «Фазоили саҳоба» бо рақами (2494) ривоят кардааст. Абӯдовуд, Аҳмад ва Тирмизӣ аз ҳадиси Алӣ ривоят намудаанд (1\80).

[70] Дар ҳадисе, ки Ҳоким, Байҳақӣ ва Ибни Исҳоқ онро бо роҳҳое, ки санадаш саҳеҳ аст, ривоят кардаанд (“Хафоҷӣ”, 3\193) (Алиқорӣ 1\664). Дар «Канзулуммол» зикр шудааст ва онро ба Ибни Асокир нисбат додааст (438-439) Аммо ӯ шарте гузоштааст, хулосаи  он чи, ки ба Ибни Асокир нисбат шудааст, аз ҷумлаи ҳадисони заиф аст (1\10). Суютӣ дар «Хасоис» мегӯяд: «Ибни Исҳоқ ва Абӯнаъим бо дигар роҳҳо ҳадисро мурсал таҳриҷ намудаанд (1\366).

[71] “Хафоҷӣ” (3\219-220). Қисми аввали ҳадисро Ибни Ҳаҷар дар «ал-Матолибулолия» зикр намудааст (4366). Аммо гуфтугӯи сардорони қурайшро муҳаққиқи «Зодулмеъод» (3\409-410) ба Ибни Ҳишом нисбат додааст (2\413).

[72] Имом Аҳмад ва Ҳоким аз Ибни Аббос ин ҳадисро ривоят кардаанд ва онро саҳеҳ шуморидаанд. Байҳақӣ ҳадисро аз Оиша (р) бо санади саҳеҳ ривоят кардааст (Хафоҷӣ 3\206, Алиқорӣ 1\699). Ҳайсамӣ дар «Маҷмаъ» мегӯяд: «Аҳмад ривоят кардааст ва дар он як ровие омадааст, ки номаш зикр нагардидааст ва бақияи ровиён ҳама мӯътамад мебошанд (6\85).

[73] «аш-Шифо» (1\343), (хафоҷӣ 3\207).

[74] Асли ҳадисро Бухорӣ дар китоби «Тиб» ва китоби «Адаб» ривоят мекунад (4\148). Ривояти Муслим (4\1719-1720 бо рақами 2189). Ибни Моҷа бо дигар ибора онро ривоят намудааст (3545 дар китоби «Тиб», 31 ва боби «Ҷоду», 45). Имом Аҳмад ҳадисро аз Зайд ибни Акқам (4\367) ва аз Оиша (6\ 57, 63, 97) бо ибораҳои гуногун ривоят кардааст. Бингар ба таълиқоти муҳаққиқи «ал-Мишкот» алал ҳадис (3\174 рақами 5793).

[75] «аш-Шифо» (1\342). Табаронӣ ин ҳадисро аз Рофиъ ибни Худайҷ бо санади саҳеҳ ривоят кардааст (Хафоҷӣ 3\203). Хабар додани Паёмбар (с.а.в) аз Дӯзах ва рафтани яке аз онҳо дар «Маҷмаъ» омадааст (8\289-290). Дар санади ҳадис Воқидӣ омада аст ва ӯ заиф мебошад, дар «Маҷмаъ» низ бо ҳамин маъно аз Авс ибни Холид ривоят шудааст. Ҳайсамӣ мегӯяд: «Табаронӣ онро ривоят кардааст, аммо Авс ибни Холид аз ӯ ѓайр аз Алӣ ибни Зайд дигар касе ривоят накардааст ва дар хусуси ҳарду сухан зиёд аст ва боқии мардони ровӣ ҳама саҳеҳ мебошанд. Муслим аз Абӯҳурайра ривоят мекунад, ки Паёмбар (с.а.в) фармудааст: «Дандони кофир дар Дӯзах мисли кӯҳи ӯҳуд аст ва пӯсти кофирро чунон ѓавс мегардонад, ки миқдори масофаи он серӯза роҳ аст» (4\2189). Бингар ба «Мишкот» (3\603).

[76] «аш-Шифо» (1\342).

[77] «аш-Шифо» (1\342, 343). Асли ҳадис дар «Маҷмаъуззавоид» аст (8\286, 287). Ҳайсамӣ мегӯяд: «Табаронӣ ин ҳадисро ривоят кардааст ва ровиёни он саҳеҳ буда, ҳадис намунаҳои дигар низ дорад. Дар «Маҷмаъ» низ аз ҳадиси Муҳаммад ибни Ҷаъфар ибни Зубайр ривоят шудааст (8\284, 286). Ҳайсамӣ мегӯяд: «Табаронӣ ҳадисро мурсал ривоят карда, санади он хуб аст». Бо ифодаи Ҳайсамӣ ин ҳадис аз Урва ибни Зубайр бо санади ҳасанун мурсал ривоят шудааст. Бингар ба «ал-Бидоя ваннниҳоя» (3\313).

[78] Дар «аш-Шифо» (1\344) ҳамон гуна Исҳоқ ва Байҳақӣ ривоят кардаанд, (хафоҷӣ 3\218). Ҳамчунин дар «Зодулмиъод», таҳқиқи Арноут (5\538-539) омада. Муҳаққиқ мегӯяд: «Ибни Ҳишом (2\526) ва Ибни Кассир (4\30) ҳадисро ривоят кардаанд».

[79] «аш-Шифо» (1\345). Байҳақӣ аз Заҳабӣ ривоят кардааст (Хафоҷӣ 3\220) (Алиқорӣ 1\706) («ал-Бидоя ванниҳоя» 3\96-97).

[80] Ҳадисҳои зиёде дар мавриди ҳалок шудани ин уммат аз вабо ривоят шудааст, бингар ба ривояти Бухорӣ аз Ибни Аббос ва Абдураҳмон ибни Авф (7\167). Муслим низ аз ӯ ривоят кардааст (4\1740 бо рақами 2219). Имом Аҳмад ва Молик низ ривоят намудаанд («ал-Фатҳурраббонӣ лиссоъотӣ», 23\86).

[81] Ҳадиси саҳеҳ. Дар ҳадиси Анас (р) ривоят аст, ки Паёмбар (с.а.в) фармудаст: «Эй Анас! Мардум шаҳрҳоро бунёд мекунанд ва яке аз он шаҳрҳо Басра ном дорад», ривояти Имом Довуд (Саҳеҳи «Ҷомиъуссаѓир» бо зиёдоташ 6\268 бо рақами 7736 ва муҳаққиқ онро саҳеҳ мегӯяд). Дар «Мишкот» бо рақами (5433) дарҷ шудааст. Абӯдовуд аз Абӯбакр ривоят кардааст. Муҳаққиқ санади ҳадисро хуб гуфтааст.

[82] Дар «Шифо» (1\344) чунин омадааст: «Байни Даҷла, Дуҷайла, Қатрбил ва Сирот шаҳре бунёд мешавад, ки хазинаҳои замин ба он ҷамъ карда мешавад» ва муродаш Баѓдод аст». Абӯнаъим аз Ҷарир ва хатиби Баѓдодӣ дар таърихи худ (Алиқорӣ 1\703) ривоят кардааст. Ибни Касир ин ҳадисро дар «ал-Бидоя» аз роҳҳое, ки онро зиъиф ва ѓайри саҳеҳ гуфтаанд, ривоят кардааст (10\102).

[83] «аш-Шифо» (1\344) аз Абӯҳурайра (р) ривоят аст, ки Паёмбар (с.а.в) фармудааст: «Қиёмат барпо намешавад, то он ки бо турк ҷанг намоед», ҳадисро Имом Бухорӣ, Муслим, Абӯдовуд, Тирмизӣ ва Ибни Моҷа ривоят намудаанд (Саҳеҳи «Ҷомиъуссаѓир» ва зиёдоти он 6\173).

[84] Ҳадиси саҳеҳ дар «аш-Шифо» (1\341). Баззор ва Табаронӣ бо санади саҳеҳ аз ҳадиси тӯлоние ривоят кардаанд (хафоҷӣ 3\193) (Алиқорӣ 1\692). Ҳайсамӣ дар «ал-Маҷмаъ» мегӯяд: «Аҳмад, Баззор ва Табаронӣ  ин ҳадисро ривоят кардаанд ва ровиёни Аҳмад саҳеҳ мебошанд» (7\310).

[85] Имом Бухорӣ дар китоби «Мунофиқҳо» ривоят кардааст(4\242) ва ҳамчунин бо ибораи «ҳалок шуд» дар китоби «Фитан» аз Абӯҳурайра ривоят намудааст (9\60). Имом Аҳмад бо ин ибора ва бо дигар ибораҳо ривоят кардааст ((2\288, 292, 301, 304, 324, 377, 520, 536 ва дар 4\66 ва 5\38). Таёлусӣ бо рақами (2508) ривоят кардааст.

[86] Ривояти Бухорӣ (4\247), Муслим (4\1781 бо рақами 2274). Аз Абӯҳурайра (р) ривоят аст, ки Паёмбар (с.а.в) фармудааст: «Ҳангоме ки ман хоб будам, дар хобам ду даспонаи тиллоӣ дидам, инҳо манро ҳайрон намуданд, сипас ба ман ваҳй нозил шуд, ки онҳоро пуф намо ва ман ҳам пуф намудам, онҳо парида шуданд, ман хобамро ба баромадани ду дурӯѓгу таъвил намудам, яке аз онҳо Ансӣ буд ва дигаре Мусайламаи каззоб, сардори Ямома».

[87] Аз Сурди Хазоъӣ ривоят аст, ки Паёмбар (с.а.в) дар рӯзи Аҳзоб фармуд: «Ҳоло дигар мо ба онҳо ҳуҷум хоҳем кард, на онҳо ба мо». Бухорӣ (4109, 4110) ва Аҳмад (262) ин ҳадисро тахриҷ кардаанд.

[88] Дар ҳадисе, ки шайхайн ва Тирмизӣ ривоят кардаанд, зикр шудааст (3\306-307, тоҷ), дар Бухорӣ китоби «Фазилатҳои ёрони Паёмбар(с.а.в)», боби «Қавли Паёмбар (с.а.в): “Ҳама дарҳоро бандед, магар дари Абӯбакрро» ва боби «Ҳиҷрати Паёмбар (с.а.в) (с.а.в) ба Мадина», китоби «Масоҷид», боби «Дарича ва роҳгузаре   дар масҷид» баён шудааст. Дар Муслим зери рақами (2382) ва дар Тирмизӣ аз ҳамин тариқ, аммо бидуни ин ибора баён шудааст (3661) (таҳқиқи Аҳмад Шокир).

[89] «аш-Шифо» (1\343) дар ҳадисе, ки Ибни Адӣ ва Байҳақӣ муснадан ривоят кардаанд, ривояти Байҳақӣ аз Алӣ нақл шудааст, ки Паёмбар (с.а.в) фармудааст: «Ҳар ки бихоҳад мардеро бинад, ки баъзе узви баданаш аз ӯ пештар ба Биҳишт меравад, пас бингарад ба Зайд ибни Савҳон». Дар санади ин ҳадис Ҳузайл ибни Билол аст, ки ӯро Байҳақӣ заъиф хондааст (Алиқорӣ 1\70 ва Хафоҷӣ 3\214). Ҳайсами мегӯяд: «Ин ҳадисро Абӯяъло ривоят кардааст ва дар санади он шахсест, ки ман намедонам» (9\397). Ибни Ҳаҷар дар «Матолибулъолия» ҳадисро ба Абӯъяло нисбат додааст (4\91 бо рақами 4048). Муҳақиқ мегӯяд: «Бусайро дар бораи ин ҳадис хомӯш истодааст».

[90] Ин ҳадисро имом Бухорӣ (4/234-235) ва Муслим (2045) ривоят кардаанд.

[91] «аш-Шифо» (1/292). Онро Табаронӣ ривоят карда, мегӯяд дар санади он касонеанд, ки ман онҳоро намешиносам («ал-Маҷмаъ» 8/303) ва Хафоҷӣ нисбати онро ба Байҳақӣ илова намудааст (3/33) ва Алиқорӣ (1/604).

[92] Бухорӣ онро дар боби «Ширкат»,  боби «Ширкат дар таом» ва ҳамчунин дар боби «Ҷиҳод», боби «Бурдани таом дар ҷанг» зикр намудааст ва Муслим онро бо рақами (1729). Ҳадиси Абӯҳурайра ва Умар (р)-ро Муслим бо рақами (27) овардааст.

[93] Имом Бухорӣ онро дар боби «Ҳиба», боби «Қабул намудани ҳадя аз мушрикон» боби «Савдо», боби «Хариду фурӯш бо мушрикон ва бегонагон», дар боби «Таомҳо» ва ҳамчунин дар боби «Он ки то сер кардан мехӯрад», овардааст. Муслим (2057) ва Аҳмад («ал-Фатҳураббонӣ»-и Суютӣ 22/55).

[94] Онро Бухорӣ дар боби «ал-Маҷозӣ», боби «Ҷанги Хандақ», боби «Ҷиҳод» ва боби «Ононе, ки бо форсӣ ҳарф мезананд», овардааст  ва Муслим (таҳти 3029).

[95] Аз Анас (р) ривоят шудааст, ки мегӯяд: «Абӯталҳа ба Умми Сулайм гуфт, ки садои Паёмбар  (с.а.в)-ро хело заиф мешунавам ва медонам, ки ӯ гурусна аст. Пас, оё чизе дар хона доред? Гуфт, ки бале. Пас, чанд бурда нони ҷавиро баровардаму ва ба назди Паёмбар (с.а.в) рафтам. Паёмбар (с.а.в) гуфт: «Оё Абӯталҳа туро фиристод?». Гуфтам: «Бале». Пас ӯ ба ононе, ки бо мо буданд гуфт: «Бархезед». Ман ба назди Абӯталҳа омада, ин хабарро ба ӯ расонидам. Абӯталҳа гуфт: «Паёмбар (с.а.в) бо мардум ин ҷо меоянд ва мо дар хона чизе надорем, то онҳоро бихӯронем». Гуфт: «Худо ва Паёмбараш беҳтар медонанд». Паёмбар (с.а.в) ворид шуд ва гуфт: «Эй модари Сулайм, ҳар он чи дорӣ, биёр». Он бурдаҳои нони ҷавинро овард. Пас, он бурдаро пора намуда, дар он каме об рехт ва чизе дар он мехонд ва сипас гуфт: «Барои даҳ нафар иҷозати ворид шудан деҳ», ҳатто онҳо даромаданд ва ҳама хӯрданду сер шуданд ва мардум ҳафтод ё ҳаштод нафар буданд. Бухорӣ (4/234-235) Муслим дар боби «Нӯшокиҳо» 2040 ва ибора аз Бухорист)  ҳамчунин онро Аҳмад ривоят мекунад («ал-Фатҳураббонӣ»-и Суютӣ, 22/59) ва дигарон.

[96] Онро Муслим ривоят мекунад (2281).

[97] Ҳадис саҳеҳ аст. Аз Самра ривоят шудааст, ки мегӯяд, ки мо ҳамроҳи Паёмбар (с.а.в) (с.а.в) будем ва аз як коса тановул мекардем ва ин корро аз субҳ то шаб давом додем. Даҳ нафар менишастанд ва даҳ нафар бармехестанд. Пас мо гуфтем: «Аз куҷо мадад мегирад?» Гуфт: «Шумо аз чӣ тааҷҷуб мекунед? Мададро танҳо аз он ҷо мегирад» ва бо дастони худ тарафи осмон ишорат намуд. Инро Тирмизӣ ривоят мекунад (2629 таҳқиқи аҳмад Шокир) ва мегӯяд  ин ҳадис ҳасан ва саҳеҳ аст ва муҳаққиқи «Ҷомеулусул» онро тасдиқ намудааст (8913). Ҳадисро Дорамӣ тахриҷ намудааст бо рақами (157/32-33). Ҳоким онро тасҳеҳ намудааст ва Заҳабӣ бо он мувофиқат намудааст ва муҳақиқи «Мишкот» ҳардуро таъйид намудааст (5928).

[98] «аш-Шифо» (1/293) (Алиқорӣ 1/606). Маънои ҳадис дар «Маҷмаъ»-и Ҳайсамӣ аз Абӯҳурайра омадааст (8/308). Ҳайсамӣ мегӯяд: «Онро Табаронӣ дар «Авсат» ривоят кардааст ва тамоми мардони он мӯътамад мебошанд» ва ҳадисеро ба ин маъно аз Воила ибни Асқаъ (р) бо ду роҳ омадааст (8/305). Ҳайсамӣ дар аввалаш мегӯяд  аз Ибни Моҷа тарафи охири он омадааст. Онро ҳамчунин Аҳмад ривоят кардааст ва тамоми мардони он мӯътамад мебошанд. Дар ривояти дигараш мегӯяд: «Ҳамаи онро Табаронӣ бо ду санад ривоят кардааст ва санади он саҳеҳ аст».

[99] «аш-Шифо» (1/293). Онро Аҳмад ва Байҳақӣ бо санади хуб ривоят кардаанд (Хафоҷӣ 3/36). Онро Ҳайсамӣ дар «ал-Маҷмаъ» овардааст (8/302-303). Мегӯяд: «Онро Баззор ривоят кардааст ва ибора аз они ӯст ва Аҳмад ба шакли кӯтоҳ ва Табаронӣ дар «Авсат» низ ба шакли кӯтоҳ овардааст ва мардони Аҳмад ва яке аз санадҳои Баззор саҳеҳ мебошанд, ба ҷуз Шарик, ки мӯътамад аст». Ҳайсамӣ ҳадисе ба монанди он овардааст (8/302) ва мегӯяд: «Онро Аҳмад ривоят кардааст ва тамоми мардони он саҳеҳ ҳастанд» ва ҳадисе ба ҳамин мазмун дар «Фазоилисаҳоба» омадааст (1220) ва ҳамчуноне ки муҳаққиқ мегӯяд, санади он саҳеҳ аст.

[100] «аш-Шифо» (1/297).

[101] «аш-Шифо» (1/294). Ибни Саъд онро мунқатиъ ривоят намудааст. Зеро Муҳаммад ва падари ӯ Алиро надидаанд. Пас сухани Ҳалабӣ, ки инро Боқир аз Алӣ ривоят кардааст, мурсал аст. (Алиқорӣ 1/608). Ҳадиси дигаре ҳаст, ки маънои ин ҳадисро шомил мешавад ва онро Ҳофиз ибни Ҳаҷар дар «ал-Матолибулолия» (4/73 бо рақами 4001) овардааст ва муҳаққиқ онро ҳасан гуфтааст. Дар санади он Ибни Луҳайъа омадааст, ки ҳофизаи бад дошт ва ҳадисҳои ӯ ҳасан мебошанд ва бад будани ҳофизааш он қадар воҳимаангез нест. Саҳеҳ аст, агар аз яке аз Абдуллоҳҳо бошад, зеро ин вақте рух дод, ки ҳанӯз китобҳои ӯ оташ нагирифта буданд, ҳамчуноне ки Ҳофиз ва дигарон инро сароҳатан баён намудаанд. Аммо ба гуфтаи Абдуллоҳ ибни Солеҳ аз Ибни Луҳайъат ҳадиси Ҷобир саҳеҳ аст.

[102] Онро Имом Аҳмад бо ибораи дарозтар аз Дукин ривоят намудааст. Суютӣ мегӯяд: «Онро Абӯдовуд ривоят кардааст ва Мунзарӣ мегӯяд, онро Бухорӣ дар «Таърихи кабир» тахриқ намудааст. Дар «Муснад»-и Имом Аҳмад барои Дукин ривояти дигаре ѓайри ҳамин ривоят вуҷуд надорад. Имом Аҳмад онро аз чор роҳ нақл намудааст, ки пурратарини онҳо ҳаминест, ки мо онро овардаем ва санади он хуб аст. Абӯдоқд ва Манзарӣ дар бораи он сукут намудаанд» («Фатҳурраббонӣ», 22/58 ба таври мухтасар) Ҳайсамӣ мегӯяд: «Онро Азмад ва Табаронӣ ривоят намудаанд ва мардони санади Аҳмад ҳама саҳеҳанд» (8/304).

[103] Онро Бухорӣ ривоят кардааст (4/235) ва Аҳмад («Фатҳурраббонӣ», 22/60), «аш-Шифо» (1/295).

[104] «аш-Шифо» (1/295). Онро Ҳофиз ибни Касир дар таърихи худ овардааст ва онро ба Имом Аҳмад нисбат додааст. Ин ҳадисро Имом Тирмизӣ низ ривоят кардааст ва онро аз ин лиҳоз ҳасан ва ѓариб номидааст («Фатҳурраббонӣ», 22/56). Онро Табрезӣ дар «ал-Мишкот» овардааст (3/191 бо рақами 5933) ва мегӯяд  онро Тирмизӣ ривоят кардааст. Муҳаққиқ мегӯяд: «Онро бо ибораи ѓариб заиф шуморидааст». Муҳаққиқи «Ҷомеулусул» онро ҳасан номидааст  ва ин ҳадис дар Тирмизӣ омадааст (бо рақами 3838 таҳқиқи Аҳмад Шокир). ниг. Ба «Маҷмаулфақоид» (12/481).

[105] Имом Бухорӣ онро дар боби «Иҷозат хостан», боби «Вақте мардеро даъват намуданду  омад, оё боз иҷозат мепурсад», боби «Риқоқ», боби «Ин ки ҳаёти Паёмбар (с.а.в) ва саҳобагони ӯ чӣ гуна мегузашт ва чӣ гуна даст аз дунё бардошта буданд» овардааст.   Ин ҳадис дар Тирмизӣ (2479 таҳқиқи Аҳмад Шокир) бо андак ихтилоқ дар аввали он омадааст ва дар он ёде аз сад мард наомадааст. Валлоҳу аълам.

[106] Имом Бухорӣ ин ҳадисро дар китоби “Таҳорат”, боби “Агар вақти намоз дарояд” ва ҳамчунин дар китоби “Анбиё”, боби “Нишонаҳои Паёмбарӣ дар ислом” ривоят намудааст. Имом Муслим дар ҳадиси (2279). Ҳадис бо ривоёти дигар бо ҳамин санад дар “Муватаъ” (1\32) зикр шудааст. Имом Насоӣ дар ҳадиси (1\60) ва Тирмизӣ дар ҳадиси (3635, таҳқиқи Аҳмад Шокир) ин ҳадисро ривоят намудаанд.

[107] Имом Бухорӣ онро дар китоби “Анбиё”, боби “Нишонаҳои Паёмбарӣ” ва дар китоби “Маѓозӣ”, боби “Ѓазваи Ҳудайбия” ва дар тафсири сураи “Фатҳ”, боби  “Замоне, ки бо ту дар зери дарахт байъат мекарданд” ва дар китоби “Нӯшиданиҳо”, боби “Нӯшидани баракат ва оби муборак” ривоят намудааст. Имом Муслим ин ҳадисро зери рақами (1856) ривоят кардааст.

[108] Қисме аз ҳадиси тӯлоние, аз тариқи Убода ибни Валид ибни Убода ибни Сомит аз Абиюср ва Ҷобир ривоят шудааст. Имом Муслим ин ҳадисро дар китоби “Зуҳд” (3006 то 3014), боби “Ҳадиси Ҷобир ва қиссаи Абиюср” ривоят кардааст.

[109] Бухорӣ ин ҳадисро дар китоби “Анбиё” (4\235), боби “Нишонаҳои паёмбарӣ” ривоят кардааст. Имом Тирмизӣ   (3637, таҳқиқи Аҳмад Шокир), Имом Нисоӣ низ онро бо ҳамин тариқ ва ба ибораи дигар ривоят кардаанд (1\60).

[110] Имом Муслим дар “Саҳеҳ”-и худ онро ривоят кардааст (4\1984, рақами 706).

[111] Ҳадиси Барроаро Имом Бухорӣ дар китоби “Анбиё”, боби “Нишонаҳои паёмбарӣ” ва дар “Маѓозӣ” ривоят кардааст (3\234) ва ҳадиси Салма ибни Акваъро дар   боби “Ширкат кардан дар таъом” ва ҳамчунин дар “Ҷиҳод”, боби “Гирифтани хӯрок дар ҷабҳа” ривоят намудааст. Ҳадисро Имом Муслим зери рақами (1729) ривоят кардааст. Имом Аҳмад низ ривоят кардааст (“Фатҳурраббони лиссоъотӣ”, 22\61).

[112] Сарлашкароне, ки дар ин ҷанг кушта шудаанд, Зайд ибни Ҳорис, Ҷаъфар ибни Абӯтолиб ва Абдуллоҳ ибни Равоҳ мебошанд. Сабаби ин дар он аст, ки Паёмбар (с.а.в)  номае ба тарафи Басрӣ равон кард ва ӯ фиристодаи Паёмбар (с.а.в)-ро ба қатл расонид ва пештар аз он ҳеҷ фиристодаи ӯро накушта буданд. Пас Паёмбар (с.а.в) лашкареро омода намуда, парчами онро ба дасти Зайд дод ва мардумро барои итоати ӯ васият намуд. Ҳамчунин гуфт агар Зайд кушта шавад, пас амири шумо Ҷаъфар аст ва агар ӯ кушта шавад, амири шумо Абдуллоҳ ибни Раввоҳ аст (Хафоҷӣ 3/26). Аз тарҷумон.

[113] Ривояти Муслим 681, бо лафзи ба ин монанд аз ҳамин тариқ, Абӯдовуд ривоят кардааст (437-441).

[114] Имом Бухорӣ дар “Таяммум”, боби “Замини пок, оби кофӣ барои таҳорати мусалмон” ва боби “Таяммум як зарба аст”, дар “Анбиё”, боби “Нишонаҳои паёмбарӣ” ривоят кардааст. Ва ривояти Муслим (682).

[115] Ҳайсамӣ аз Ибни Аббос дар “Маҷмаъ” (6\194) ривоят намуда гуфтааст: “Ҳадисро Баззор ва Табаронӣ дар “ал-Авсат” ривоят кардаанд ва мардони ровии Баззор мавсуқ мебошанд. Ҳадисро ҳамчунин дар “Канзулуммол” (12\353) ба Ибни Ҷарир ва дар “Далоилунбувва” ба Ҷаъфари Ѓирёбӣ ва дар “Сунану шуъаб” ба Ибни Хузайма, Ибни Ҳаббон, Ҳоким ва Байҳақӣ нисбат додаанд. Пас ҳадис саҳеҳ ё ҳасан мебошад.

[116] Аз ҳадисе, ки Ибни Саъд аз Исҳоқ ибни Азрақ ривоят кардааст (“Хафоҷӣ” 3\29), («аш-Шифо” 1\290).

[117] Байҳақӣ ривоят намуд ва Ҳоким онро саҳеҳ гуфтааст (“Хафоҷӣ”, 3\128).

[118] Ниг. ба “Назмулмутаносир мин ал ҳадисил мутавотир,” саҳ.137.

[119] Ҳадиси ҳасан: “аш-Шифо” (1\302). Ҳайсамӣ онро дар “ал-Маҷмаъ” (9\10) ворид намуда фармудааст: “Баззор ва Абӯяъло инро ривоят намудаанд ва исноди Абӯяъло ҳасан аст”. Ва дар “Канзулуммол” (2\354) ҳадисро ба “ад-Далоил”-и Байҳақӣ нисбат додаанд ва иснодаш ҳасан мебошад.

[120] Ҳадиси саҳиҳ: “аш-Шифо” (1\298). Ва дар “Маҷмаъуззавоид” (8\292) Ҳайсамӣ гуфтааст: “Табаронӣ ривоят кардааст ва мардони ровии он саҳиҳ мебошанд”. Абӯяъло ва Баззор низ онро ривоят кардаанд. Ибни Касир онро дар “ал-Бидоя” (6\125) зикр кардааст ва онро ба Ҳоким нисбат додаанд. Ҳофиз мегӯяд, ки санади ин ҳадис хуб аст ва онро таҳриҷ накардаанд ва Имом Аҳмад онро ривоят накардааст. Ҳофиз ибни Ҳаҷар онро дар “ал-Матолиб” (4\16 рақами 3836) зикр намудааст. Муҳаққиқ мегӯяд: “Бусайро гуфта аст: “Абӯяъло ин ҳадисро бо санадаш дар саҳеҳи худ зикр намудааст ва Баззор, Табаронӣ ва Ибни Ҳаббон дар саҳиҳи худ низ зикр намудаанд”. Ва онро дар “Мишкот” (5925) ба Дорамӣ нисбат додаанд, ва муҳаққиқ онро саҳеҳ шумурдааст.

[121] “аш-Шифо” (1\299). Ҳайсамӣ онро дар “Маҷмаъ” (9\10) зикр намудааст ва дар он зикри саҷда нест ва гуфтааст: “Баззор ин ҳадисро ривоят кардааст ва дар санади он Солиҳ ибни Ҳайён аст, ки ӯ заъиф мебошад”. Хафоҷӣ гуфтааст: “Баззор ин ҳадисро бо иснод ривоят кардааст”, (3\49).

[122] Қисме аз ҳадиси тӯлоние, ки Имом Муслим дар китоби “Зуҳд”, боби “Ҳадиси Ҷобир, ки тӯлонӣ аст ва достони Абиюср” ривоят кардааст ( 3006- 3014).

[123] «аш-Шифо” (1\299) ба ѓайри санади Муслим (“Хафоҷӣ”, 3\51).

[124] Ҳадиси ҳасан: “аш-Шифо” (1\300). Ҳофиз онро дар “Матолиб” (4\8.10 рақами 3830) зикр намудааст. Ҳофиз ривояти Абӯяълоро чунин мегӯяд: “Санади он ҳасан ва дорои заъф низ мебошад, лекин аз тариқи Яъло назди Аҳмад намунае дорад. Муҳаққиқон гуфтаанд, ки аз ҷиҳати санад  ин ҳадис ҳасан аст ва Муъовия ибни Яҳёи Садафӣ заъиф мебошад, лекин ҳадис аз тариқи Яъло ибни Мурра намунае дорад. Ҳадисро Аҳмад ва ѓайри ӯ тахриҷ кардаанд. Бусайро мегӯяд: “Ҳадисро Абӯяъло бо исноди ҳасан ривоят кардааст, дар ин боб намунаҳо вуҷуд доранд”. Мегӯям: “Ҳайсамӣ дар “Маҷмаъ” (9\5,6) ҳадиси Яъло ибни Мурраро зикр намуда гуфтааст , ки Аҳмад ва Табаронӣ онро бо ду иснод ривоят намуда, яке аз ровиёни Аҳмад саҳиҳ мебошанд”.

[125] “аш-Шифо” (1\301). “Хафоҷӣ” (3\57).

[126] Ҳадиси саҳиҳ аст: “аш-Шифо” (1\301), дар ҳадиси саҳиҳе, ки Аҳмад, Табаронӣ ва Байҳақӣ онро ривоят кардаанд (“Хафоҷӣ” 3\53), Ҳайсами онро дар “Маҷмаъ” (9\6,7) ривоят намуда фармудааст: “Табаронӣ низ он гуна ривоят намудааст, магар ин ки, ӯ гуфтааст  баъди он бар болои ду қабр омад ва иснодаш ҳасан аст”.

[127] Бухорӣ дар “Фазоили саҳобии Паёмбар (с.а.в)”, боби “Зикри ҷин ” ривоят кардааст. Муслим ҳадиси (450).

[128] Ҳадиси саҳиҳ. Тирмизӣ дар ҳадиси (3632, таҳқиқи Аҳмад Шокир) ривоят карда гуфтааст: “Ин ҳадис  ҳасан ва саҳеҳ аст”. Дар “Тӯҳфаулаҳвазӣ” (3707) омадааст: “Ин ҳадис ҳасан, ѓариб ва саҳеҳ аст”. Дар тасҳеҳи Тирмизӣ нигоҳе аст, дар санади ҳадис Шарик Қозӣ аст, ки дар бораи ӯ гуфтаниҳо вуҷуд дорад, лекин ҳадис намудҳое дорад, ки бо дигар алфозу санадҳо ривоят шуда, онро қавӣ мегардонад. Дар “ал-Маҷмаъ” (9\10) ҳадисро Абӯяъло ривоят кардааст ва мардони ровии он ҳама саҳеҳ мебошанд, ѓайр аз Иброҳим ибни Ҳуҷҷоҷ, ки ӯ мӯътамад аст. Ҳамчунин ҳадисро Абӯнаъим дар “Далоил” ба шакле, ки дар “Маҷмаъ” аст, ривоят кардааст ва ҳадис дар назди Аҳмад бидуни сиёқ аст. Аллома Аҳмад Шокир дар “Таҳқиқи муснад” (3\293) ҳадисро саҳиҳ гуфтааст.

[129] Ниг. китоби “ан-Нузуму алмутаносир фи ҳадиси алмутавотир,” 134-135.

[130] Саҳеҳул Бухорӣ (4/237-238), ва Насоӣ (3/102) ҳамаи ривоятҳо аз ҳадиси Ҷобир ба лафзҳои гуногун омадаанд.

[131] Саҳеҳ аст. Чуноне ки Тирмизӣ ривоят кардааст (3631, таҳқиқи Аҳмад Шокир) ва Тирмизӣ гуфтааст: “Ин ҳадиси ҳасану ѓариб аст ва   он аз Убай, Ҷобир, Ибни Умар, Саҳл ибни Саъд, Ибни Аббос ва модари Салама ривоят шудааст”. Ниг.  “Ҷомиъу алусул” (8899).

[132] Чуноне ки Шайхайн ривоя кардаанд (“Хафоҷӣ”, 3/102).

[133] Саҳеҳ аст. Чуноне ки Шофеъӣ дар санадаш ривоят кардааст ва Ибни Моҷа ва Аддорамӣ ва Байҳақӣ (“Хафоҷӣ”, 3/62) ва Абдуллоҳ онро дар санадаш ривоят кардааст, бо каме иловаҳо. Дар он марде аст, ки номаш зикр нашудааст ва Абдуллоҳ писари Уқайл ва дар бораи он суханҳо аст, вале ӯ мӯътамад аст (“Туҳфату алаҳваз”, 3/22).

[134] Саҳеҳ Бухорӣ (4/237) ва Аҳмад (“ал-Фатҳуррабонӣ”, 22/49-50).

[135] Дар ривояти Ибни Аббос омадааст ки ба наздаш омаду ӯро ба оѓӯш гирифт, сипас он ором шуд ва гуфт: “Агар ман онро ба оѓӯш намегирифтам, то рӯзи қиёмат нола мекард». Аллома Аҳмад Шокир дар бораи санади ин ҳадис мегӯяд: “Санади он саҳеҳ аст.  : Ҳофиз ибни Касир дар таърихаш онро зикр намудааст (6/125), нолиши ин шохи дарахтро бо санадҳои зиёди саҳеҳ бо ҳашт ривоят аз саҳобагон”, сипас ин бобро бо ривояти Абӯҳотами Розӣ аз Амр писари Савод хотима бахшида мегӯяд Шофеъӣ бар ман гуфт: “Худованд он чизеро, ки ба Муҳаммад (с.а.в) додааст, ба ҳеҷ паёмбари дигаре надодааст”. Ба ӯ гуфтам: “Ҳазрати Исо (а) мурдаҳоро зинда мегардонид!”. Пас гуфт: “Ба Муҳаммад (с.а.в) тани дарахти хурмое дода шуд, ки бар паҳлуяш хутба мекард, то ин ки барояш минбар муҳайё шуд. Вақте ки барояш (с.а.в) минбар омода шуд, дарахт ба гиряву нолиш даромад, то дараҷае, ки садояш шунида шуд. Пас ин бузургу калонтар аст аз он» (2236), таҳқиқи санад аст. Дар ҳақиқат, бо санадҳои саҳеҳ ҳадиси нолиши дарахт  ворид шудааст ва баъзе рақамҳои ҳадисҳоро барои мисол зикр менамоем: (2237) аз Анас (2400) аз Ибни Аббос ва аз Анас (2401) аз Ибни Аббос ва Анас (2430) аз Ибни Аббос (2431) аз Анас (2432) аз Анас.

[136] Дар ҳадиси дарозе, ки онро Аҳмад, Шофиъӣ, Ибни Моҷа   ривояташ карданд ва назди ҳамаи ровиҳо Абдулло писари Муҳаммад писари Ақил чуноне Насоӣ мегӯяд: “Заиф аст”.  Абӯҳотам лайин “мулоим” мегӯяд. Тирмизӣ мегӯяд: “Муҳаммадро садуқ шунидам (яъне Бухориро). Мегӯяд, ки Аҳмаду Исҳоқу Алҳамд ҳуҷҷатоварӣ бо ҳадиси ибни Ақил мекунанд (мулхас аз “Фатҳуррабонӣ”, 22/49).

[137] «аш-Шифо» (1/304).

[138] «аш-Шифо» (1/304) Абдулло писари Имом ва Аҳмад дар “Завоидаш”   ривояташ кардааст ва дар ҳошияаш ()8 тахриҷаш кардааст.

[139] «аш-Шифо» (1/305).

[140] Қисмате аз ин ҳадисро Бухорӣ ривоят кардааст (4/235)  дар “ал-Анбиё” ва дар боби “Аломатҳои Паёмбар (с.а.в)” ва Тирмизӣ низ онро ривоят кардааст (3712, “Туҳфтулаҳвазӣ”) ва мегуфт ин ҳадис ҳасан ва саҳеҳ аст. Дар воқеъ, баъзе қисмҳои он гузаштааст.

[141] «аш-Шифо» (1/306) дар ҳадиси дигар, ки онро писари Асокир дар “Таърих”-аш ривоят кардааст, (“ал-Хафоҷӣ”, 3/70) ва Табаронӣ ва Баззор аз Анас ривояташ кардаанд… Алиқорӣ онро зикр намудааст: “Ин ки ӯ заиф аст (“ал-Аҳодис ал-Мушкила…” 112) ва дар “Канзулумол” аз ду роҳ омадааст: якеи он аз Ҳасану аз Анас, дигараш аз Собити Албаннонӣ ва ба Ибни Асокир нисбаташон додаанд.

[142] «аш-Шифо” (1/306), ҳадис дар “Маҷмаъ” омадааст (5/179) аз Абӯзар. Алҳайсамӯ мегӯяд: “Табаронӣ дар “ал-Авсат” онро ривоят кардааст ва дар санади он Муҳаммад писари Абӯҳамайд аст ва ӯ заиф мебошад. Ин ҳадис аз роҳи  беҳтари дигаре омадааст, аз ин роҳ “Дар нишонаҳои паёмбар”    ва санади он саҳеҳ аст. Алҳайсамӣ аз ӯ мегӯяд (8/298-299): “Баззор бо ду роҳ онро ривоят кардааст, мардҳои яке аз ин ривоятҳо мӯътамаданд, аммо дар дигараш   баъзе мардон заиф мебошанд. Дар «Канзулуммол» (35409,35410) аз ҳадиси Абӯзар ва ба Ибни Асокир нисбаташон додааст. Дар «ал-Фатҳ” (6/590) Ҳофиз гуфтааст: “Аммо тасбеҳи сангрезаҳо бо ҳеҷ роҳи дигаре наомадааст, магар бо ҳамин як роҳ бо вуҷуди заъфаш (яъне аз ҳадиси Абӯзар)”. Гуфтам медонӣ тахриҷи гузаштаи ин ҳадисро, ки ҳадиси тасбеҳи сангрезаҳо зиёда аз чанд роҳ ривоят шудааст.

[143] Тирмизӣ онро ривоят кардааст (363 таҳқиқи Аҳмад Шокир аст). Тирмизӣ мегӯяд: “Ин ҳадис ѓариб аст” ва дар баъзе нусхаҳои “Туҳфатулаҳвазӣ” (3705) ин ҳадисро ҳасану ѓариб мехонад. Аддорамӣ низ  ривоят кардааст бо рақами (1,21/19-20) ва заифияш дар “Муҳаққау Ҷомиъулусул” аст (8893) ва дар “Маҷмаъ” (8/260) аз Эмом Алӣ (р) ҳамин гуна ривоят аст. Ҳайсамӣ мегӯяд: “Табаронӣ онро ривоят кардааст (дар “ал-Авсат”) ва тобеӣ, Абӯаммора Алҳавонӣ, ки намедонам ӯро. Ва боқӣ ҳамаи мардҳои он боэътимод ҳастанд”. Дар «Канзулуммол” (2/365) нисбати онро зиёда кардааст, ба ад-Дуруқӣ ва Ҳоким ва Байҳақӣ дар “Далоил” ва дар “Канз” ба заъфи он ишора кардааст.

[144] «аш-Шифо» (1/307), Байҳақӣ онро ривоят кардааст (“ал-Хафоҷӣ”, 3/71).

[145] Муслим онро ривоят кардааст (4/782 бо рақами 2277) ва Тирмизӣ (бо рақами 3703 «Туҳфатулаҳвазӣ”) ва Аҳмад (5/89,95,105).

[146] «аш-Шифо» (1/307), дар ҳадиси саҳеҳе, ки Баззор дар санадаш онро ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” (3/71) Алҳайсамӣ дар “Маҷмаъ” мегӯяд (8/259): “Баззор аз шайхаш, Абдулло писари Шабиб ривоят мекунад, ки ӯ заиф аст”.

[147] Ҳасан аст. Дар “ал-Маҷмаъ” (9/269-270) аз Абдулло писари Алѓасил мегӯяд  бо ҳамроҳии Паёмбар  (с.а.в) будам, ки аз назди Аббос мегузаштем, гуфт: “Эй амак, бо писаронат манро пайгирӣ бикун”. Пас шаш писараш ба дунболи ӯ рафтанд, ки онҳо Алфазл, Абдулло, Убайдулло, Абдурраҳмон, Қасам ва Маъбад буданд. Паёмбар (с.а.в) ба хонае онҳоро даровард ва онҳоро бо ҷомае, ки хатҳои сиёҳ дошт, печонид ва… Алҳайсамӣ мегӯяд: “Табаронӣ дар “ал-Авсат” онро ривоят кардааст ва дар санадаш ҷамоъате аст, ки онҳоро намедонам”.  Дар “Маҷмаъ” (9/270) бо ҳамин маъно аз Абӯусайд Ассоъидӣ…   Ҳайсамӣ мегӯяд: “Табаронӣ онро ривоят кардааст ва санадаш ҳасан аст”.

[148] Ҳадиси Анасро  Бухорӣ ривоят кардааст, дар “Фазоили асҳоби Паёмбар (с.а.в)” ва  Абӯдовуд (4651) ва Тирмизӣ (3781 “Туҳфатулаҳвазӣ”) мегӯянд: “Дар ин боб аз Усмон ва Саъид ибни Зайд ва Ибни Аббос ва Саҳл ибни Саъд ва Анас ибни Молик ва Бурайдаи Аласламӣ. Ин ҳадис саҳеҳ аст».

[149] Ҳадиси Абӯҳурайраро Муслим ривоят кардааст бо рақами (2417) ва Тирмизӣ (3698) аз ҳамин роҳ бо каме илова. Ҳошияи (37), муроҷиат кун ба ишораи панҷум.

[150] Саҳеҳ аст. Ҳадиси Усмон (р) — ро Тирмизӣ ривоят кардааст (2783 «Туҳфатулаҳвазӣ») ва мегӯяд: «Ин ҳадис ҳасану саҳеҳу ѓариб мебошад». Мубораки Кафурӣ дар нисбати он ба Насоӣ ва  Доруқутнӣ ишора кардааст ва мегӯяд: «Бухорӣ бо таълиқ дар саҳеҳаш онро ривоят кардааст».

[151] Саҳеҳ аст. Ҳоким онро тахриҷ намудааст (3/450) ва мегӯяд «санади ин ҳадис ѓариб ва саҳеҳ аст» ва ӯ онро ба ин ибора наовардааст. Аҳмад (1/187,188,189) ва Абӯдовуд ва Ибни Моҷа ва Тирмизӣ 3782 «туҳфатун» мегӯянд, ин ҳадис саҳеҳу ѓариб аст. Ибни Ҳаббон ҳадисро саҳеҳ (2198) ва санади онро ҳасан гуфтааст (875) ва ин ҳадис саҳеҳ мебошад бо шоҳидояш.

[152] Дар ҳадисе, ки Муслим (6/132-133) дар ҳошияи ан-Нававӣ, ва Насоӣ ва Аҳмад дар санади худ ва онро ривоят кардаанд, бо ҳамин ибора омадааст (««ал-Хафоҷӣ”» 3/75), «аш-Шифо» (1/38).

[153] Ҳадиси Абдулло ибни Масъудро Бухорӣ дар «Маѓозӣ» баровардааст, боби «Паёмбар (с.а.в) парчамро дар рӯзи фатҳи Макка дар куҷо ниҳод» ва дар «Мазолим», боби «Оё кӯзаҳоеро, ки дар он арақ аст, мешиканад» ва дар тафсири сураи «Бани Исроил», бобби «Ва бигӯ, ки ҳақ омад» ва Муслим (бо рақами 1781), Тирмизӣ (3137) ва Ибни Ҳаббон (1702).

[154] Ҳадисро то ин ҷо Бухорӣ ва Муслим ва Тирмизӣ ривоят кардаанд ва давоми онро дигарон ривоят кардаанд.

[155] Ҳадиси Ибни Аббос (р) аст, дар «ал-Маҷмаъ» (6/176) Ҳайсамӣ мегӯяд, инро Табаронӣ ривоят кардааст ва мардҳои он боэътимод ҳастанд ва Баззор онро бо ихтисор ривоят кардааст ва ҳамчунин ҳадиси дигареро ривоят кардааст, бо маънояш аз ҳадиси Абӯҳурайра (р), ки дар он омадааст: «Бутҳо меафтиданд бе ин ки ба онҳо даст расонанд». Ҳайсамӣ мегӯяд: «Табаронӣ онро дар «Авсат» ривоят кардааст бо ҳамин роҳ, вале дар ривояти ӯ Осим ибни Умар ал-Ъамрӣ мебошад ва ӯ матрук аст ва Ибни Ҳаббон ӯро беэътимод хондааст ва мегӯяд  «хилоф ва хато мекунад» ва боқӣ дигар ровиҳои он боэътимод ҳастанд.

[156] Саҳеҳ аст. Қиссаи роҳиб аз ҳадиси Абӯбакр ибни Абӯмӯсои Ашъарӣ  ва аз падараш аст, ва ҳадисро Тирмизӣ ривоят кардааст (3699 «Туҳфатулаҳвазӣ») ва мегӯяд «ин ҳадис ҳасану ѓариб аст». Ал-Ҷузарӣ мегӯяд: «Санади он саҳеҳ аст ва ровиҳои он саҳеҳ мебошанд». Ҳофиз дар «ал-Исоба» мегӯяд: «Ровиҳои он боэътимод ҳастанд» ва ҳадисро муҳаққиқи «Мишкот» саҳеҳ кардааст (5918,3/186). Аммо оне, ки Абӯбакру Билол зикр мекунанд, хатои аён аст, чуноне ки аҳли илм гуфтаанд. Эҳтимол аст, ки ҳадис дарҷ гардида бошад, вале он қатъ  шудааст аз ҳадиси дигаре ва он ҳам аз яке ровиёнаш мебошад, чуноне ки соҳиби «Туҳфатулаҳвазӣ» аз Мавоҳибу Ладуния онро нақл кардааст ва ҳадис ба ѓайри зиёдаи ахир саҳеҳ аст.

[157] «аш-Шифо» (1/083).

[158] Ҳасан аст. Ҳайсамӣ дар «Маҷмаъ» онро ворид намудааст (6/84), аз ҳадиси Ҳаким ибни Ҳизом, ки мегӯяд: «Табаронӣ дар «Кабирул авсат» онро ривоят кардааст ва санади он ҳасан мебошад». Ҳайсамӣ аз ҳадиси Ибни Аббос онро овардааст ва мегӯяд «Табаронӣ онро ривоят кардааст ва ровиҳояш саҳеҳ ҳастанд».

[159] «Саҳеҳ»-и Муслим (3/1398 бо рақами 1775,1777). Дар китоби «ал-Ҷиҳод» ва «Сияр», боби «Ѓазваи Ҳунайн», аз ҷумла омадааст: «…вақте ҳуҷум намуданд, Паёмбар (с.а.в) аз маркаби худ поён шуд ва панҷае аз хокро аз замин гирифта, дар рӯ ба рӯйи онҳо истода, онро ба рӯяшон пош дод, пас гуфт: «Харобу зишт бод рӯйҳо». Ягон нафараш намонда, Худованд чашмонашонро бо он қабзаи хок пур аз хок намуд, сипас рӯ ба фирор оварданд…».

[160] Ҳадиси гӯсфанди заҳролудшударо Бухорӣ дар китоби «Тиб» овардааст, боби «Он чизе, ки дар бораи Пёмбар (с.а.в) зикр карда мешавад» ва дар бобҳои «Ҷиҳод», «Агар мушрикон бо мусалмонон ѓадр кунанд, оё бахшида мешаванд» ва дар «ал-Маѓозӣ», боби «Гӯсфанде, ки барои Паёмбар (с.а.в) (с.а.в) заҳролуд карда буданд». Абӯдовуд (4509), Дорамӣ (1/4,3) Аҳмад (2/451) аз ҳадиси Абӯҳурайра. Ва аз ҳадиси Анас Бухорӣ дар китоби «ал-Ҳиба», боби «Қабули ҳадя аз мушрикон» онро тахриҷ кардааст. Муслим (2992), Абӯдовуд (4508)   бо ихтисор. Он чи мазмуни онро Устод Нурсӣ нақл мекунад, онро Абӯдовуд ривоят каордааст (4512), аз ҳадиси Муҳаммад ибни Амр аз Абӯсалама ва Абӯҳурайра зикраш нанамудааст.

[161] Ҳасан аст. Ҳоким ва Байҳақӣ дар сунани худ онро аз Абӯҳурайра тахриҷ намудаанд.  «…Ин ки ӯро куштанд, ҳангоме ки Бушр ибни Албарро вафот кард», дар ҳақиқат, миёни ин ду ривоят тавофуқ кардааст, зеро ин ки дар ибтидо ӯро накуштааст. Вақте Бушр мурд, ӯро куштанд. Ҳадисро  муҳаққиқи «Зодулмиъод» ҳасан хондааст. (3/336).

[162] Дар ба сухан омадани бозуи гӯсфанд ҳадиси саҳеҳе омадааст, ки онро Абӯдовуд ва Дорамӣ аз Ҷобир ривоят кардаанд. Муҳаққиқи китоби «ал-Мишкот» онро саҳеҳаш кардааст (5931). Ниг. «Ҷомиъулусул» (8888). Дар ин хусус ҳадисҳои дигаре омадааст аз роҳҳои дигар ва барои ин ба «ал-Маҷмаъ» муроҷиат кун (8/295-296).

[163] Саҳеҳ аст. Ибни Хузайма ва Ҳоким ривоят карда мегӯянд ин ҳадис санадаш саҳеҳ аст, бар шарти Шайхайн, вале онҳо онро тахриҷ накардаанд ва Заҳабию Аҳмад бо он мувофиқат кардаанд (22/66-67 «ал-Фатҳуррабонӣ»), аз ҳадиси Абӯҳурайра. Дар «Маҷмаъ» (2/166-167) бо матни дарозтар онро ворид  кардааст. Ҳайсамӣ мегӯяд: «Ҳадиси Абӯҳурайра саҳеҳ аст ва ҳадиси Абӯсаид дар даму нафас инчунин». Аҳмад онро ривоят кардааст ва ҳамин гуна Баззор ба он монанд ривоят кардааст ва он дар ривояти Баззор илова шудааст. Ҳайсамӣ мегӯяд, ровиёни он саҳеҳ ҳастанд. Дар «Маҷмаъ» (9/318-319) аз ҳадиси Қитода ибни Аннӯъмон зикри ин мӯъҷиза ворид шудааст. Ҳайсамӣ мегӯяд: «Табаронӣ онро ривоят кардааст». Ниг. «ал-Исоба» (7076) ва «Канзулуммол» (12/376).

[164] Дар ҳадисе, ки Байҳақӣ онро ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” 3/156). «аш-Шифо» (1/333). «Сират»-и ибни Ҳишом 1/637 (ниг. «Зодуалмиъод»-ро, таҳқиқи ал-Арнавутӣ 3/186). Ва Ибни Исҳоқ онро дар «Сират»-аш бесанад овардааст («ал-Аҳодису алмушаккала» 99).

[165] «аш-Шифо» (1/333).  Ва дар «ал-Истиъоб» (қисми сеюм, 879). Байҳақӣ дар ҳадиси муснад онро ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” 3/157).

[166] Ниг. «Уюнул»- асари Ибни Сайиди Аннос (2/20) ва Ибни Ҳаҷар дар «Исоба» онро зикр намудааст бо рақами (4583).

[167] «аш-Шифо» (1/322). Ибни Исҳоқ ва Байҳақӣ аз Осим онро мурсал ривоят карданд (Алиқорӣ 1/651). Дар «ал-Маҷмаъ» (6/113), аз ҳадиси Саъд ибни Абӯваққос, Ҳайсамӣ мегӯяд: «Баззор онро ривоят кардааст ва дар он Усмон Алваққосӣ аст ва ӯ матрук аст.

[168] «аш-Шифо» (1/322) баргардонидани чашми Қитода дар баъзе ривоятҳо дар ҷанги Уҳуд воқеъ шудааст, дар «ал-Маҷмаъ» (6/113). Алҳасамӣ мегӯяд: «Табаронӣ онро ривоят мекунад ва дар санади он касест, ки ман ӯро намешиносам ва ӯро дар «ал-Канз»-и Ибни Асокир дарҷ кардааст (12/376), дар дигар ривоятҳо омадааст, ки ин воқеа дар ҷанги Бадр рух дод, ҳамчуноне ки дар «ал-Канз» (376/12) омадааст. Онро ба Абӯяъло нисбат додааст ва Ибни Адӣ дар «ал-Комил» ва Байҳақиву Баѓавӣ дар «Далоил» ва Ибни Асокир. Ниг.тафсили ин ҳадисро дар «Зодулмиъод»- и таҳқиқшуда (3/186-187).

[169] «аш-Шифо» (1/322), яъне ҳеҷ дарде намекард ва зардоб ҳам аз он ҷорӣ намешуд. Ин ҳадис саҳеҳ аст онро Тирмизӣ ва Байҳақӣ ривоят кардаанд («ал-Хафоҷӣ” 3/113).

[170] Барои фаҳмидани асли ҳадис ниг. Бухорӣ (4/58,65,73,5/23,171) ва Муслим (12/185,15/178).

[171] Ниг. Бухорӣ (5/170), «Сунан»-и Абӯдовуд (2/339). Онро Аҳмад ривоят кардааст («ал-Фатҳуррабонӣ»-и Суютӣ 22/259).

[172] Саҳеҳ аст, ибораи ҳадис азони ӯст. Тирмизӣ онро ривоят намуда, мегӯяд ҳадис ҳасану саҳеҳ аст. Ибни Моҷа ва Ибни Хузаймӣ ва Ҳоким онро ривоят кардаанд ва Ҳоким мегӯяд, ки ҳадис саҳеҳ аст бар шарти Бухорию Муслим, Имом Аҳмад ва Табаронӣ дар «ал-Кабиру вассаѓир» онро ривоят кардаанд, ҳамчунин Ибни Ассуннӣ («Саҳеҳу ал-Ҷомиъуссаѓир» бо рақами 1290).

[173] «аш-Шифо» (1/324).

[174] «аш-Шифо» (1/324). Албайҳақӣ аз Ибни Исҳоқ онро ривоят кардааст (Алиқорӣ 1/656) ва дар «ал-Бидоя ванниҳоя» (6/164) ривояти Имом Аҳмад бо санадаш омадааст.

[175] Дар «Мӯъҷам»-и Алиқорӣ (1/656) ва «ал-Хафоҷӣ” (3/118) ва «аш-Шифо» (1/323). Ҳайсамӣ дар «ал-Маҷмаъ» (6/124) мегӯяд: «Табаронӣ онро ривоят кардааст ва дар санади он касе мебошад, ки ӯро намедонам. Яъқуб Муҳаммад Аззуҳарӣ ва ҷумҳур онро заиф хондаанд ва Ибни Ҳаббон бо эътимодаш гуфтааст».

[176] «аш-Шифо» (1/323). Аҳмад ривояташ кардааст (1/1070) ва бо ҳамин санад дар «Фазоили саҳоба» (1192) ва дар «Муснад» низ омадааст (1/83) аз Яҳё ва аз Шӯъба, аллома Аҳмад Шокир дар таҳқиқи «Муснад» (бо рақами 637,2/54) ва (1/128) саҳеҳаш кардааст (аз Вакиъ аз Шуъба) ва онро Тирмизӣ (3635) ривоят кардааст. «Туҳфатулаҳвазӣ» гуфтааст: «Ин ҳадис ҳасану саҳеҳ аст ва аллома Аҳмад Шокир онро тасҳеҳ кардааст (бо рақами 638) ва муҳаққиқи «Ҷомиъулусул» онро ҳасан хондааст (6513) ва Муборак Кафурӣ нисбаташро зиёда кардааст ба Ҳоким, Ибни Ҳаббон ҳадисро заиф хондааст ва муҳаққиқи «Мишкот» (3/247)  ва муҳаққиқи «Фазоили саҳоба» ҷиҳати иҳтилофро бо тафсил баён кардааст.

[177] «аш-Шифо» (1/324). Табаронӣ ва Мухаллад онро ривоят кардаанд ва Мухалладу аз он болоро намешиносам ва боқӣ мардони санади он саҳеҳ ҳастанд («Маҷмаъуззавоид» 8/298). Ва Алиқорӣ нисбати онро ба Байҳақӣ илова намудааст (1/657).

[178] «аш-Шифо» (1/324). Ибни Моҷа ривояташ кардааст бо рақами (3532) аз ҳадиси Умми Ҷундуб (р).

[179] Заиф аст, «аш-Шифо» (1/324). Эмом Аҳмад ва Ибни Абӯшайба ва Байҳақӣ ривояташ кардаанд, дар воқеъ, Аҳмад аз ду роҳ зикраш кардааст (Алиқорӣ 1/657). Аҳмад Шокир дар таҳқиқи «Муснад»-аш мегӯяд: «Санадаш заиф аст» (4/136). Ҳайсамӣ онро дар «Маҷмаъ» овардааст, аз ҳадиси Ибни Аббос мегӯяд: «Онро Аҳмад ва Табаронӣ ривоят кардаанд вале дигарон ӯро заиф мешуморанд. Онро Дорамӣ дар «Сунан»-и худ ривоят кардааст (1/11-12). Санади он ҳамчуноне ки муҳаққиқи «Мишкот» мегӯяд, заиф аст. ӯ ҳадиси дигареро барои шифо ёфтани кӯдак аз девонагӣ дар «Муснад» овардааст (4/172). Муҳаққии «Мишкот» онро саҳеҳ гуфтааст (5922).

[180] «аш-Шифо» (1/324) Аттаёлосӣ онро ривоят кардааст, бо санади саҳеҳ («ал-Хафоҷӣ” 3/121). Ҳайсамӣ дар «ал-Маҷмаъ» мегӯяд: «Аттабаронӣ онро ривоят кардааст ва Ҳарс ибни Муҳаммад ибни Ҳотиб ҳаст, вале ӯро намедонам ва боқӣ мардони он мӯътамаданд (9/415). Ба «ал-Бидоя» ванниҳоя» (1/295) ва «Мустадрак»-и Ҳоким  муроҷиат кун 4/62-63.

[181] «аш-Шифо» (1/319). Вакиъ онро ривоят кардааст ва аз то Фаҳд онро баровардааст. Ва инчунин Байҳақӣ онро ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” 3/105) тафсили ҳадисро дар «ал-Бидоя ванниҳоя» назар бикун (6/158-159).

[182] «аш-Шифо» (1/319). Ассуютӣ мегӯяд: «Ҳадис ҳасан аст» («ал-Хафоҷӣ” 3/105), дар ҳақиқат ба соҳиби «Канзулҳусайн» нисбаташ кардааст (4/379), ба Ибни Наҷҷор ва дар санадаш Муҳаммад ибни Юнус аст.

[183] «аш-Шифо» (1/328) Абӯдовуду Байҳақию  Ибну Ҳаббон ривояташ кардаанд («ал-Хафоҷӣ” 3/137).

[184] «аш-Шифо» (1/325). Ҳайсамӣ дар «ал-Маҷмаъ» мегӯяд (8/312): «Табаронӣ онро ривоят кардааст ва дар санадаш Алӣ ибни Язиди Алилҳонӣ мебошад, ки ӯ заиф аст» ва дар «ал-Маҷмаъ» бо роҳи дигар воридаш кардааст.

[185] Ҳадиси истисқо бо Аббосро Бухорӣ ривоят кардааст (2/35)  китоби “ал-Истисқо” (5/25) боби “Маноқибу ассаҳоба”.

[186] «аш-Шифо” (1/327). Шайхайн онро ривоят кардаанд (Алиқорӣ, 1/66).

[187] Саҳеҳ аст. Тирмизӣ онро ривоят кардааст (3684) ва мегӯяд ин ҳадис ҳасану саҳеҳу ѓариб аст аз ҳадиси Ибни Умар ва муҳаққиқи “ал-Мишкот” онро иқрор кардааст (6036) ва гумон мекунад, ки ривояте ки дар “Мишкот” аз Ибни Аббос омадааст. Тирмизӣ мегӯяд, ки (3766 “Туҳфатулаҳвазӣ”) аз ин роҳ ин ҳадис ѓариб омадааст. Ҳадиси Ибни Аббосро Аҳмад дар “Муснад”-и худ тахриҷ кардааст, чунони соҳиби “Туҳфатулаҳвазӣ” мегӯяд ва ҳадиси Ибни Умарро муҳаққиқи “Ҷомиъуалусул” (7428) ба Аҳмад рабт медиҳад ва Ибни Саъд дар “ат-Табақот”-у Байҳақӣ дар  “Далоилуннубува”. Ибни Ҳиббон онро саҳеҳ хондааст. Ҳадиси Ибни Умарро ва Ибни Аббосро муҳаққиқи “Ҷомиъуалусул” ҳасан  хондааст.

[188] «аш-Шифо” (1/327), чуноне ки шайхайн онро ривоят кардаанд (Алиқорӣ 1/661) («ал-Хафоҷӣ” 3/130). Ҳадис бо ин мазмун дар саҳеҳайн нест, балки назди Аҳмаду дигарон бо санади саҳеҳ омадааст. Арноутӣ дар тахриҷи ин ҳадис мегӯяд (“Ҷомиъулусул”, 9/63) ин ҳадис назди Аҳмад дар муснадаш омадаст (1/264,314,328,335).

Инчунин Ибни Ҳаббону Табаронӣ онро ривоят кардаанд ва дар саҳеҳайн бо ин лафз наомадааст, ба ҳамин хотир, мусанниф (р) мегӯяд: “Дар ин ду китоб онро пайдо накардам”. Ҳамидӣ мегӯяд: “Ин зиёдатӣ дар саҳеҳайн нест”. Ҳофиз дар «Фатҳ» мегӯяд: “Чуноне ки Ҳамидӣ гуфтааст… ва дар ҷои дигар Ҳофиз гуфтааст: “Матни «Бор Худоё, ӯро донои дин бигардон ва таъвилро биомӯзон бар вай», чунон  шӯҳрат пайдо кардааст дар забони мардум, ки ҳатто баъзеҳо ба саҳеҳайн нисбаташ кардаанд ва хато кардаанд ва ҳадис назди Аҳмад бо ин лафз вуҷуд дорад”. Ҳоким дар “Мустадрак” онро ворид кардааст (4/534) ва санади онро саҳеҳ хондааст, бидуни ихроҷ ва Аззаҳабӣ онро ихроҷ намудааст. Муслим танҳо ҳамин ҷумларо ривоят кардааст «Аллоҳума фаққиҳҳу» ва Бухорӣ онро ривоят кардааст (1/29)  бо лафзи «Аллоҳума аллимҳу алкитобата» — “Бор илоҳо, китобатро ба ӯ биомӯзон”. Дар ривояти дигаре аз ӯ (5/34) чунин омадааст: «Аллоҳумма аллимҳул ҳикмата»- “бор илоҳо, ҳикматро ба ӯ биомӯзон”. Тирмизӣ ва Ибни Моҷа бо лафзҳои бо ҳам наздик онро ривоят кардаанд… Ҳамаи ин барои он зикр шудааст, ки барои хонандаи гиромӣ равшан гардад, ки чӣ гуна Устод Нурсӣ маъзур будааст дар нисбат додани ҳадис бо ин мазмун бар саҳеҳайн, зеро ки бузургони муҳаддисон чун Табрезӣ, Алиқорӣ, Қози Иёз («ал-Хафоҷӣ”) ва дигарон дар мисли ин гуна корҳо воқеъ шудаанд, зеро ин ки мутахассиси ин соҳа мебошанд ва онҳо дар байни масдарҳои нав ба нав ҳастанд, аммо устод Нурсӣ, ки Худованд икромаш кардааст, бо навиштани ин мӯъҷизаҳо аз ин масдарҳо тамоман дур мондааст. Бо донистани ин ки ин ҳадисе, ки онро зикр кардааст, саҳеҳ мебошад. Алҳамдулиллоҳе, ки бо фазлаш солеҳот анҷом меёбанд.

[189] Саҳеҳ аст. Аҳмад онро ихроҷ кардааст (1/338) ва бо ҳамин санад онро дар «Фазоили саҳоба» бо рақами (1871) ворид намудааст, Муҳаққиқ онро тасҳеҳ кардааст ва ҳадисро Бухорӣ ва Абӯнаъим ибни Саъд ва Ибни Мунзирӣ ва Табаронӣ ва Ибни Мардвайҳ ва Байҳақӣ ривоят кардаанд (муроҷиат кун бо тафсил дар «Фазоили саҳоба»).

[190] Ба Бухорӣ муроҷиат кун (8/93,100), Муслим бо рақами (2480,2481) Аҳмад онро ривоят кардааст (6/430,3/190) ва «Туҳфатулаҳвазӣ»-ро нигоҳ кун (10/330) ва Муслим (4/1929) ва «Фатҳуррабонӣ» (22/203) бо мазмунҳои гуногуну  ин мазмун низ зикр шуда.

[191] «аш-Шифо» (1/326). (Алиқорӣ 1/659).(«ал-Хафоҷӣ” 3/125).

[192] «Аз Урва омадааст, ки Паёмбар (с.а.в) ба ӯ диноре дода мегӯяд, ки гӯсфанде бихарад. ӯ рафта бо он динор ду гӯсфанд мехарад ва якеи онро бо як динор мефурӯшад ва бо динору як гӯсфанд бармегардад ва бар ӯ дуо медиҳад, то ин ки дар хариду фурӯшаш баракат бошад, сипас ҳатто хокро мехарид, аз он фоида ба даст меовард» (Бухорӣ 4/252 боби «Нишонаҳои Паёмбарӣ»).  Аҳмад ҳам онро ривоят кардааст («Фатҳуррабонӣ» 22/326) ва дар он чунин омадаст: «Худовандо, дар аҳду паймони хариду фурӯш ба ӯ баракат деҳ», дар ҳақиқат, дар бозори Каносаи Куфа меистодам, пеш аз ба хона баргаштанам чил ҳазор фоида ба даст меовардам …

[193] Ҳадис саҳеҳ аст: «аш-Шифо» (1/327) Табаронӣ ва Абӯяъло онро ривоят карданд ва ровиёни он саҳеҳ мебошанд (“Маҷмаъуззавоид”, 5/286) (“ал-Матолибуолия” бо рақами (4077,4078) ва Аҳмад онро ривоят кардааст бо ровиёни саҳеҳ, ин чунин дар “Маҷмаъ” омадааст.

[194] Ҳадис саҳеҳ аст. Тирмизӣ онро дар «Маноқиб” ривоят кардааст (2752,5/649), боби «Маноқиби Саъд ибни Абӯваққос». Ибни Ҳаббон дар саҳеҳи худ онро ривоят кардааст (бо рақами 1221) ва Ҳоким (3/499) онро тасҳеҳ кардааст ва Заҳабӣ ба он мувофақат кардааст. Ибни Абӯосим онро дар “Суннат” (138 б) ва Абӯнуъайм дар «Алҳиля» ривоят кардааст.

[195] «аш-Шифо» (1/327) онро Байҳақӣ дар «Далоил» ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” 3/128).

[196] Алқорӣ (1/661). Асли ин ривоят ба ривояти Алиқорӣ монанд аст. Дар «Исоба» омадааст, ки мо дар иззату бузургӣ ба осмон расидаем ва мо болотар аз он бузургиро хоҳонем. Ҳамчунин дар ривояти Исфаҳонии Абӯнаим ва “Муснад”-и Ҳорис (2/6) омадааст. Баззор баъзеи онро ва Ҳасан ибни Сафён дар муснадҳои худ тахриб карданд ва ҳамаи он аз роҳи Яъло ибни Ашдақ мебошад, агарчи ӯ соқитулҳадис аст, вале пайравӣ карда мешавад. Дар «Исоба» низ чунин омадааст. Аммо дар санади Ҳорис касест, ки номашро зикр накардаанд (“Матолибулолия”, рақами 4065), (“ал-Исоба”, 8639). Зикр мекунад, ки ин ҳадисро Шерозӣ дар “Алқоб” ривоят намудааст. Ин ҳадис аз дигар роҳҳо низ ривоят шудааст. Ибни Касир мазмуни онро дар «ал-бидоя ваниҳоя» зикр намудааст (6/168) ва онро ба Ҳофиз Абӯбакри Баззор ва Байҳақӣ аз дигар роҳ нисбат додааст ва дар он баъди сухани Паёмбар (с.а.в) дар мазмуни ҳадис илова намудааст, ки «Хуш гуфтӣ, ҳаргиз Худованд даҳонатро дардманд насозад». Абӯяъло мегӯяд: “Ман ӯро дидам, ки ба саду чандсолагӣ расида буд, вале дандонҳояш ҳанӯз солим буданд”.

[197] Ҳайсамӣ дар «Маҷмаъ» аз номи Абдураҳмон ибни Лайло дар яке аз санадҳои ин ҳадис мегӯяд (9/122): онро Табаронӣ дар «Авсат» овардааст ва санади он хуб аст. Дар китоби «Фазоили саҳоба»-и Имом Аҳмад (бо рақами 950) омадааст ва санади он ба сабаби Муҳаммад ибни Абдураҳмон ибни Абӯлайло заиф аст ва Ибни Моҷа онро ривоят кардааст (117,1/43-44). Муҳаққиқи китоби «Фазоил» ин ҳадисро заиф хондааст ва Имом Аҳмад дар санади худ онро бо ҳамин санад тахриҷ намудааст (1/99,133). Аллома Аҳмад Шокир дар таҳқиқи «Муснад»-аш онро ҳасан хондааст (2/120). «ал-Хафоҷӣ” (3/133)  мегӯяд: “Байҳақӣ ва Ибни Моҷа онро бо санади саҳеҳ пайвастшуда ба Алӣ   ривоят кардаанд”.

[198] «аш-Шифо» (1/328) дар ҳадисе, ки онро Байҳақӣ аз Имрон ибни Алҳусайн ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” 3/134). Ҳайсамӣ дар «ал-Маҷмаъ» мегӯяд (9/203): “Ин ҳадисро Табаронӣ дар «Авсат» ривоят кардааст ва дар санади он Утба ибни Ҳамид мебошад, ки Ибни Ҳаббон ва дигарон ӯро мӯътабар хондаанд ва ҷамоае ӯро заиф гуфтаанд, аммо дигар ровиёни ин ҳадис ҳама мӯътабаранд”.

[199] «аш-Шифо» (1/328). Ибни Исҳоқ бе санад ин ҳадисро ривоят кардааст ва Байҳақӣ онро аз ӯ ривоят кардааст ва Ибни Ҷарир аз тариқи Алкалбӣ онро ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” 3/134) ва (Алиқорӣ 1/662).

[200] Бо ҳамин лафз ин ҳадисро Имом Бухорӣ ривоят кардааст (1/41, 4/253), Тирмизӣ низ онро ривоят кардааст ва мегӯяд: “Ин ҳадиси ҳасану саҳеҳ мебошад”. Ин ҳадис ҳамчунин бо дигар роҳ аз Абӯҳурайра ривоят шудааст (10/334 бо рақами (3923 “Туҳфатулаҳвазӣ”). Ниг.таҳқиқи Арнаутӣ бар «Ҷомиъулусул» (9/95). Дарвоқеъ, ин ҳадис бо дигар роҳ низ омадааст. ниг.Бухорӣ. (3/68) китоби “Хариду фурӯш” (3/143), китоби «Музораат» (9/133) ва китоби «Алиътисом». Муслим бо рақами (2492) онро ривоят кардааст ва Аҳмад низ ин ҳадисро ривоят кардааст (2/240,274,427), ин ҳадис ҳамчунин дар «Фатҳурраббонӣ» омадааст (22/405,409-410) ва Тирмизӣ (10/334-335 бо рақами3924) ва Абӯнуъайм дар «Алҳиля» онро ривоят кардааст (1/381) ва дар «ал-Исоба» бо рақами (1190) ва дар «ал-Бидоя  ванниҳоя» (6/162) омадааст.

[201] «аш-Шифо» (1/328) дар ҳадиси дигаре назди Бухорӣ омадааст (6/10) ва назди Аҳмад (“Фатҳуррабонӣ” 22/159) аз ҳадиси Аббос омадааст.

[202] Аз Ибни Масъуд омадааст, ки мегӯяд: “Ҳангоме ки Расули Худо дар назди Хонаи Худо намоз мехонд, Абӯҷаҳл бо ёронаш нишаста буданд. Як рӯз пеш шутуреро кушта буданд ва Абӯҷал гуфт: “Кадоме аз шумоён хеста, шикамбаи бани фалонро гирифта, дар гардани Муҳаммад меандозад?”. Яке аз бадтарини қавм аз ҷои худ бархоста, вақте ки Паёмбар (с.а.в) саҷда кард, он шикамбаро гирифта, дар байни кифҳои ӯ гузошт. Ровӣ мегӯяд  ҳамаи онҳо бар ин ҳол механдиданд ва бо ҳамдигар ба ҳоли ӯ масхара мекарданд ва ман (Ибни Масъуд) дар он ҷо нигоҳ мекардам ва агар пуштибоне медоштам, албатта, онро аз пушти Паёмбар (с.а.в) дур мекардам. Паёмбар (с.а.в) (с.а.в) ҳамчунон дар ҳоли саҷда буд ва сарашро намебардошт, то ин ки шахсе рафта, Фотимаро аз ин ҳол хабар дод. ӯ дар ҳоли хашм омада, шикамбаро гирифта, аз пушти Паёмбар (с.а.в) дур ва онҳоро дашном дод. Ҳангоме ки Паёмбар (с.а.в) намозашоро адо кард, бо садои баланд бар онҳо дуо кард. Тибқи одати ӯ ҳар гоҳ дуое мекард ва ё аз Худованд чизе мехост, се бор дуои худро такрор мекард. Дар дуои худ чунин гуфт: «Худоё, чораи қурайшиҳоро худат бубин» ва инро се бор такрор кард. Вақте ки онҳо садои Паёмбар (с.а.в)-ро шуниданд, ки дуо мекунад, онҳо аз ханда бозмонданд ва аз дуои ӯ сахт тарсиданд. Баъд аз он гуфт: «Бор илоҳо, чораи Абӯҷал ибни Ҳишом ва ҳамсафони ӯро худат бубин”. Утба ибни Рабиа, Шайба ибни Рабиа, Алвалид ибни Утба, Умайя ибни Халаф, Уқба ибни Абӯмуит ва ҳафтумашонро зикр кардааст, вале ҳифзаш накардам ва қасам ба он Зоте, ки Муҳаммадро барҳақ фиристодааст, он касоне, ки номҳои онҳоро гарифта буд, рӯзи Бадр дидам, онҳо девонаю мадҳуш шуданд» (“Саҳеҳ”-и Муслим 3/1418 бо рақами 1794). Бухорӣ онро ривоят кардааст (5/57,94) инчунин Аҳмад низ онро ривоят кардааст (1/417).

[203] Аз Абӯзуҳо ва Масруқ омадааст ки ба назди Ибни Масъуд омадам ва ӯ ба ман гуфт  Қурайш пеши роҳи Исломро мегирифтанд ва Паёмбар (с.а.в)  бар онҳо дуо кард. Як сол нагузашта буд, ки ҳамаи онҳо дучори ҳалокат шуданд ва мурдаҳоро бо устухонҳояшон мехӯрданд. Абӯсуфён ба назди Паёмбар (с.а.в) омада гуфт: “Эй Муҳаммад, ту моро ба силаи раҳм даъват менамудӣ ва ҳамакнун қавми ту ҳалок мешаванд ва Худоро дуо кун!”. Пас Паёмбар (с.а.в) ин ояи каримаро хонд: «Мунтазир бош, замоне ки аз осмон дуде мебарояд». Баъди ин онҳо боз ба ҳамон куфри худ баргаштанд ва ин гуфтаи Худованд аст, ки мефармояд: «Рӯзе, ки азоби сахтро меорем», ки мурод аз он рӯзи Бадр аст. Асбот аз Мансур ривоят мекунад, ки Паёмбар (с.а.в) дуо мекунад ва баъди он чунон бороне меборад, ки мардум назди Паёмбар (с.а.в) аз зиёд боридани борон шикоят мекунанд. Пас Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Бор илоҳо, ин боронро ба нафъи мо бигардон на ба зарарамон”. Пас абрҳо аз болои сари эшон пароканда шуданд ва мардум сероб шуданд» (Бухорӣ 2/37 китоби «Талаби борон кардан», боби «Агар мушрикон бо мусалмонон якҷоя дар ҳоли қаҳтӣ талаби борон кунанд»).

[204] «аш-Шифо» (1/329. Ниг. ҳошияи (25) аз «Ишораи шашум».

[205] Ҳадис ҳасан аст ва Ибни Моҷа онро аз ҳадиси Имрон ибни Алҳусайн тахриҷ кардааст 3930. Албусайрӣ дар «аз-Завоид» аз роҳи аввал мегӯяд: “Санади ин ҳадис ҳасан аст ва дар санади он Самит омадааст, ки Алъаҷлӣ ӯро мӯътабар хондааст ва ҳамчунин Муслим аз ӯ ривоят карда, ӯро саҳеҳ гуфтааст. Дар санад ҳамчунин Осим омадааст ва Муслим дар саҳеҳи худ аз ӯ ривоят мекунад ва Ибни Ҳаббон ӯро дар радифи ҳадисҳои мӯътабар хондааст. Дар хусуси Сувайд ибни Саъид ихтолоф аст. Мегӯям  ин ҳадис ҳасан аст ва он сарчашмаи дигаре дорад, ки Ибни Моҷа онро тахриҷ кардааст. Албусайрӣ мегӯяд: “Санади ин ҳадис ҳасан аст, чунки дар санади он Исмоил ибни Ҳафс аст ва дар сиқа будани ӯ ихтилоф аст ва боқӣ мардони санади он мӯътабар мебошанд”.

[206] «аш-Шифо» (1/329), дар ҳадисе, ки Муслим бо рақами (2021) ривоят кардааст.

[207] Ҳадис саҳеҳ аст, «аш-Шифо» (1/331). Ин ҳадисро Табаронӣ ва Абӯяъло бо ҳамин тарз ривоят кардаанд ва ровиёни ҳадис саҳеҳ мебошанд. Ҷаъфар ин ҳадисро аз гурӯҳе саҳобагон шунидааст ва намедонам, аз Холид шунидааст ё не. Чунонеки дар «Маҷмаъуззавоид» омадааст (9/349) муҳаққиқи “Матолибулолия» мегӯяд ки  Албусайрӣ гуфта: “Абӯяъло бо санади саҳеҳ онро ривоят кардааст” (“Матолибулолия» 4/90, рақами 4044).

[208] Ҳадис ҳасан аст: қисмате аз ҳадис хело ҳам дароз аст, дар он қиссаи ислом овардани Салмон (р) зикр шудааст. Ҳадисро Аҳмад тахриҷ кардааст (5/441-442) ва Ибни Саъд онро дар Табақот аз ҳадиси Ибни Аббос ривоят кардааст (4/53-57). Ҳайсамӣ дар «ал-Маҷмаъ» онро зикр намудааст (9/332-336) ва мегӯяд: ҳамаи онро Аҳмад ривоят кардааст ва ҳамчунин Табаронӣ дар «Кабир» ровиёни онро мӯътабар ҳастанд, ба ѓайр аз Муҳаммад ибни Исҳоқ, ки ӯро дар шунидан айбдор мехонанд.  Соҳиби силсилаи «Ҳадисҳои саҳеҳ» ин ҳадисро ҳасан хондааст (894) ва мегӯяд: порае аз ин ҳадисро аз ҳамин роҳ Ҳоким ривоят кардааст (2/16) ва мегӯяд: он саҳеҳ аст, бо шарти Муслим ва Аззаҳабӣ бо ин сухан мувофақат кардааст.

[209] «аш-Шифо» (1/332) дар ҳадисе, ки Муслим онро ривоят кардааст, бо рақами (2280) ҳадис аз тариқи Ҷобир ибни Абдулло (р) ривоят шудааст.

[210] «аш-Шифо» (1/331) Байҳақӣ пайваста аз Анас ин ҳадисро ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” 3/149).

[211] «аш-Шифо» (1/331).

[212] «аш-Шифо» (1/332) Ибни Моҷа ин ҳадисро бо рақами (659) ривоят кардааст ва дар «Завоид» гуфтааст, ки санади ин ҳадис мунқатиъ аст, зеро Абдуҷаббор ибни Воил аз падараш дар ин хусус чизе нашунидааст ва Ибни Наъиму дигарон инро гуфтаанд. Ниг.тахриҷи ҳадиси баъдиро. Ҳадис саҳеҳ аст.

[213] Ҳадис саҳеҳ аст ва Аҳмад бо ду роҳ ривоят кардааст (22,67 «Фатҳуррабонӣ»). Суютӣ мегӯяд: «Ин ҳадисро Ибни Моҷа тахриҷ кардааст, аз тариқи Абдуҷаббор ибни Воил аз падараш… Бо ҳамин тарз ҳадис саҳеҳ мебошад, зеро Муслим ва чор имоми дигари ҳадис онро ривоят кардаанд».

[214] «аш-Шифо» (1/334) Ибни Саъд ин ҳадисро ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” 3/160).

[215] Асли ҳадис аз Ҳизом ибни Ҳишом аз падараш аз бобояш Ҳубайш ибни Холид дар “Шарҳи Сунна” ривоят шудааст ва онро Ибни Абдулбар дар “ал-Истиоб” ва Ибни Алҷавзӣ дар китоби «ал-Вафо» овардааст ва дар ин ҳадис сухан зиёд аст (“Мишкот” бо рақами 5943). Алмуҳаққиқ мегӯяд  инчунин ин ҳадисро Ҳоким ривоят кардааст (2/109) ва онро саҳеҳ гуфтааст ва Заҳабӣ бо ӯ мувофиқат кардааст… Гуфтам: “Ҳадиси Умми Маъбад дар «Маҷмаъ» (8/313) аз Умми Маъбад бо ихтисор омадааст”. Ҳайсамӣ мегӯяд: “Ин ҳадисро Табаронӣ ривоят кардааст ва ровиёни ҳадис саҳеҳанд ба истиснои Ҳизом ибни Ҳишом ибни Ҳубайш ва падараш ва ҳардуяшон мӯътабаранд”. Дар «ал-Маҷмаъ» (6/58) аз ҳадиси Қис ибни Нӯъмон Ҳайсамӣ мегӯяд: “Баззор онро ривоят кардааст ва ровиёни ҳадис ҳама саҳеҳанд ва ҳадис бо ин роҳ саҳеҳ аст, алҳамдулиллоҳ”. Қиссаро дар «ал-Бидоя ванниҳоя» муроҷиат кун (3/190-191) ва дар «Зодулмиъод» (3/55-57) ва Ибни Саъд дар «Табақот» (1/230-231).

[216] Ҳадис саҳеҳ аст ва онро Аҳмад ривоят кардааст. Аллома Аҳмад Шокир дар таҳқиқи санад мегӯяд: “Санади ҳадис саҳеҳ аст ва Ибни Касир дар “Таърих” (6/102) аз ҳамин роҳ ривоят кардааст ва мегӯяд  ин ҳадис аз Абӯавон аз Осим ривоят шудааст (“Таҳқиқи Муснад” 5/210, рақами 3598)”.

[217] Ҳалима мегӯяд (ҳамон тавре, ки Ибни Исҳоқ, Ибни Роҳавайҳ, Абӯяъло, Табаронӣ, Байҳақӣ, Абӯнаъим ривоят карданд): “Гурӯҳе аз занҳои Бани Саъд ибни Бакр ба Макка омаданд ва кӯдакҳоро барои шир додан ҷустуҷӯ мекарданд, дар он соле, ки қаҳтӣ ҳамаро фаро гирифта буд. Пас гуфт: “Ман низ бо шутури пири худ, ки ҳамроҳаш шутурбача дошт, омада будам ва он шутур қатрае шир надошт ва шабҳо аз гуруснагӣ бо кӯдакамон хоб намерафтем ва дар пистони худ низ ман шире надоштам, ки ба ӯ диҳам. Қасам ба Худо, чун ба Макка омадем, занеро намедонам, ки бо ӯ Паёмбар (с.а.в)-ро барои нигаҳбонӣ пешниҳод намуданду ӯ қабул карда бошад, зеро онҳо мегуфтанд, ки ӯ ятим аст ва аз гирифтани ӯ даст мекашиданд. Ҳамаи занҳое, ки бо ман буданд, бо худ тифлеро гирифтанд, аммо ман ѓайри Муҳаммад дигар тифле наёфтам, пас ба шавҳарам гуфтам  ман нохуш мешавам, ки дар байни дугонаҳоям бидуни тифл баргардам, ман ба назди он ятим рафта, ӯро бо худ мегирам. Вақте ки ба назди ӯ рафтам, ӯ дар як либоси сафед печонида шуда, аз ӯ бӯи мушк меомад ва дар зери ӯ абрешими сабз буд. Пас, нахостам, ки ӯро аз хотири зебогиаш аз хоб бедор кунам. Кам-кам ба ӯ наздик шуда, дастамро дар болои синааш гузоштам, ӯ табассум намуда, чашмонашро боз намуда, ба ман нигоҳ мекард. Сипас аз чашмони ӯ нуре баромад, ки ба осмонҳо расид ва ман ӯро аз пешониаш бӯсида, пистони ростамро ба даҳонаш гузоштам ва ӯ ба қадри имкон шир хӯрд. ӯро ба тарафи пистони чапам гузоштам, ӯ онро нагирифт ва аз ин пас ин хислати ҳамешагии ӯ буд. Ҳалима мегӯяд ӯ бо бародараш то сер шудан шир хӯрданд. Сипас ӯро гирифта, то назди шутурам расида будам, ки дубора пистонҳоям пур аз шир гардиданд. ӯ ва бародараш то сер шуданашон шир мехӯрданд. Пас шавҳарам ба назди шутур барои шир ҷӯщидан рафт, ки пистонҳои шутурро пур аз шир дид. ӯ шутурро ҷӯшид ва мо ҳарду бо серӣ аз он шир хӯрда, шабро ба некӣ гузаронидем. Пас шавҳарам гуфт  эй Ҳалима ба Худо қасам, ман мебинам, ки ту як тифли муборакеро гирифтаӣ. Оё намебинӣ, ки баъд аз гирифтани ӯ шабро ба хайр гузаронида, Худованд баракати моро афзун мекунад. Ҳалима мегӯяд  сипас мо бо модари Паёмбар (с.а.в) худоҳофизӣ намуда, ба хари худ савор шуда, Паёмбар (с.а.в)-ро дар оѓӯшам гирифтам. Хари лоѓарам, ки бисёр заиф буд, тамоми савораҳоро сабқат намуд ва ҳамроҳонамро дар ҳайрат гузошт. Баъд аз он мо ба қабилаи Бани Саъд, ки хеле заминҳояш хушк буд, расидем. Ҳамчунин гӯсфандонам ҳангоми баргашт аз чарогоҳ бо пистонҳои пуршир бармегаштанд, онҳоро ҷӯшида, бо серӣ менӯшидем, дар ҳоле ки дигарон аз пистони гӯсфандонашон қатраи шире пайдо намекарданд. Ин баъзе қавмро водор намуд, ки ба чӯпонҳояшон мегуфтанд  ҳамон гунае ки чӯпони Ҳалима вақти бештаре дар саҳро аст, шумо низ дертар чӯпонӣ кунед. Чунки гӯсфандонашон аз чарогоҳ бо шиками гурусна ва пистонҳои холӣ баргашта, гӯсфандони ман серу пуршир бармегаштанд. Мо дар муддати ду сол аз Худованд баракату хайрро медидем. Баъд аз онки аз пистон ҷудо шуд, ҳамчунон калон мешуд, вале на монанди дигар кӯдакон… (ҳамин гуна дар тавзеҳи Суютӣ ба тартиби муснад ворид шудааст (“Фатҳуррабонӣ” 20/192-293). Ҳайсамӣ ин ҳадисро бо санади наздик ба ин ривоят намуда гуфтааст: “Абӯяъло ва Табаронӣ ҳамин гуна онро ривоят намудаанд ва мегӯяд  Ҳалима бинти Абӯзуайб ва ровиёни ин ҳадис мӯътабаранд” («Маҷмаъуззавоид» 8/220-221). Ҳофиз ибни Ҳаҷар дар «Алматоллибулолия» ин ҳодисаро зикр намудааст. Муҳаққиқ мегӯяд: “Бусайрӣ гуфтааст  Ибни Ҳаббон дар “Саҳеҳ”-и худ аз Абӯяъло онро ривоят намудааст… ва ба ҳасан будани ҳадис ишора намудааст”.

[218] «аш-Шифо» (1/334).

[219] «аш-Шифо» (1/334).

[220] «аш-Шифо» (1/335).

[221] «аш-Шифо» (1/334) Алҳайсамӣ дар «Маҷмаъ» мегӯяд (9/412). Табаронӣ ин ҳадисро ривоят мекунад ва дар санади он касест, ки ман ӯро намедонам.

[222] «аш-Шифо» (1/334) аз Ҳайён ибни Умайр омадааст, ки мегӯяд Паёмбар (с.а.в) рӯйи Қитода ибни Малҷонро молида, такбир гуфт, пас тамоми баданаш ба истиснои рӯяш тар шуд. Гуфт: Дар вақти маргаш ҳозир будам ва зане аз он ҷо мегузашт ва ман дар рӯйи ӯ сурати он занро дидам, ки гӯё ӯро дар оина медидам (“ал-Исоба”-и бини Ҳаҷар 3/225) ва аз роҳи дигар Имом Аҳмад онро ривоят кардааст ва ровиёни ҳадис мӯътабаранд (“Маҷмаъуззавоид” 5/319).

[223] «аш-Шифо» (1/334) Ибни Абдулбар онро дар “Истиоб” ривоят кардааст («ал-Хафоҷӣ” 3/163). Умми Салама ҳамон модари мӯъминон мебошад (р) ва Зайнаб духтари ӯст. Паёмбар (с.а.в) ӯро бузург кардааст. Зайнаб дар Ҳабашистон ба дунё омадааст ва бо модараш якҷоя омада буд. Зайнаб хоҳари ширхораи Зубайр аст. Ҳайсамӣ дар «ал-Маҷмаъ» мегӯяд (9/259): “Табаронӣ онро ривоят кардааст ва Умми Аттоф, ки дар санади он омадааст, ӯро намедонам”.

[224] “аш-Шифо” (1\ 313). Ҳадиси тори анкабут бо ривояти Имом Аҳмад (1\248), ҳамчунин Абдураззоқ дар “ал-Муснаф” (5\389) аз ривояти Усмон ибни Амр ибни Соҷ аз Муқсим, хидматгори Ибни Аббос, аз Ибни Аббос, ки хабар дод… Ин ҳадисро Ибни Касир дар “ал-Бидоя  ваанниҳоя” (3\179…181) ҳасан гуфтааст. Ҳамчунин Ҳофиз ибни Ҳаҷар дар “ал-Фатҳ” ва дар “ал-Маҷмаъ” (7\27). Ҳайсамӣ мегӯяд: “Ин ҳадисро Аҳмад ва Табаронӣ ривоят кардаанд ва дар санади он Усмон ибни Амри Ҷазарӣ аст, ки ӯро Ибни Ҳаббон мавсуқ шумурдааст ва дигарон заиф ва дигар ҳамаи ровиёни он мавсуқанд”. Ниг. тахриҷи “Зодулмеъод” (3\52) ва муҳаққиқи “ал-Мишкот” низ онро заиф гуфтааст (5934). Ҳадис шоҳиде  дар муснади Абӯбакри Розӣ дорад (№73). Арноутӣ гуфтааст: “Асноди ҳадис ҳасан аст, магар ин ки ҳадис аз ҷониби Башшор ибни Мусои Ҳаффофи Аҷалӣ мурсал шудааст ва Алӣ ибни Мудайнӣ дар бораи ӯ хуб гуфтааст. Имом Аҳмад дар он боке намебинад ва Ҷаъфар ибни Сулаймон кӯдак аст ва мавсуқ ва Муслим аз ӯ дар “Саҳеҳ”-аш ҳадисро ривоят кардааст. Абӯимрони Ҷавани Абдулмалик ибни Ҳабиб Аздӣ мебошад, ки мавсуқ аст ва ҷамоате аз ӯ ривоят кардаанд.

[225] “аш-Шифо” (1\313). ҳадиси истодани кабӯтарҳо дар даҳони ѓор. Зайлаъӣ дар “Насбурроя” (1\123) гуфтааст: “Ҳадисро Табаронӣ дар “Мӯъҷам”-и худ, Байҳақӣ дар “Далоилуннубувва” ва Баззор дар “Муснад”-аш ривоят кардааст… баъд аз он ин ҳадисро зикр карда фармудааст: “Баззор гуфт ровиёни онро ѓайр аз Авин ибни Амр, ки яке аз олимони машҳури Басра аст, касе намедонад”. Ибни Касир низ аз Ибни Асокир ривоят карда фармудааст: “Ин ҳадис бо ин матн хело ѓариб аст”. Дар “Маҷмаъ” (6\52, 53)  низ чунин гуфта шудааст. Ҳайсамӣ мегӯяд: “Ҳадисро Баззор ва Табаронӣ ривоят кардаанд ва дар он ровиёне вуҷуд доранд, ки намедонам”. Ниг. тахриҷи ҳадиси пешин, ки дар он сухани мушрикин, чуноне  ки дар “Муснад” омадааст “Агар ба ин ҷо ворид мешуд, ин торҳои анкабӯт дар даҳони ѓор боқӣ намемонд”.

[226] “аш-Шифо” (1\313).

[227] “аш-Шифо” (1\309) ин ҳадис саҳеҳ аст ва онро Аҳмад, Баззор, Абӯяъло, Байҳақӣ ва Доруқутнӣ ривоят кардаанд (“Хафоҷӣ”, 3\79).

[228] Саҳеҳ аст, “аш-Шифо” (1\310). Имом Аҳмад ин ҳадисро ривоят кардааст ва аллома Аҳмад Шокир дар “Саҳеҳ”-и худ гуфтааст (15\202…203), бо рақами (8049) аз Абӯҳурайра ва дар “Маҷмаъ” (291…292).  Ҳайсамӣ гуфтааст: “Ин ҳадис дар “Саҳеҳ” бо ихтисор омадааст”. Имом Аҳмад ҳадисро ривоят кардааст ва ровиёнаш сиқот мебошанд. Дар “Муснад” аз ҳадиси Абӯназрата аз Абӯсаъид ривоят шудааст (1185).  Таҳқиқи “Муснад” зери рақами (11864…11867) аз ҳадиси Шуҳр ибни Ҳавшаб аз Абӯсаъид зикр шудааст. Ҳофиз Ибни Касир мегӯяд: “Танҳо Аҳмад ин ҳадисро ривоят кардааст ва ҳадисро тахриҷ накарданд. Шояд Шуҳр ибни Ҳавшаб аз Абӯсаъид ва ҳамчунин Абӯҳурайра ривоят кардааст”. Қасталонӣ ҳадисро дар “Мавоҳиби ладунӣ” ворид кардааст ва гуфтааст: “Имом Аҳмад  ҳадиси Абӯсаъидро бо санади хуб ривоят кардааст”. Зарқонӣ дар шарҳи он овардааст: “Яъне он мақбул аст”. Ҳамчунин, Тирмизӣ ва Ҳоким ҳадисро ривояту тасҳеҳ кардаанд (“ал-Фатҳураббонӣ”-и Суютӣ 20\240). Ҳайсамӣ ҳадисро дар “ал-Маҷмаъ” вориду баён карда (8\291), гуфтааст: “Аҳмад ва Баззор бо ин тариқ ҳадисро бо ихтисор ривоят кардаанд ва силсилаи ровиёни яке аз ду санади Имом Аҳмад мардони мавсуқанд”.

[229] “аш-Шифо” (1\311) “ал-хафоҷӣ” (3\84).

[230] Ҳадисҳои сухан гуфтани шутур бо санадҳои қавӣ ва саҳеҳ ривоят шудааст. Ҳадиси аввалро Ҳайсамӣ дар “Маҷмаъ” (9\4) аз ҳадиси Анас ибни Молик ривоят намудааст. Ҳайсамӣ мегӯяд: “Ҳадисро Аҳмад ва Баззор ривоят мекунанд ва мардони санади он мӯътамад мебошанд, ба истиснои Ҳафс писари бародари Анас, ки мӯътамад нест”. Ҳофизи Мунзирӣ ҳадисро дар ”ат-Таѓриб ва аттаҳриб” зикр кардааст ва гуфтааст, ки ҳадисро Аҳмад бо санади хуб ривоят кардааст ва ровиёнаш ҳама машҳуру мӯътамад мебошанд. Баззор низ ҳамин гуна зикр намуда, мегӯяд: “Насоӣ бо ихтисор ва Ибни Ҳаббон дар “Саҳеҳ”-аш аз Абӯҳурайра ривоят намудаанд” (“ал-Фатҳурраббонӣ”, 22\50-51). Ҳадиси Абдуллоҳ ибни Ҷаъфар санадаш дуруст ва Имом Аҳмад онро ривоят кардааст (ниг. 1745 аз “Муснад”-и муҳаққиқ). Онро Имом Муслим, Ибни Моҷа ва Абӯдовуд дарозтар ривоят кардаанд. Ҳадиси Абдуллоҳ ибни Абӯавфро Абӯнаъим ва Байҳақӣ ривоят кардаанд (“Хафоҷӣ”, 3\87).

[231] Имом Аҳмад аз Яъло ривоят кардааст (4\173) ва аз санаде, ки Имом Ҳоким ихроҷ кардааст, санадашро саҳеҳ гуфтааст ва Имом Заҳабӣ низ бо ӯ аз ҳадиси Яъло ибни Мурра аз падараш  мувофиқ аст ва ҳадис дар умум хуб аст (бингар ба “Силсилаи аҳодиси саҳеҳа”, 485).

[232] “аш-Шифо” (1\313).

[233] Ривояти шайхайн дар “ал-Хафоҷӣ” (3\145).

[234] Имом Бухорӣ дар “Саҳеҳ”-аш, китоби “Ҷиҳод”, боби “Номи асп ва хар” ва боби “Бор ва овезон кардани шамшер дар гардан” ривоят кардааст ва Имом Муслим дар ҳадиси (2307), Абӯдовуд (4988) ва Тирмизӣ (1685).

[235] “аш-Шифо” (1\315), “Хафоҷӣ”   (3\95).

[236] Ҳадис саҳеҳ аст. (“Мишкот” 3\199 рақами 5949) муҳаққиқ гуфтааст: “Имом Ҳоким ҳамин гуна ривоят кардааст (3\606) ва ҳамчунин гуфтааст  ба шарти Муслим саҳеҳ аст ва Имом Заҳабӣ бо ӯ мувофиқ аст ва гуфтаи онҳо дуруст аст”. Бингар китоби “Матолибулолия” (4\125 бо рақами 4127). Дар “Маҷмаъ” (9\366…367)  Ҳайсамӣ гуфтааст: “Баззор ва Табаронӣ ривоят кардаанд ва мардони санадашон мӯътамад аст”. Бингар ба китоби “ал-Ҳиля”-и Абӯнаъим (1\367. 369) ва “ал-Бидоя ваанниҳоя” (6\147).

[237] Имом Табаронӣ дар китоби “ас-Саѓир ва ал-авсат” аз шайхаш, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Валиди Басрӣ ривоят кардааст. Байҳақӣ мегӯяд: “Ин ҳадис ба дӯши ӯ аст”. Гуфтам: “Боқии ровиёни санад саҳеҳанд” (ҳамин тавр дар китоби “Маҷмаъуззавоид” 8\293. 294) ва дар “Канзулаъмол” (12\385). Нисбати ҳадисро ба Ибни Адӣ дар “ал-Комил” афзудаанд ва Ҳоким дар китоби “ал-Мӯъҷизот”, Абӯнаъим дар “ад-Далоил” ва ҳамчунин Байҳақӣ ва Ибни Асокир. Ибни Даҳя дар “ал-Хасоис” ҳадисро мавзӯъ донистааст. Заҳабӣ дар “ал-Мизон” ин ҳадисро ботил донистааст. Ҳофиз ибни Ҳаҷари Асқалонӣ дар “ал-Лисон” гуфтааст: “Ҳадисро Исмоилӣ аз Суламӣ дар “Мӯъҷам”-аш ривоят кардааст ва гуфтааст, ки мункарулҳадис мебошад”. Ҳофиз ибни Касир дар “ал-Бидоя ваанниҳоя” зикр кардааст (6\149.160), зери унвони  “ҳадиси келос ки ѓарибу накир аст” ва қавли Байҳақиро овардааст, ки дар ин бора аз Оиша (р) ва Абӯҳурайра (р) низ ривоят шудааст ва он чи, ки баён кардем, аз дигар санадҳо беҳтар аст, дар ҳоле ки заиф мебошад. Бингар ба Алиқорӣ (1\632) ва “Хафоҷӣ” (3\79).

[238] “аш-Шифо” (1\314) аз ҳадисе, ки Табаронӣ ва Байҳақӣ ривоят кардаанд ва Ибни Ҳаҷар ба сабаби бо дигар роҳҳо ривоят шуданаш ҳадисро саҳеҳ гуфтааст (“Хафоҷӣ” 3\91). Табаронӣ низ ҳадисро ривоят кардааст ва дар санадаш Аѓлаб ибни Тамим аст, ки ӯ заиф аст (“Маҷмаъуззавоид” 8\295).

[239] Худованд устод Нурсиро ҷазои хайр диҳад, ки дар васфи Имом Ҳасани Басрӣ гуфтааст, ки ӯ бо пайравӣ аз Паёмбари Худо (с.а.в) дорои илми зоҳир ва ботин аст. Худованди мутаол мефармояд: “Шумо ошкори гуноҳ ва пинҳони онро тарк кунед”. Шайх ибни Таймия мегӯяд: “Илми ботине, ки илми имон, маърифат ва аҳволи дилҳост, он илмест ба ҳақиқати имони дарунӣ ва ин беҳтар аст аз донистани илми амалҳои зоҳирии Ислом” (“Фатвоҳо”, 11/225). Шайх Рафоъӣ мегӯяд: “Шумо нагӯед, ҳамчуноне ки баъзе суфиҳо мегӯянд, ки  мо аҳли ботин ҳастем ва онҳо аҳли зоҳир. Ин динро ботин маѓзи зоҳири он аст ва зоҳираш зарфи ботини он” (“ал-Бурҳон”, 61).

[240] “аш-Шифо” (1\320). «ал-Хафоҷӣ” (3\106).

[241] “аш-Шифо” (1\320. Ибни Касир дар “ал-Бидоя” аз Анас чунин нақл кардааст ва Абӯбакр ибни Абиддунё низ ривоят кардааст. Байҳақӣ бо чанд роҳ аз Солиҳ ибни Шибр, яке аз зоҳидони Басра ривоят кардааст ва дар санадаш Лайин аз Собит аз Анас мебошад. Дар ривояти Байҳақӣ  модари он ҷавон пиразани кӯр буд. Баъд аз ин Байҳақӣ ҳадисро аз тариқи Исо ибни Юнус аз Абдуллоҳ ибни Авн аз Анас (р) ҳамчуноне ки гуфта гузаштем, баён кардааст ва ин санад қавитар аст, ки дар он омадааст, ки ин ҳодиса дар ҳузури Паёмбар (с.а.в)  буд ва ровиёни ин санад ҳама мӯътамад мебошанд, локин дар Абдуллоҳ ибни Авн ва Анас қатъ мешавад (“ал-Бидоя ванниҳоя”, 6\296).

[242] “аш-Шифо” (1\320).

[243] Ҳадис саҳеҳ аст. Ҳофиз ибни Касир гуфтааст: “Достони Зайд ибни Хориҷа ва сухан гуфтани ӯ пас аз маргаш ва шаҳодат доданаш бо ростгӯии Паёмбар (с.а.в), Абӯбакр, Умар ва Усмон хело машҳур аст ва он аз чанд роҳи саҳеҳ ривоят шудааст”. Имом Бухорӣ дар китоби “Таърихулкабир“ гуфтааст: “Зайд ибни Хориҷа аз қабилаи Хазраҷ ва ансорӣ аст, ки дар Бадр иштирок намуда, дар замони хилофати Усмон (р) вафот намудааст ва ӯ аст, ки баъди марг сухан кардааст. Имом Байҳақӣ дар китоби “ад-Далоил” ва Имом Ҳоким дар “Мустадрак” ривоят кардаанд. (“ал-Бидоя ванниҳоя”, 6\293, 6\156, 157) ва он ҳамчунин бо дигар роҳҳо низ ривоят шадааст. Ҳайсамӣ дар “ал-Маҷмаъ”-аш бо ду ривоят зикр кардааст (5\179.180) ва фармудааст, ки: “Табаронӣ дар китоби “ал-Кабир ва ал-авсат” бо ихтисор бо ду ривоят, ки санади якеи онҳо дар “ал-Кабир” мӯътамад аст, ривоят кардааст”. Аммо дар “Маҷмаъ” (2\292) аз Ҳузайфа ривоят аст, ки гуфтааст: “Аз Паёмбар (с.а.в)  шунидам, ки мегуфт “Дар уммати ман як марде аст, ки баъди марг сухан мегӯяд”.

[244] Ҳадис саҳеҳ аст. Аз Муъоз ибни Руфоъа ибни Рофиъи Зурқӣ аз падараш, ки аҳли Бадр буд, чуниин ривоят аст: “Ҷаброил ба назди Паёмбар (с.а.в) омад ва гуфт: “Аҳли Бадрро чӣ гуна меҳисобед?”. Паёмбар (с.а.в) гуфт: “Беҳтарини мусулмонон” ё калимае аз ин қабил. Ҷаброил гуфт: “Ҳамин гуна шоҳидони Бадр аз малоикаҳо ҳастанд”. (Бухорӣ 5\103 боби “Иштироки малоик дар Бадр”).

[245] “Саҳеҳ”-и Бухорӣ (1\19…20). Муслим дар “Китоби имон”.

[246] Дар хусуси Ҷабраилро дидани баъзеи саҳобагон ҳадисҳои саҳеҳ ривоят шудааст. Бингар Бухорӣ (4\250). “Маҷмаъ” (9\276. 277), аз Ибни Аббос ва дар он Ҷиброилро ба сурати Даҳяи Калбӣ дидааст. Ҳайсамӣ гуфтааст: “Ҳадисро Табаронӣ ривоят кардааст ва дар санадаш ровиёне аст, ки ман намедонам ва Ҷаброилро дидани Ибни Аббос бо аҳодиси саҳеҳу ҳасан ривоят шудааст, дар китоби “Фазлуссаҳоба “ рақами (1853) аз Ибни Аббос ва дар “ал-Ҳадисул муснад” (1\212) дар “Маҷмаъ” (9\276) ва гуфтааст, ки ҳадисро Аҳмад ва Табаронӣ ба санадҳои гуногун ва ровиёни “Мӯътамад” ривоят кардаанд, муҳаққиқи “ал-Фазоил” ҳадисро ҳасан гуфтааст ва ин суханро дар ҳадиси воридшуда бо рақами (1918) низ гуфтааст ва он дар “Фазоили саҳоба” аз дигар тариқ (1817) бо санади саҳеҳ ривоят шудааст ва Ҳофиз ибни Ҳаҷар дар “Исоба” бо санади саҳеҳ зикр кардааст. Ҳорис  ибни Нӯъмон Ҷаброилро дидааст (1\598) ва ҳадисҳои дигар низ ҳастанд ва мо фақат баъзеи онро барои мисол баён намудем.

[247] “аш-Шифо” (1\361). Бухорӣ дар “ал-Маѓозӣ” дар боби “Замоне, ки ду гурӯҳе аз шумоён ирода доштанд, то ноком шаванд, дар ҳоле ки Худованди дӯсти он ду буд” ва дар боби “Либос”, боби “Пӯшоки сафед” ин ҳадисро ривоят кардааст ва Имом Муслим дар ҳадиси (20306).

[248] “аш-Шифо” (1\362), (“Хафоҷӣ” 3\281).

[249] “аш-Шифо” (1\262) дар ҳадисе, ки Байҳақӣ мурсал ривоят кардааст (“Хафоҷӣ”, (3\82).

[250] Ҳадисҳо дар бораи дидани ҷин  бо санадҳои саҳеҳ ворид шудааст, аммо ҳадиси Ибни Масъудро Аҳмад дар “Муснад”-и худ ва Доруқутнӣ ривоят кардаанд ва аллома Аҳмад Шокир онро саҳеҳ мегӯяд (6\165 рақами 4353) дар “Таҳқиқи “Муснад””.

[251] “аш-Шифо” (1\362), ҳадиси саҳеҳ мебошад. Имом Байҳақӣ ва Нисоӣ онро ривоят кардаанд (“Хафоҷӣ”, 3\287). Ибни Касир дар “Бидоя” зикр кардааст (4\316). Ҳайсамӣ дар “Маҷмаъ” гуфтааст, ки ҳадисро Табаронӣ ривоят кардааст ва дар санадаш Яҳё ибни Мунзир аст ва ӯ заиф аст (6\176).

[252] “аш-Шифо” (1\363). Байҳақӣ ва Ибни Мокулои Хаффоҷӣ низ ривоят кардаанд (“Хафоҷӣ”, бингар ба ҳошияи 30).

[253] Ҳофиз ибни Касир гуфтааст: “Ҳофиз Абӯбакри Байҳақӣ дар ин ҷо ҳадисе зикр кардааст, ки ѓариб, мункар ва мавзӯъ аст ва баъд ҳадисро мукаммал баён кардааст (5\96.97). Бингар ба “ал-Фавоид”и  Шавконӣ (498). Хафоҷӣ гуфтааст: (3\287) “Бидон, дар ин ҳадис миёни уламо ихтилоф аст”. Ибни Ҷавзӣ ин ҳадисро мавзӯъ ва беасл медонад ва санадҳои ҳадисро баён кардааст, ки дар он шахсони дуруѓгӯ вуҷуд доранд, аммо дигарон бо ӯ мухолифанд, ӯ ҳамчунин гуфтааст “бо роҳҳои гуногун ривоят шудани ин ҳадис далолан бар сиҳаташ дорад, зеро Ибни Ҷавзӣ ҳадисҳои мавзӯъи зиёд баён кардааст, аммо аксари онҳо мавзӯъ нестанд” ва ин ҳадисро шахсони бо эътимод аз қабили Байҳақӣ ва Ибни Асокир ва дигарон ривоят кардаанд.

[254] Шайх ибни Таймия дар китобаш “ат-Тавасул валвасила” ҳодисае аз ин қабил зикр кардааст (с.24). Шайх Абдулқодири Ҷайлонӣ мегӯяд: “Рӯзе дар ибодат будам, як арши бузургро, ки пур аз нур буд, дидам ва ба ман гуфт: “Эй Абдулқодир! Ман Парвардигори ту ҳастам ва барои ту он чиро, ки ба дигарон ҳаром кардаам, ҳалол кардам”. Абдулқодир мегӯяд, гуфтам: “Оё ту Парвардигори ягонаӣ? Гум шав, эй душмани Худо”. Сипас он рӯшноӣ пароканда шуда, торик шуд ва гуфт: “Эй Абдулқодир, аз ман ба илму донишат наҷот ёфтӣ, ман бо ин роҳ 70 мардро гумроҳ кардам”. Аз Абдулқодир пурсиданд, ки чӣ гуна фаҳмидӣ ӯ шайтон аст? Дар ҷавоб гуфтааст бо суханаш, ки ба ту ҳаромро ҳалол кардаам ва медонед, ки дини Муҳаммад таѓйир намеёбад ва ҳамчунин ӯ гуфт, ки ман рабби ту мебошам ва натавонист бигӯяд ман Худои якка ва ягонаам. Бингар ба “ал-Фатово”(11\307), дар ӯ чизи қимате аст, аз гуфтаи устод Нурсӣ.

[255] Саҳеҳ аст:  «аш-Шифо” (1\349). Аз Ибни Аббос ривоят аст, ки мегӯяд: ҷамъе аз Қурайш дар назди Каъба ҷамъ шуданд ва бо Лоту Уззо, Манот, Ноила ва Исоф қасам хӯрданд, ки агар Муҳаммад (с.а.в)-ро бубинем, ҳама якҷо ӯро мекушем. Дар ин ҳангом Фотима (р) зуд ба назди Паёмбар (с.а.в)  бо чашми гирён омад ва гуфт: ин ҷамъ аз Қурайш бо худ аҳд кардаанд, ки агар туро пайдо кунанд, бикушанд ва ҳар кадом барои худ насибе доранд. Паёмбар (с.а.в) фармуд: Об биёр, то таҳорат кунам ва баъд ба сӯи Масҷид рафт ва ҳангоме ба Масҷид ворид шуд, ҳама ӯ (с.а.в)-ро диданд, аммо натавонистанд кореро анҷом бидиҳанд ва чашмонашонро поён карданд. Паёмбар (с.а.в) ба назди онҳо омад ва дар наздашон истоду панҷае аз хокро гирифта, бар онҳо пошид ва бар касе нарасид,  магар рӯзи Бадр кушта шуд. “Таҳқиқи ал-Муснад”-и Аллома Аҳмад Шокир (4\269 №2762) ва гуфтааст, ки санадаш саҳеҳ аст. “Маҷмаъуззавоид” (2\228) ва гуфтаст, ки ҳадисро Аҳмад бо санад ривоят кардааст ва санади яке аз ривоятҳо саҳеҳ аст ва ман мегӯям, ки ҳардуи санадҳо саҳеҳ аст.

[256] “аш-Шифо” (1\349),  (“Хафоҷӣ” 3\236)  тахриҷи ҳадис дар   1 ва 2 гузаштааст.

[257] Ривояти Бухорӣ (4\245…246) дар “Анбиё”, боби “Аломоти паёмбарӣ дар ислом” ва дар “Фазоили асҳоби Паёмбар (с.а.в)”, боби “Фазоили муҳоҷирин” ва боби “Ҳиҷрати Паёмбар (с.а.в) ва асҳобаш ба Мадина”. Муслим (2009). Ва Аҳмад низ ривоят кардааст.

[258] “аш-Шифо” (1\351).

[259] “аш-Шифо” (1\348). Ин ҳадис дар “ал-Маҷмаъ” аз Абӯҳурайра аз ҷумлаи мӯъҷизоти хело тӯлонист.  Ҳайсамӣ мегӯяд: “ Баъзе ҳадисҳоро Табаронӣ дар “ал-Авсат” ва Баззор ба шакли мухтасар ривоят кардаанд ва дар санадаш Абдулҳаким ибни Суфён аст, ки Ибни Абиҳотам зикр кардааст ва касе ӯро заиф нагуфтааст ва боқӣ ҳама мӯътамад мебошанд. Имом Ҳоким низ ривоят кардааст (3\29.30) ва ҳадисро ба шарти “Шайхайн” саҳеҳ гуфтааст ва Заҳабӣ мувофиқ аст.

[260] “аш-Шифо” (1\347), асли ин ҳадисро Бухорӣ дар “Ҷиҳод”, боби “Пароканда шудани мардум аз имом” ва дар “ал-Маѓозӣ”, боби “Овезон кардани шамшер дар дарахт ҳангоми сафар” ва дар “Ѓазваҳо” дар боби “Ҷанги Қайнақоъ” ривоят кардааст. Муслим зери рақами (843).

 

[261]“аш-Шифо” (1\351), ривояти Абӯнаъим дар “ад-Далоил” ва Ибни Исҳоқ (Хафоҷӣ 3\241) ва Ҳайсамӣ дар “Маҷмаъ” (8\227) ворид намуда гуфтааст: “Табаронӣ ҳадисро дар “ал-Кабир ва ал-авсат” ривоят кардааст ва дар он Исҳоқ ибни Фарва аст, ки матрук аст,  амали Абӯҷаҳл ин мӯътамад аст дар ѓайри матни собиқ аз Абӯҳурайра”. Ривояти Муслим (2797). Дар яке ривоятҳо омадааст, ки Абӯҷаҳл гуфтааст: “Агар намоз хондани Муҳаммадро дар назди Каъба бубинам, бар гарданаш мезанам” ва ин ба Паёмбар (с.а.в)   расид ва он Ҳазрат (с.а.в) фармуданд: “Агар анҷом медод, малоик ӯро мекушт”.

[262] «аш-Шифо” (1\351). Самарқандӣ зикр кардааст (“Хафоҷӣ”, 3\242).

[263] «аш-Шифо” (1\349) ривояти Байҳақӣ ва дигарон низ чуноне ки Ибни Исҳоқ ривоят кардааст (“Хафоҷӣ”” 3\233). Ва ривояти Баззор, ки ҳадисро ҳасанулсанад гуфтааст. Ҳайсамӣ дар “ал-Маҷмаъ” гуфтааст: “Дар санадаш Ато ибни Соиб аст” (7\144).

[264] «аш-Шифо” (1\353) ривояти Ибни Исҳоқ ва Байҳақӣ бидуни санад ва Абӯнаъим дар “ад-Далоил” бо санад ривоят кардааст (“Хафоҷӣ”, 3\249).

[265] «аш-Шифо” (1\353) Абӯнаъим дар “ад-Далоил” бо санади саҳеҳ ривоят кардааст ва ҳадис муфассал аст дар сирати  Ибни Сайидуннос  (“Хафоҷӣ”, 3\248). Ҳайсамӣ дар “Маҷмаъ” гуфтааст: “Табаронӣ ҳадисро ривоят кардааст ва дар санадаш Аюб ибни Ҷобир аст ва ӯ заиф аст” ( 6\283…184).

[266] «аш-Шифо” (1\353) Ибни Исҳоқ ва Ибни Сайидуннос ривоят кардааст (“Хафоҷӣ”, 3\284).

[267] «аш-Шифо” (1\352) Абӯисҳоқ дар китоби “Сират”-и худ  ва ѓайри ӯ чун Калбӣ дар тафсираш ривоят кардаанд (“Хафоҷӣ”, 3\243).

[268] «аш-Шифо” (1\346). Ривояти Тирмизӣ (3049) таҳқиқи Аҳмад Шокир  ва Ибни Ҷарир низ чунин тахриҷ мекунад (12276) ва Ҳоким (2\213) мегӯяд, ки санади он саҳеҳ аст ва Заҳабӣ бо ӯ мувофиқ аст. Ҳофиз ибни Ҳаҷар дар “Фатҳ” ин ҳадисро ҳасан медонад. Бингар ба “Ҷомеъулусул”, 599.

[269] (1818-1891) ӯ инро дар китоби машҳури худ бо номи «Изҳори ҳақ», ки аз дақиқтарин китоб дар бораи интиқоди Тавроту Инҷил ба шумор меравад, овардааст. Сабаби таълифи ин китоб дар он буд, ки ҳангоми ишѓол намудани Ҳинд аз тарафи Англия доиёни масеҳӣ бошиддат ба муқобили ислом ҳуҷумҳо намуданд. Олимони мусалмони зиёде бо онҳо бархӯрд менамуданд ва нахустин мубоҳисаи расмӣ миёни доиёни масеҳӣ ва муаллифи ин китоб дар 10/03/1854 баргузор шуд. Ин мубоҳисаҳо навишта мешуданд ва дар он бузургони Ҳинд ширкат менамуданд ва натиҷа он шуд, ки доии масеҳӣ баъди он ки ҳуҷҷатҳоро шунид, натавонист баҳсро идома диҳад ва аз баҳс даст кашид. Аломмаи марҳум баъди инқилоби Ҳинд ба муқобили Англия дар соли 1857 ба Макка ҳиҷрат намуданд ва ба султон Абдулазизхон ва баъди ӯ бо султон Абдулҳамиди дуюм мулоқот намуд. Баъди ин ӯ китоби худ, “Изҳорул ҳақ”-ро дар Истанбул таълиф намуданд ва он ба чандин забонҳо тарҷума шудааст. Эшон аст, ки дар Макка мадрасаи Савлаиро таъсис додаанд, ки то кунун арзи ҳастӣ дорад. Муаллиф (аз китоби бузургтарин муҷоҳид дар таърих Шайхи марҳум аст. Тарҷумаи урдуии он аз Аҳмад Ҳиҷозӣ Ассақо. Мутарҷим).

[270] Устод бештарини ин оятҳоро бо забони арабӣ овардааст ва вақте ман талош намудам, то ҳар оятро ба сарчашмааш дар Инҷил бозгардонам, дидам, ки дар миёни нусхаҳо ва чопҳои он ихтилоф хело зиёд аст ва дар тарҷумаи онҳо низ фарқият хело бузург мушоҳида мешавад, бо вуҷуди он ки мафҳуми асосиро аз даст надоданд. Барои ҳамин, ман онро ба ҳамон тавре меорам, ки устод баён намудааст, то асл маҳфуз бимонад (тарҷумон).

[271] Инҷили Юҳано. Исҳоҳи чордаҳум (тарҷумон).

[272]  Инҷили Юҳано. Исҳоҳи чордаҳум (тарҷумон).

[273] Вале чунончӣ бармеояд, тарҷумонҳо ибораи Форақлитро дар тарҷумаи Инҷил тарк намуданд ва сабаби ин дар он аст, ки ин ибора дар назди мусалмонон    ҳазрати Муҳаммад маъруф ва маълум аст. Ҳиндии марҳум дар «Изҳори ҳақ» ихтилофоти тарҷумаҳоро дар чопҳои гуногун  ва ҳатто қадимтарин нусхаҳо  пайгирӣ намуда буд (тарҷумон).

[274] Сифри Ҳастӣ, Исҳоҳи Ҳабдаҳум (тарҷумон).

[275] Сифри Ҳастӣ, Исҳоҳи Ҳаждаҳум (тарҷумон).

[276] Ашъиё, Исҳоҳи 42 (тарҷумон).

[277] Сифри Тасния, исҳоҳи ҳаждаҳум (тарҷумон).

[278] Сифри Тасния, исҳоҳи ҳаждаҳум (тарҷумон).

[279] Муаллиф чунин оятҳоро бо забони туркӣ меорад ва ба макони он ишорат мекунад.

[280] Ояти сиюми Исҳоҳи чордаҳум аз Инҷили Юҳино (чопи ҷамъиятҳои китоби муқаддас). Тарҷумон.

[281] Дар чопи Мусал аз соли 1876 омадааст: «Форқалит барои шумо намеояд». Тарҷумон.

[282] Бале, чӣ бузург сарварест, ки дар ҳар аср сесаду панҷоҳ миллион шахс ва дар тӯли сездаҳ аср бо тоат ва муҳаббати худ аз ӯ пайравӣ мекунанд ва ҳамарӯза бо салом додан  бо ӯ таҷдиди байъат мекунанд.

[283] Ҳадисро Ибни Аббос ривоят кардааст («ал-анворул Муҳаммадия минал мавоҳибил маданияҳ», 143). Тарҷумон.

[284] Сайёҳи машҳури турк,   Авлиёи Челебӣ  дар мақбараи Шамъун, китоби Инҷилеро пайдо намуд, ки дар он ин оят навишта шуда буд “(Итун) Мавлуд (Озарбиюн) аз насли Иброҳим (Бруфтун) Паёмбар (с.а.в) мешавад (Луѓаслин) ӯ дурӯѓгӯ нест (Ибнит афанзулот) дар Макка таваллуд мешавад (Каҳколушер) салоҳу некиро меорад (Тунуманин) номи ӯ пурбаракат аст (Мавомит) Аҳмаду Муҳаммад (калимаи Мавомит таҳрифшудаи Муҳаммад аст) (Эсфидус) касоне бо ӯянд ва ӯро пайравӣ мекунанд (Токардис) онҳо асоси ин ҷаҳонанд (Бейст бес) ӯ сарвари ин олам аст” (Муаллиф).

 

[285] Саҳеҳ аст. Имом Аҳмад ривоят кардааст. Аллома Аҳмад Шокир мегӯяд: “Санади ҳадис саҳеҳ аст”  (таҳқиқи “ал -Муснад”, рақами 2846, 4\304).

[286] Ин ҳадис заиф аст. Ҳадиси Аббос ибни Мирдосро Хароитӣ дар “Азоулканз”, дар боби “Садоҳо” овардааст (12/472) ва ҳамчунин онро Ибни Асокир овардааст, санади он заиф аст.

[287] Бухорӣ онро дар “Фазоили асҳоби Паёмбар (с.а.в)” дар боби “Исломи Умар ибни Хаттоб (р)” ривоят кардааст ва матни ҳадис дар Бухорӣ дарозтар омадааст ва достони дигаре монанд ба ин дар “Муснад”-и Имом Аҳмад зикр шудааст (20\2030 “ал-Фатҳурраббонӣ”). Ҳайсамӣ гуфтааст: “Ҳадисро Аҳмад ривоят кардааст ва ровиёни он мавсуқ мебошанд”.

[288] Саҳеҳ ба ривояти Аҳмад ва Байҳақӣ ва ҳадиси баромадани нуре, ки тамоми заминро рӯшноӣ дод, инро ҷамоате ривоят кардааст ва Ибни Ҳаббон ва Ҳоким онро саҳеҳ гуфтаанд (“Хафоҷӣ”, 3\311). Бингар тафсилоти худро дар “ал-Фатҳ” (6\5830), “Мишкот” (5759). Муҳаққиқ саҳеҳ гуфтааст. Бингар ба ҷумлае аз аҳодис дар ин мавзӯъ дар “Маҷмаъуззавоид” (8\223-224) ва дар саҳеҳи “Ҷомиъуссаѓир” бо рақами (3445). Аз Абӯумома ривоят аст, ки Паёмбар (с.а.в)   фармудааст: “Модари ман нуре дидааст, ки аз ӯ хориҷ шуда, қасрҳои Шомро рӯшан гардондааст”. Ривояти Ибни Саъд ва муҳаққиқ саҳеҳ гуфтааст.

[289] Дар китоби  “ал- Маснуъ фӣ маърифати алҳадис” аз Алиқорӣ  омадааст ва касе, ки инро таҳқиқ намудааст, Абдулфаттоҳ Абӯѓудда мебошад, ки хулосааш дар саҳифаи 18 баён шудааст: “Пас ин ҳадис заиф мебошад (мақсад ларзиши қасри Кисро ва афтидани 14 айвони он, хомӯш шудани оташи маҷусиҳо ва хушк шудани оби кӯли Сова…)”, баъд боз мегӯяд  аз ин ки баъзе олимон дар китобҳои сирату таърих чизе аз ин қабил гуфтаанд, туро нафиребад аз амсоли Ибни Ҷарирӣ Табарӣ дар таърихаш (2\131-132), Абӯнаими Исфаҳонӣ дар “Далоилуннубувваҳ” (96-99), Байҳақӣ низ дар “Далоилуннубувваҳ” (1\67-71), Қасталонӣ дар “ал-Мавоҳиб ал-ладуния” 1\23), Зарқонӣ дар шарҳи “ал-Мавоҳиб ал -ладуния” (1\121-122), Саютӣ дар “ал-Хасоис ал-кубро” (1\51), Ашшомӣ ассолиҳӣ дар “Мироти ашшомия” , “Найлул ҳудо  вар рашод фи сирати хайрил ибод” (1\429-430) ва дигарон. Ин муаллифон ва амсоли онҳо дар китобҳои худ инро зикр намудаанд ва ҳар он чи дар ин боб омада бошад, саҳеҳ бошад ё набошад, барои навиштан, маърифати он ва байни ѓариб будану таҳқиқ намудан аст, на барои рост ва саҳеҳ буданаш.

[290] Ҳамчуноне ки Воқидӣ, Ибни Асокир ва Ибни Саъд   аз Ибни Аббос ривоят кардаанд (“Хафоҷӣ”, 3\318).

[291] Саҳеҳ, бингар ба ҳошияи 17, аз ишораи 11.

[292] “Хафоҷӣ” (3\318).

[293] “Хафоҷӣ” (3\318). “аш-Шифо” (1\368).

[294] Ҳамчуноне ки Ибни Саъд ва ѓайра ривоят кардаанд.

[295] “Хафоҷӣ” (3\315).

[296] “Хафоҷӣ” (3\313). Ба ҳошияи (33) аз ишораи 14 муроҷиат намо.

[297] “Хафоҷӣ” (3\319).

[298] Он зоте, ки дар ҳаққи ӯ гуфтаанд «Агар ту намебудӣ, ҳаргиз оламро намеофаридам», дар ҳақиқат, сарвари бузургест. Зеро ҳукумати ӯ ҳазору сесаду панҷоҳ сол идома дорад ва пайравони ӯ дар ҳар аср сесаду панҷоҳ миллион нафар мебошанд. Шахсе, ки парчами худро дар ними курраи замин афрӯхтааст ва пайравони ӯ ҳамарӯза бо ӯ дар намозҳои худ таҷдиди паймон мекунанд ва ба ӯ бо тамоми эҳтирому адаб салом мефиристанд ва пурра пойбанди дастурот ва фармонҳои ӯ мебошанд.

Ҳадиси “Агар ту намебудӣ, агар ту намебудӣ, эй Муҳаммад, замину осмонро  халқ  намекардам”-ро ҳам аз лиҳози маъно ва ҳам аз лиҳози иборат муҳадисон мавриди баҳсу баррасӣ қарор доданд. Шояд суханони Имом Алиқорӣ мӯътадилтар бошад, ки на онро рад мекунад ва на пурра қабул мекунад, ӯ мегӯяд: “Ҳадис аз лиҳози маъно саҳеҳ аст, гарчӣ ибораи он заиф бошад” (“Шарҳушшифо”, 1\6).

[299] «аш-Шифо” (1\191), Имом Бухорӣ дар “Фазоили асҳоби Паёмбар (с.а.в)”, боби “Исро” ривоят кардааст, дар тафсири сураи “Исро” низ он баён шудааст. Муслим ҳадиси рақами (170) ва Тирмизӣ ҳадиси (2132 таҳқиқи Аҳмад Шокир) ривоят намуданд, ки ибораи ҳадис ин аст: “Аз Ҷобир ибни Абдуллоҳ (р) ривоят аст, ки шунидааст Паёмбари Худо (с.а.в) фармуданд: “Вақте Қурайшиҳо сафари маро дурӯѓ гуфтанд, ман дар назди Ҳиҷр истодам ва Худованд Байтулмуқаддасро барои ман зоҳир намуд, сипас ман онро дида, нишонаҳояшро ба онҳо хабар медодам”. Бухорӣ дар ривояте онро дарозтар ривоят кардааст.

[300] «аш-Шифо” (1\284). Алиқорӣ мегӯяд (1\591-592): “Баъзе аз уламои ҳадис бозистодани Офтобро саҳеҳ намедонанд агарчанде баъзе гумон бурданд, ки ҳадиси мазкурро Қозӣ Иёз дар «аш-Шифо” аз Таҳовӣ тахриҷ кардааст. Ибни Таймия мегӯяд: “Бо вуҷуди қадри баланд доштан ва аз мақоми воло бархӯрдор будан, дар илми ҳадис кори Қозӣ тааҷҷубовар аст. Чӣ гуна ӯ метавонад сокит бошад ва гумон кунад, ки ин ҳадис саҳеҳ аст, ривояти он собит шудааст ва мардони санади он мӯътамаданд? Дар “Мавоҳиб” омадааст, ки шайхи мо аз Аҳмад ривоят мекунад, ки ин ҳадис асос надорад ва Ибни Ҷавзӣ низ ин раъйро таъйид намудааст ва ин ҳадисро дар ҷумлаи мавзӯъҳо овардааст”. Аммо Таҳовӣ ва қозӣ Айёз онро саҳеҳ шуморидаанд ва Ибни Манда ва Шоҳин онро аз ҳадиси Асмоа бинти Умайс тахриҷ намудаанд ва Ибни Мардавият аз ҳадиси Абӯҳурайра. Қасталонӣ мегӯяд: “Табаронӣ низ дар “Маъҷами Кабир”-и худ бо санади ҳасан ривоят намудааст. Саютӣ дар (“ад-Дурарул мунтасира”, 193) сухане ба ин монанд овардааст ва дар поёни он овардааст, ки Ибни Ҷавзия иддао дорад, ки ин ҳадис мавзӯъ аст, вале ҳамчуноне ки дар “Мухтасари мавзӯъот ва таъқибот” оварда будем, ӯ хато кардааст. Ҳадисҳои дар ин боб омадаро дар “Маҷмаъ”  (8/296) ва “ал-Фатҳ”(6/155) нигоҳ кун ва ҳамчунин дар “Ҳадисҳои заиф” (972), ки дар онҷо атрофи ин мавзӯъ таҳлилҳои зиёде ҳаст.

[301] Боби аввали “Номаи бисту шашум” инро пурра баён мекунад. Муаллиф.

[302] Тариқаи эъҷози ин гурӯҳ аз мардум, ки аз илму идрок маҳруманд ва танҳо дида метавонанд, ба пуррагӣ баён нашудааст ва он дар номаи бисту нӯҳум ва сиюм ба пуррагӣ баён шудааст, то он дараҷа, ки кӯрҳо низ бо як эҳсос намудан метавонанд аз он истифода баранд. Мо барномаи чопи ояндаи Қуръонро ба тавре гузоштам, ки ин намуди эъҷозро ба таври ошкор баён намояд ва дуо мекунем, ки дар чопи он муваффақ бошем. Мутарҷим.

[303] Ҳамин тавр, эъҷози Қуръон барои  аҳли зикру аҳли муноҷот  услуби фасеҳи Қуръон ва калимоти зебояш балоѓати ҷолибаш бо оне, ки бисёр аст, ба дили ҳар шахс ҷиддият, оромии пурра ва ҷамъи хотир медиҳад. Дар ҳоле ки дигар намуд фасоҳатҳо бо вуҷуди оне, ки хело олӣ тартиб шудаанд, аммо аз ихлосу ҷиддият холиянд, итминон ва оромии дилро барҳам мезананд ва фикру андешаро  парешон мекунанд. Ҳатто беҳтарин ва зеботарин муноҷот, ки муноҷоти Имом Шофеъӣ аст ва он аз ҷиҳати назм хело боло, бо ихлос ва ҷиддӣ аст ва бо вуҷуди он ки қаҳтӣ ва қиматиро аз Миср дур кард, мебинем он наметавонад ихлоси комилро ато намояд. Дар муддати нӯҳ соле, ки ман муноҷотро ҳамарӯза мехондам ва онро барои худ вазифа қарор дода будам, натавонистам дар он ба ихлоси комил муваффақ шавам. Баъди он фаҳмидам, ки назму қофияи Қуръон, ки ин хоси худ ва як эъҷози он мебошад, бо оне, ки дилро ором ва ба он ихлосу оромӣ мебахшад, агар аҳли муноҷот онро бо ақл дарк накунанд, онро бо қалб дарк хоҳанд кард.

Яке аз асрори маънавии Қуръон он аст, ки Қуръон дараҷаи болотарин ва равшантарини имони Паёмбар (с.а.в)-ро, ки Исми аъзамро медонист, баён мекунад. Ҳамчунин Қуръон он мартабаи баланд ва васеъи дини ҳақро таълим намуда, баён мекунад ва ҳамчунин баёнкунандаи олами охират ва олами руббубият аст. Қуръон ҳамчунин хитоби Парвардигори мутлақ ва боиззату азамат аст. Пас, ин услуб бо ин таъбири имтиёзнок ва баёни қуръонӣ бо ин навъе, ки ҳаст, имкон надорад, ки ақли башар ва  агарчӣ дар як ақл ҷамъ шаванд, чунин услубе биёранд. Ҳамон гуна ки Қуръон фамудааст:

“Бигӯ агар ҷину инс ҷамъ шаванд, то мисли Қуръон чизе биёранд, онҳо ҳеҷ гоҳ муваффақ нахоҳанд шуд”. Зеро имкон надорад бо ин се асосе, ки ҳаст, Қуръонро тақлид ва бо он монанде биоранд.

Оятҳои Қуръон дар охири саҳифа тамом мешаванд,  чуноне ки дар аксари Қуръонҳо аст ва саҳифа низ бо қофияи зебо хотима меёбад, сирри ин дар он аст, ки дарозтарин оят ин ояти (дайн) аст, ки ваҳдати қиёси саҳифаи Қуръон аст, аммо сураи “Ихлос” ва “Кавсар” мояи қиёси сатр аст. Ва бо ин як имтиёзи зебо ва аломати эъҷози Қуръон баён мешавад.

Бо оне, ки ин баҳс хело боаҳамият пурмӯҳтаво ва аз ҷиҳати тавфиқи илоҳӣ баёнгари каромат ва зебоист, аммо дар ин ҷо фақат ба мисолҳои ҷузъӣ ва хело кам иктифо намудаем ва ҳамчунин нишонаҳои хурдеро баён кардаем ва ин ба сабаби саросемагӣ дар навиштан  аст. Бале! Он каромат ва ҳақиқати бузурге, ки онро силсилае аз каромоти Қуръон зоҳир менамояд, дар панҷ ё шаш навъ аст ва баёнгари навъе аз эъҷози Қуръон, ки онро бо чашм мебинем ва он манбаи ишораҳои ѓайбӣ аст, мушоҳида мекунем. Феълан ин ҳосил шуд, зеро Қуръоне ба нашр расид, ки лафзи Аллоҳро дар ҳар сафҳа баён мекунад ва ҳамчунин шаш рисола бо номи “ар-Румузот ассамония”, ки ишораҳои махфии Қуръонро ба воситаи тавофуқ миёни ҳарфҳо баён мекунад. Ман низ панҷ рисола дар бораи тасдиқи расоили нур ва қадрдонӣ аз он бо вуҷуди асрори тавофуқии он навиштаам ва ин “Каромати Ѓавсия” ва се каромат аз каромоти “ал -Алавия” ва як рисолаи “Ишоротул Қуръония” мебошад. Шояд дар рисолаи “ал-Муъҷизот ал-Аҳмадия” он ҳақиқати бузургро ҳис карда бошед, аммо мутаасифона, муаллиф фақат чизҳои камеро баён намуда, аз баҳр фақат қатраеро баён менамояд ва дигар чизеро илова накардааст. Муаллиф.

[304] Устод Нурсӣ ин рисоларо ба забони арабӣ дар “ал-Маснавии арабии Нурӣ” навиштааст ва баъд онро ба туркӣ тарҷума намуда “Калимаи 19” ном гузоштааст. Ҳангоми тарҷумаи он бори дигар ба арабӣ насси арабии устодро бо тақдиму таъхир ва ҳазфу изофа дар матни туркӣ нигоҳ доштам. (Мутарҷим).

[305] Ҳусайн Ҷиср саду чордаҳ башоратро аз матни он китобҳо тахриҷ намуда, онро ба “Рисолаи ҳамидия” зам кардааст. Агар ин башорот баъди таҳриф ин қадар бошад, пас шакке нест, ки ишораҳои зиёде қаблан мавҷуд будааст  (Муаллиф).

 

[306] Яъне инҷо шаш далели қатъӣ бо шаш навъи иҷмоъ дар воқеъ шудани ин мӯъҷиза вуҷуд дорад, вале мутаассифона, ба ин баҳс эҳтимоми комил надодем ва лизо ҳамчунон нопурра боқӣ мемонад. Муаллиф.

[307] Се ҳадиси муттафақро зикр мекунем: 1. Аз Абдуллоҳ ибни Масъуд ривоят аст, ки гуфтааст: “Дар замони Паёмбар (с.а.в) Моҳ ду қитъа шуд ва Паёмбар (с.а.в) фармуд: “Шоҳид бошед”. Муттафақун алайҳ. 2. Аз Анас ривоят аст, ки аҳли Макка Паёмбар (с.а.в)-ро аз нишон додани далеле пурсиданд ва Паёмбар (с.а.в) онҳоро дупора шудани моҳтобро нишон дод. Муттафақ. 3. Аз Ибни Аббос(р) ривоят аст, ки Моҳтоб дар замони Паёмбар (с.а.в) дупора шуд. Муттафақ. Бингар “Муснад”-и Аҳмад 1\377, 413, 447, 456,  3\207, 220, 275, 278, 4\81  ривояти Табаронӣ, рақами 295, 1891, 1960. Тафсири Ибни Касир (6\469) барои маърифати ҳодиса. Мутарҷим.

[308] Рӯзномаи исломие, ки ба умури мусулмонон аҳамияти бештар медиҳад, зикр намудааст, ки сиёсатмадорони машҳур ва ҳуқуқшиносоне, ки ба ҳаёти иҷтимоӣ аҳамият медиҳанд, соли 1927 дар Аврупо як конфронс ташкил намуда, дар он файласуфони бегона дар бораи Ислом сухан кардаанд, дар зер ибораи гуфтаи онҳоро зикр намуда, бо як калима тарҷума мекунем ва бо илова намудани ин ду шоҳидии дигар ба сию панҷ шаҳодате, ки дар охири рисолаи “Нур” зикр шудааст, дар назди мо 45 шаҳодат атрофи ҳақ будани ислом ҳосил мешавад. Ҳақ он чизе аст, ки душманон гуфтаанд ва ба дурусти уламои ѓарб ба бузургии асосҳои ислом ва салоҳияти он бар ҷомеа эътироф намудаанд… раиси донишкадаи донишгоҳи Афина, устод Шабул дар конфронси ҳуқуқдонҳо, ки дар соли 1927 баргузор шуда буд, гуфтааст: “Башарият бо омадани марде чун Муҳаммад ифтихор дорад, зеро ӯ бо вуҷуди оне ки бесавод буд, тавонист қабл аз зиёда аз даҳ аср қонунеро ба роҳ андозад, ки мо аврупоиҳо агар баъди дуҳазор сол ба қимати он бирасем, хушбахт мешавем”.

Барнордшоу мегӯяд: “Дини Муҳаммад барои он, ки дорои нишоти аҷибе аст, ҳамеша мавриди тақдири ман мебошад. Барои он, ки чуноне ба ман маълум аст, он ягона дине мебошад, ки қудрати ҳалли табақоти мухталифи ҳаёти зиндагиро бо қудрати ҷалби ҳамаи мардум ба он доро аст. Ман зарур медонам, ки Муҳаммад бояд наҷотдиҳандаи башарият шинохта шавад ва ҳамчунин мӯътақидам, ки агар марде чун ӯ роҳбарии олами ҳозирро ба даст гирад, дар ҳалли мушкилоти олам пирӯз шуда, оламро ба сулҳу субот мерасонад ва чӣ қадар олами ҳозир ба сулҳ ниёз дорад”.