Гуфтори Сиву сеюм

        Аз сию се панҷара иборат аст

        Аз як ҷиҳат мактуби сию севум ва аз ҷиҳати дигар гуфтори сию севум

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحٖيمِ

سَنُرٖيهِمْ اٰيَاتِنَا فِى الْاٰفَاقِ وَفٖٓى اَنْفُسِهِمْ حَتّٰى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ اَنَّهُ الْحَقُّ اَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ اَنَّهُ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ شَهٖيدٌ

Савол: Ҷиҳати далолат олами асғар ва акбарро ки инсон ва коинот аст ба вуҷуб ва ваҳдонияти Илоҳӣ ва авсоф ва шууноти Раббоние, ки ин ду оят ҷамъи онро ифода мекунад, ба як сурати муҷмал ва кӯтоҳ, баёнҳои онҳоро мехоҳем. Чунки, мункирҳо хеле пеш рафтанд, то чӣ вақт “وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ” гуфта, дасти худро боло хоҳем кард мегуянд.

Ҷавоб: Тамоми сиву се адад Гуфторҳое ки навишта шудааст, аз баҳри ҳақиқате ки аз он оят файз гирифтааст, сиву се қатра мебошад. Ба онҳо нигоҳ кунед, ҷавоби худро гирифта хоҳед тавонист. Ҳоло танҳо ба рашҳаҳои як қатраи он баҳра аз навъи ишорат ингуна мегуем ки:

Масалан: Чунки як зоти муъҷизанамо, бихоҳад ки як қасри бузургеро бисозад, аввалан бунёдҳояшро, асосҳояшро, мунтазамона вазъ хоҳад кард. Ва ба як тирезае ки ба натиҷаҳо ва мақсадҳое ки дар он мувофиқи он бошад, тартиб хоҳад кард. Баъдан ба манзилҳо ва қисмҳо ба маҳорати тафриқ ва тафсил мекунад. Баъдан он манзилҳоро тартиб ва танзим мекунад. Баъдан бо нақшаҳо танзин мекунад. Баъдан бо чароғҳои барқӣ танвир мекунад. Баъдан дар он қасри мӯҳташам ва бо зиннат барои таҷдид намудани маҳорати худ, эҳсоноти худ, дар ҳар як табақа тоза – тоза, нав – нав эҷодҳо, табдилҳо, таҳвилҳо мекунад. Баъдан дар ҳар манзил марбут ба мақоми худаш як телефон рабт карда як – як панҷара боз намуда аз ҳар яки мақоми ӯ дида мешавад.

Айнан монанди он: “وَلِلّٰهِ الْمَثَلُ اْلاَعْلٰى” Сонеъи Зулҷалол; Ҳокими Ҳаким, Адли Ҳаким ва бо ҳазор ва як Асмои Қудсӣ Фотири Бемисол, эҷоди ин олами акбарро ки коинот аст ва шаҷараи хилқат аст, ирода намуд, дар шаш рӯз эҳсосоти он қасрро, он шаҷараро бо дастурҳои ҳикмат ва қавонини илми азалӣ вазъ намуд, баъдан ба табақот ва шохаҳои улвӣ ва суфлӣ ҷудо намуда, бо дастурҳои қазо ва қадр тафсил ва тасвир намуд. Баъдан ҳар тоифа ва ҳар табақа ҳар махлуқотро бо дастури сунъӣ ва иноят танзим намуд. Баъдан ҳар чизро, ҳар оламро, лоиқ ба тарзи худаш, масалан: Чунонки саморо (осмонро) бо ситораҳо, заминро бо гулҳо ва шукуфаҳо тазйин намуд, бо зиннат намуд ва тазйин намуд. Баъдан дар он майдонҳои қавотини кулли ва дасотири умумӣ, асмои худро таҷалли кунонида танвир намуд. Баъдан ба фардҳои ки яке аз тазйиқи ин қонуни кулли фарёд намудаанд, номҳои Раҳмони Раҳими худро ба як сурати хусусӣ ба имдодашон расонид. Пас, дар дохили он дастурҳои куллӣ ва умумӣ; эҳсоноти хусусӣ, имдодҳои хусусӣ ва ҷилваҳои хусусӣ ӯ ҳаст, ки ҳар чиз ҳар вақт, ба хотири ҳар ҳоҷати худ аз ӯ истимдод мекунад, ба ӯ нигоҳ карда метавонад баъдан аз ҳар манзил, аз ҳар табақа, аз ҳар олам, аз ҳар тоифа, аз ҳар чиз, барои нишон додани худ яъне барои фаҳмондани вуҷуди худ ва ваҳдати худ, панҷараҳо боз намудааст.

Ҳоло аз ин панҷараҳоӣ беҳад ва албатта аз ҳадди худ боло ба баҳсу ташабус намекунем. Онҳоро ба илми муҳити Илоҳӣ ҳавола намуд, танҳо “Сиву се Панҷара” ки ламъаҳое аз ояти Қуръон аст, Гуфтори Сиву сеюми Мактуби Сиву сеюм, ки ба сиву се адади тасбеҳоти баъди намоз мувофиқ мебошад, ба “Сиву се Панҷара ба як сурати иҷмолӣ ва мухтасар, ишорат намуда, эзоҳӣ онҳоро ба соир Гуфторҳо хавола мекунем…

 

Панҷараи Якум

Билмушоҳида мебенем, ки тамоми ашё, хусусан онҳо яке зиҳаётанд, хеле зиёд ҳоҷати мухталиф ва хеле зиёд матолиби (талабҳои) мутанаввиъ (гуногун) доранд. Он матолибҳояшон, он хоҷатҳояшон аз ҷое ки ҳеҷ умед карда намешуд ва аз ҷое ки ҳеҷ намедонанд ва аз ҷое ки ба он дасташон намерасад, дар як вақти муносиб ва лоиқ ба онҳо дода мешавад,  ба имдодашон расонида мешавад. Дар ҳоле, ки ба он мақсадҳои беҳадашон ба хурдтарини он, қудрати он мӯҳтоҷҳо нахоҳад расид, дасташон ба онҳо нахоҳад расид. Ту ба худ нигоҳ кун: Монанди хоссаҳои (ҳиссаҳои) зоҳирӣ ва ботинӣ ва монанди лавозимоти онҳо ба чӣ қадар чизҳое ки дастат ба онҳо намерасад мӯҳтоҷ ҳастӣ. Тамоми зиҳаётҳоро ба худ қиёс кун. Инак тамоми онҳо, чунон ки як–як ба вуҷуди Воҷиб-ул Вуҷуди шаҳодат ва ба ваҳдати Ӯ ишорат мекунанд; бо ҳайати маҷмӯи худ, чунон ки зиёи (равшанӣ) офтобро нишон медиҳад; он ҳол ва ин кайфият, дар ақиби пардаи ғайб як Воҷиб-ул Вуҷудро, як Воҳиди Аҳадро, дар дохили унвонҳои ҳам хеле Карим, Раҳим, Мураббӣ, Мудаббир ба ақл нишон медиҳад.

Ҳоло эй мункири ҷоҳил ва эй фосиқи ғофил! Ин фаолияти  ҳакимона, басирона, раҳимонаро бо чӣ эзоҳ карда хоҳӣ тавонист? Оё бо табиати кар? Оё қуввати кӯр? Оё бо тасодуффи сарсам? Оё бо асбоби аҷз ва ҷомид эзоҳ карда хоҳӣ тавонист?

 

Панҷараи Дуюм

Ашё, дар вуҷуд ва ташаххусоти худ, (шакл гирифтан, чигунагӣ) дар дохили бениҳоят роҳҳои имконот, мутарадид, мутаҳаййир, дар як суратие ки бидуни шакли қарор дорад, якбора хеле мунтазам, ҳакимона онгуна як ташаххуси ҷиҳате дода мешавад ки; масалан дар рӯйи ҳар як инсон, аз тамоми ибнои ҷинси худ ба муқобили ҳар яке як – як аломати фориқа дар он рӯйи хурд чунонки дида мешавад… ва бо ҷиҳати ҳиссаҳои зоҳирӣ ва ботини ки бо камоли ҳикмат ташаххус (муайян) карда шудааст, он рӯйи, як сиккаи хеле дурахшони аҳадиёт буданро исбот мекунад. Чунон ки ҳар як рӯй, рӯйи  бо садҳо ҷиҳат ба вуҷуди Сонеъи Ҳаким шаҳодат ва ваҳдати Ӯ ишорат мекунанд, он сиккае ки бо ҳайати маҷмӯи тамоми равияҳо изҳор карда шудааст, як хотами махсуси Холиқӣ тамоми ашё буданро ба чашми ақл нишон медиҳад.

Эй мункир! Ин сиккаҳо ки бо ҳеҷ як ҷиҳат қобили тақлид намебошад ва сиккаи дурахшони Самадоните ки дар маҷмӯи онҳо мавҷуд мебошад, ба кадом дастгоҳ ҳавола карда хоҳӣ тавонист?

 

Панҷараи Севум

Дар рӯйи замин аз ҷаҳорсад ҳазор мухталиф тоифа(1) ибрат аз тамоми орзуи анвои ҳайвонот ва набототе ки, билмушоҳида ризқҳояшон, суратҳояшон, силоҳҳояшон, либосҳояшон, таълимоташон, тархисоташон ҷудо – ҷудо бо камоли мизон ва интизом, ба як сурате ки ҳеҷ як чиз бидуни фаромӯш шудан, ҳеҷ яки онҳоро бидуни иштибоҳ кардан тадбир ва тарбия намудан онгуна як сикка аст, ки ҳеҷ як шубҳа қабул намекунад. Монанди офтоби дурахшон як сиккаи Воҳиди Аҳад мебошад. Ба ҷуз аз он ки соҳиби як қудрати беҳад ва як илми муҳит ва як ҳикмати бениҳоят, ҳадде ки ҳаст ба ин идора, ки беҳад дараҷа хориқа ҳаст мудохила кунад? Чунки ин анвоъҳову миллатҳо, ки дар дохили якдигар гирифта шудаанд, умуми инҳоро якбора идора ва тарбия накунонда, аз онҳо ба яке он мудохила кунад, албатта ба ҳам хоҳад зад. Дар ҳоле ки: бо сирри فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرٰى مِنْ فُطُورٍ  ҳеҷ як аломати дар ҳам ва барҳамӣ ва бе назмӣ ва бе тартибӣ вуҷуди худ надорад. Пас маълум мешавад, ки ҳеҷ як ангушт мудохила карда наметовонад.

(1) Ҳатто, аз он тоифаҳо як қисм он ҳаст ки; афроди он тоифа ки дар як сол ба вуҷуд меояд, аз замони Одам (а.с.) то ба қиёмат, аз тамоми афроди инсонҳо яке ба вуҷуд меоянд, зиёдтар ҳастанд.

Панҷара Чаҳорум

Муқобилияти дуоҳое, ки аз тарафи тамоми тухмиҳо ба лисони истеъдод ва аз тарафи тамоми ҳайвоноте, ки бо лисони эҳтиёҷи фитрӣ ва аз тарафи музтарҳое, ки бо лисони изтирор дуо шудааст мебошад.

Инак, билмушоҳида қабул ва иҷобати ин дуоҳои бениҳоят, чунонки ҳар яки ба вуҷуб ва ваҳдат, шаҳодат ва ишорат мекунад, маҷмӯъи он, ба як миқёси бузурге билбадаҳа ба як Холиқи Раҳим ва Карим ва Муҷиб далолат мекунад ва нишон медиҳад.

Панҷараи Панҷум

Мебинем ки ашё, хусусан онҳое ки зиҳаёт ҳастанд, ба намуди дафъа дар як замони ногаҳонӣ ба вуҷуд меоянд. Дар ҳол, чизҳое  ки ба як сурати дафъаи ногаҳонӣ  аз як моддаи  басит  мебарояд ва дар ҳоле ки хеле басит, бе шакл, бе санъат буданашон лозим аст; дар як ҳусни санъате, ки ба бисёр маҳорат мӯҳтоҷ бо нақшаҳои мунққашӣ эҳтимодкорона, ки ба бисёр замон мӯҳтоҷ, бо санъатҳои аҷиб ва музмин ба бисёр олот мӯҳтоҷ, ба як сурате ки ба бисёр моддаҳо мӯҳтоҷ офарида мешаванд.

Ингуна ин санъати хориқа ва ҳайати зебое, ки ба сурати дафъа ва ногаҳонӣ вуҷуд меоянд, чунонки ҳар яке ба вуҷуби вуҷудӣ як Сонеъи Ҳаким шаҳодат ва ба ваҳдати рубубияти ӯ ишорат мекунад, маҷмӯъи он ба як тарзи хеле дурахшон, як Воҷиб-ул Вуҷуди бениҳоят Қадир, ва бениҳоят Ҳакимро нишон медиҳам.

Ҳоло, эй мункири сарсам! Зуд бош, инро бо чи эзоҳ хоҳӣ кард? Оё бо табиате ки монанди ту сарсам, аҷз, ҷоҳил аст бо он? Ва ё инки оё беҳад дараҷа хато намуда ба он сонеъи муқаддас исми табиатро дода, муҷизоти қудрати ӯро бо баҳонаи он исм монанд, ба табиат иснод карда ҳазор дараҷа муҳолро якбора иртикоб кардан мехоҳӣ?

 

Панҷараи Шашум

اِنَّ فٖى خَلْقِ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَاخْتِلَافِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتٖى تَجْرٖى فِى الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ مِنَ السَّمَٓاءِ مِنْ مَٓاءٍ فَاَحْيَا بِهِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فٖيهَا مِنْ كُلِّ دَٓابَّةٍ وَتَصْرٖيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَٓاءِ وَالْاَرْضِ لَاٰيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

Ин оят, чунон ки вуҷуб ва ваҳдатро нишон медиҳад, як панҷараи хеле бузургест, ки нишондиҳандаи як исми Аъзам мебошад.

Инак хулосату-л хулоса ин оят инаст ки:

Тамоми оламҳое ки дар табақоти улвӣ ва суфлӣ коинот мавҷуд ҳастанд, бо лисонҳои ҷудо – ҷудо як натиҷаро, яъне Рубуияти як Сонеъи Ҳакимро нишон  медиҳанд. Ингуна ки:

Чигуна, дар осмонҳо ҳатто бо атрофи нуҷумшиносон (ситорашиносон) низ – барои натиҷаҳои хеле бузург ҳаракатҳои хеле мунтазам, вуҷуд ва ваҳдати як Қодири Зулҷалолро ва камоли Рубуияти ӯро нишон медиҳанд. Онгуна низ: Билмушоҳида дар замин – ҳатто бо шаҳодат ва иқрори ҷуғрофӣ – барои хеле маслиҳатҳои бузург, таҳаввулоти хеле бузург, чунонки дар мавсимҳо дида мешавад, айни вуҷуб ва ваҳдати ӯро ва камоли Рубубияти он Қадири Зулҷалолро нишон медиҳад.

Ҳам чигуна дар замину баҳр ҳайвоноте, ки бо камоли раҳмат ризқҳояшон дода мешаванд ва бо тамоми ҳикмат шаклҳои мухталиф ба онҳо пӯшонида шудааст ва бо камоли рубубият бо ҳисҳои гуногун таҷҳиз шудаанд, боз як – як баробар бо шаҳодат кардан ба ваҳдати ӯ; бо ҳаёти маҷмӯи худ, ба як миқёси хеле васеъ азамати Худои ӯро ва камоли Рубуияти ӯро нишон медиҳанд. Онгуна низ: Набототи мунтазами боғҳо ва шукуфаҳо ва гулҳои музийн ки наботот нишон медиҳанд ва меваҳои мавзун ки шукуфаҳо нишон медиҳанд ва нақшҳои музайян (бо зиннат) ки меваҳо нишон медиҳанд, боз як – як баробар бо ба вуҷуди он Сонеъи Ҳаким шаҳодат ва ба ваҳдати ӯ ишорат кардан, бо куллиётҳояшон ба як сурати ғоят бо шиша ҷамоли раҳмонӣ ӯро ва Камоли Рубубияти ӯро нишон медиҳанд…

Ҳам чигуна қатраҳое, ки аз абрҳо, барои ҳикматҳо ва мақсадҳои муҳим ва барои фоидаҳои зарурӣ ва барои самараҳо (меваҳо) тавзиф шуда ва равон карда шудааст, ба теъдоди он қатраҳо, боз вуҷуб ва ваҳдат ва камоли Рубубияти он Сонеъи Ҳакимро нишон медиҳад. Онгуна низ: Тамоми кӯҳҳое, ки дар замин ҳастанд ва маъданҳое ки дар даруни он кӯҳҳо ҳастанд, баробар бо хусусиятҳои ҷудо – ҷудои онҳо, барои маслиҳатҳои ҷудо – ҷудо иҳзор ва идхори онҳо, бо як қуввати ба матонати кӯҳ, боз вуҷуб ва ваҳдат ва камоли Рубуияти он Сонеъи Ҳакимро нишон медиҳад.

Ҳам чигуна ки теппаҳои хурд – хурди саҳроҳо ва кӯҳҳо бо унвои ва иқсоми гулҳо ва шукуфаҳои мунтазимҳояшро танзим ва ороиш кардаанд, ҳар яке баробар бо шаҳодат кардан ба вуҷуби як Сонеъи Ҳаким ва баробар бо ишорат кардан ба ваҳдати ӯ, бо маҷмӯъи ҳаётиҳояш, ҳашамоти салтанат ва камоли Рубубияти ӯро нишон медиҳанд. Онгуна низ: Анвоъ ва ақсоми ишколи мунтазам ва вазъиятҳои ҷудо – ҷудо ва ҳаракатҳои ҷазбакорона мавзуни тамоми баргҳои тамоми алифҳо ва дарахтон, ба теъдоди он баргҳо боз вуҷуби вуҷуд ваҳдат ва камоли Рубубияти он Сонеъи Ҳакимро нишон медиҳанд.

Ҳам чигуна дар тамоми ҷисмҳои номбурда дар замони нашъу намо кардан ҳаракатҳои мунтазам ва бо қисм-қисм олот таҷҳиз шудани онҳо ва ба қисм-қисм меваҳо шууркорона таваҷҷӯҳ кардани онҳо, ҳар яки фарди фардо (як – як) боз ба вуҷуби вуҷуди он Сонеъи Ҳаким шаҳодат ва ваҳдати ӯ ишорат мекунанд. Ва бо ҳаёти маҷмӯи худ бо як миқёси хеле бузург, иҳотаи қудрати ӯро ва шумули ҳикмати ӯро ва ҷамоли санъати ӯро ва камоли Рубуияти ӯро нишон медиҳанд. Онгуна низ: дар тамоми ҷасадҳои ҳайвонӣ, нафсҳо ва рӯҳҳои онҳоро бо камоли ҳаким ҷобаҷо кардан, бо ҷиҳозоти қисмоқисм бо тамоми интизом тасалли кардан дар қисмоқисми хизмат бо камоли ҳикмат равона кардан, ба теъдоди ҳайвонот балки ба теъдоди ҷиҳозоти онҳо, боз чигуна ки ба вуҷуби вуҷуди он Сонеъи Ҳаким ва ба ваҳдати ӯ шаҳодат ва ишорат мекунанд, бо ҳаёти маҷмӯъҳояш ба як сурати хеле дурахшон, ҷамоли раҳмати ӯро ва  камоли Рубубияти ӯро нишон медиҳанд.

Ҳам чигуна тамоми илҳомоти ғайбӣ ки ба тамоми қалбҳо, агар инсон бошад, ҳар навъи алвом ва ҳақоиқро ба ӯ фаҳмонидан, ҳайвон бошад, ҳар навъи ҳоҷоташро тадорик карданро ёд додан, вуҷуди як Рабби Раҳимро эҳсос мекунад ва ба Рубубияти ӯро ишорат мекунад. Онгуна низ: Монанди шуоъоти чашм ки гӯлҳо ва шукуфаҳои маънавӣ ки дар коинот ҳастанд ба чашм чида медиҳад; ҳисҳои зоҳирӣ ва ботиние ки ҳар яки ба ҷудо – ҷудо аламҳои як – як калид шудаанд, боз вуҷуби вуҷуд ва ваҳдат ва Аҳадият ва камоли Рубубияти он Сонеъи Ҳаким, он Фотири Алим, он Холиқи Раҳим; он Раззоқи Каримро монанди Офтоб нишон медиҳад.

Инак аз ин дувоздаҳ панҷара ки дар боло ҷудо – ҷудо зикр шуд, аз дувоздаҳ ҷиҳат як панҷараи азим боз мешавад ки: бо як зояи ҳақиқӣ дувоздаҳ рангӣ, Аҳдият ва Ваҳдоният ва камоли Рубубияти Ҷаноби Ҳақро нишон медиҳад.

Инак эй мункири бадбахт! Ин панҷара ки ба қадири ин доира арз, балки ба қадри мадори санавияӣ (дар як сол давр задани замин ба гирди офтоб) он васия аст, бо чи баста карда хоҳӣ тавонист? Ва ин маъдони нуре ки монанди офтоб дурахшон ҳаст, бо чи хомӯш карда хоҳӣ тавонист? Ва дар кадом пардаи ғафлат пинҳон карда хоҳӣ тавонист?

 

Панҷараи Ҳафтум

Камоли интизом ва камоли мавзуният ва камоли зиннат ва суҳулати эъҷод ва ба якдигар шабоҳат доштан ва як як фитрат изҳор кардани ин маснавиёте ки дар рӯи коинот пошида шудаанд, чигуна ки вуҷуби вуҷуд ва камоли қудрат ва ваҳдати як Сонеъи Ҳакимро ба як миқоиси хеле васеъ нишон медиҳанд.

Онгуна низ: Эҷоди мураккаботи мунтазам ва беҳад ва ҷудо – ҷудо аз унсурҳои ҷомид ва басит, баробар бо шаҳодат ва ишорат кардан ба вуҷуби вуҷуд ва ваҳдати он Сонеъи Ҳаким ба теъдоди он мураккабот, чунонки бо ҳаёти маҷмӯъи худ ба як тарзи хеле дурахшон камоли қудрат ва ваҳдати ӯро нишон медиҳад, дар ҳангомӣ таҷдиди таркиб ва таҳлиле, ки таркиботи мавҷудот таъбир мешавад, дар дохили ниҳоят дараҷа ихтилот ва бе низомӣ бо ниҳоят дараҷа як имтиёз ва тафриқ, масалан: решаҳо ва тухмҳое, ки дар зери хок қарор доранд дар ҳоле ки бисёр махлут (омехта шуда) ва бе тартиб қарор доранд, ба як сурати бидуни ҳеҷ кадом ғалтаи сунбулҳо ва вуҷудҳои онҳоро тамиз ва тафриқа кардан ва моддаҳои махлуте ки ба дарахтон дохил мешаванд, ба баргҳо ва шукуфаҳо ва меваҳо тафриқа кардан ва моддаҳои ғизое, ки ба як сурати махлут ва бе тартиб ба дохили ҳуҷайраҳои бадан мешавад, бо камоли ҳикмат ва бо камоли мизон ҷудо карда тафриқа кардан, боз чунон ки вуҷуби вуҷуд ва камоли қудрат ва ваҳдати он Ҳакими Мутлақ ва он Алими Мутлақ ва он Қадири Мутлақро нишон медиҳад; олами зарротро ба ҳукми як мазраа беҳад ва васеъ дароварда, дар ҳар дақиқа бо камоли ҳикмат кошта давр намуда, тоза – тоза махсулоти коинотҳоро аз он гирифтан ва ба он зарроти ҷомид, оҷиз, ҷоҳил, беҳад ва мунтазам вазифаҳоро ғоят шууркорона ва ғоят ҳакимона ва муқтадирона болои онҳо анҷом доданӣ, боз вуҷуби вуҷут ва камоли қудрат ва азамати Рубубият ва ваҳдат ва камоли Рубубияти он Қодири Зулҷалол ва он Сонеъи Зулкамолро нишон медиҳад.

Инак бо ин чаҳор роҳ як панҷараи бузург ба маърифатуллоҳ боз мешавад. Ва ба як миқёси бузург як Сонеъ Ҳакимро ба ақл нишон медиҳад.

Ҳоло эй ғофили бадбахт! Дар ин ҳол агар ӯро дидан ва шинохтан намехоҳӣ: Ақли худро биравон, кан ва парто, ҳайвон шав, наҷот биёб…

Панҷараи Ҳаштум

Тамоми пайғамбарони навъи башар, ки асҳоби арвоҳи найири ҳастанд, (яъне соҳиби рӯҳҳои нуронӣ ҳастанд) ба мӯъҷизаҳои боҳир ва зоҳирҳояш истенод карда ва авлиёҳо ки ақтоби тамоми қалбҳои мунаввар (нуронӣ) ҳастанд, ба кашф ва кароматҳояш эътимод намуда ва асфиёҳо ки арбоби тамоми укули нуронӣ ҳастанд. Ба таҳқиқотҳояш истинод намуда, ба вуҷуби вуҷуд ва ваҳдат ва камоли Рубубияти як Воҳиди Аҳад, Воҷиб-ул Вуҷуд, Холиқи Кулли Шейъ шаҳодатҳояшон, як панҷараи хеле бузург ва нуронӣ мебошад. Ҳам ҳар вақт он мақоми Рубубиятро нишон медиҳанд.

Эй бечора мункир! Ба ки эътимод мекунӣ, ки инҳоро гӯш намекунӣ? Ва ё ин ки дар дохили рӯзи равшан бо баста кардан чашмони худ, дунёро шаб шудааст гумон мекунӣ?

Панҷараи Нӯҳум

Ибодати умумие ки дар коинот дида мешавад, билбадоҳа як Маъбуди Мутлақро нишон медиҳад. Бале, собит будани убудиятҳои бо камоли имтисоли рӯҳониҳо ва малоикаҳо мулоқот кардаанд, ва билмушоҳида бо камоли интизом убудияткорона вазифаҳо дидани тамоми зиҳаётҳо, ва билмушоҳада монанди аносир, хидматҳои убудияткорона бо камоли итоати тамоми ҷамодот, чунон ки ба вуҷуби вуҷуд ва ваҳдати як маъбуди билҳақро нишон медиҳад; маърифатҳои бо ҳақиқати тамоми арафаҳо шукурҳои самарадори тамоми тоифаҳо шокирҳо ва зикрҳо бо файзи тамоми зокрҳо ва ҳамдрҳои неъмат афзои тамоми ҳомидаҳо ва тавҳид ва тавосифҳои бо бурҳони тамоми муваҳҳидин ва муҳаббат ва ишқҳои ҳақиқӣ тамоми муҳибҳо ва ирода ва рағбатҳои содиқи тамоми мурид ва талаб ва инобаҳои ҷиддӣ тамоми мунибоҳо, ки ҳар яки ин тоифаҳо қуввати иҷмоъ ва тавотурро ҳамала мекунанд, боз чигуна ки, вуҷуби вуҷут ва камоли Рубубият ва ваҳдати он Маъбуди Азалӣе ки Маъруфон, Мазкур, Машкур, Маҳмуд, Воҳид, Маҳбуб, Марғуб, Мақсуд, мебошад нишон медиҳад, тамоми ибодати мақбули инсонҳои комил ва фавсот ва муноҷот, машоҳида ва кашфиёте ки аз натиҷа он ибодати мақбул ҳосил шудааст, боз вуҷуби вуҷуд ва ваҳдат ва камоли Рубуияти он Мавҷуди Ламязил ва он Маъбуди Лоязолро нишон медиҳад.

Инакро ин се ҷиҳат, панҷара бузурги зиёдор, ба ваҳдоният боз мешавад.

Панҷараи Даҳум

وَاَنْزَلَ مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءً فَاَخْرَجَ بِهٖ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِىَ فِى الْبَحْرِ بِاَمْرِهٖ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْاَنْهَارَ وَسَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَٓائِبَيْنِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَاٰتٰيكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَاَلْتُمُوهُ وَاِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللّٰهِ لَا تُحْصُوهَا

Ин таъовут, таҷовуб тасонуди мавҷудоти коинот ки ба якдигар доранд, нишон медиҳад ки: Умуми махлуқот, дар тарбияи як як Мураббӣ қарор доранд. Дар идора як Мудаббир қарор доранд. Хизматкорони як Сайиди худ. Чунки аз офтоб ки ба амри Раббонӣ ба лавозимоти ҳаётиро барои зиҳаётҳое яки дар замин зист мекунанд, пухта мекунад ва аз қамари (моҳ) ки тақвим гири мекунад бигир, то ба шитофтани ҳаво, об, ғизо ба имдоди зиҳаётҳо ва шитофтани наботот низ ба имдоди ҳайвонот ва шитофтани ҳайвонот низ ба имдоди инсонҳо; ҳаттӣ шитофтани ағзои бидун ба муъовиноти якдигар ва ҳаттӣ то ба шитофтани зарроти ғизо ба имдоди ҳуҷайроти баъдан бо як дастури таъовун (ҳамкори) ки ҷорист, он мавҷудоти мутеъовин (ба якдигар кӯмак кунанда) ки ҷомид ва бишуур ҳастанд, дар таҳти як қонуни карим, дар таҳти як номуси шафқат, дар таҳти як дастури раҳмат хеле ҳакимона, хеле каримона ба якдигар кумак кардан, ба садои ҳоҷати якдигар ҷавоб додан, якдигарро тақвия кардан албатта билбадоҳа хизматкорон ва маъмурон ва маснавиҳои як Зоти Воҷиб-ул Вуҷуд, ки як якто Воҳиди Аҳад, Фарди Самад, Қодири Мутлақ, Азими Мутлақ, Раҳими Мутлақ, Карими Мутлақ аст, нишон медиҳад.

Инак эй бечораи муфлиси фалсафӣ! Ба ин панҷара муъазим чи мегуӣ! Оё тасодуфи ту ба ин дахолат карда хоҳад тавонист?

 

Панҷараи Ёздаҳум

اَلَا بِذِكْرِ اللّٰهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ

Наҷотҳои тамоми арвоҳ ва қалбҳо аз изтиробот ва кашмакаш ки аз далолат нашъат кардааст, (яъне аз гумроҳӣ сарчашма гирифта аст) ва илмҳои маънавие ки аз изтиробот нашъат кардааст, бо шинохтани як Холиқ хоҳад шуд. Тамоми мавҷудотро бо ба як Сонеъ дода наҷот меёбанд. Бо зикри як Аллоҳ мутмаъин (бе шубҳа) мешаванд.

Чунки: Беҳад мавҷудот ба як зот дода нашавад – чунон ки дар Гуфтори Бисту сеюм қатъи исбот карда шудааст – он вақт ҳар як чизро, ба беҳад сабабҳо иснод кардан лозим меояд, ки дар он ҳол вуҷуди як чиз, ба қадри амвоми мавҷудот мушкил хоҳад шуд. Чунки: Агар ба Аллоҳ (Ҷ) бидиҳад, беҳад ашёро ба як зот медиҳад. Агар ба ӯ надиҳад, ҳар як чизро беҳад сабабҳо додан лозим меояд. Он вақт як мева, бақудрати коинот мушкилот пайдо хоҳад кард. Балки бисёр мушкил хоҳад шуд. Чунки: Чигуна як нафар ба идора сад нафари мухталиф дода шавад, сад мушкилот хоҳад шуд. Ва сад нафар ба идораи як зобит дода шуд, ба ҳукми як нафар осон хоҳад буд. Онгуна низ: Эҷоди як чиз, иттифоқи бисёр сабабҳои мухталиф, сад дараҷа мушкилтар хоҳад шуд. Ва эҷоди хеле ашёи мухталиф, ба як зот дода шавад; сад дарҷа осон хоҳад шуд. Инак аз бениҳоят изтироб ки аз ҷиҳоти нигаронӣ ва кунҷковӣ ва талаби ҳақиқат ки дар моҳияти инсон ҳаст наҷот диҳанда, танҳо тавҳид Холиқ ва марифати Илаҳӣ мебошад.

Модом ки дар куфур ва шарик бениҳоят мушкилот ва изтиробот мавҷуд ҳаст. Албатта он роҳ муҳол аст, ҳақиқат надорад. Азбаски дар тавҳид, бениҳоят суҳулат ва осонӣ, мувофиқ ба офариниши мавҷудот ба суҳулат ва касрат ва ҳусни санъат мавҷуд ҳаст. Албатта онро воҷиб аст. Албатта он роҳ воҳиб аст, ҳақиқат аст.

Инак эй бадбахти аҳли залолат! Нигоҳ кун: Роҳи залолат чиқадар торик ва бо алам! Чӣ маҷбурият дорӣ, ки аз он роҳ меравӣ? Ҳам нигоҳ кун. Роҳи имон ва тавҳид чиқадар осон ва бо сафо. Ба он роҳ дохил шав, наҷот биёб…

Панҷараи Дувоздаҳум

Назар ба сарри سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْاَعْلٰى ۞ اَلَّذٖى خَلَقَ فَسَوّٰى ۞ وَالَّذٖى قَدَّرَ فَهَدٰى дар умум ашё хусусан дар маснавиёти зиҳаёт, чунонки гуё аз як қолиб баромада бошад, ба ҳар чиз миқдори мунтазим ва як сурат, чунонки бо ҳикмат дода шуда ва дар он сурат ва дар он миқдор барои маслиҳатҳо ва фоидаҳо ҳудутҳои каҷ ва печ дида мешавад; ҳам дар мудати ҳаётҳояшон сурати лиҳосҳо ва миқдороти либосҳояшонро ки иваз кардаанд, боз ба як тарзи мувофиқ ба ҳукуматҳо ва маслиҳатҳо, вуҷуд доштани як – як сурати маънавӣ ва мунтазам ва як — якмиқдор маънавӣ ва мунтазам муқадарроти ҳаёти таркиб шудааст, билбадаҳа нишон медиҳад ки: он маснавиётҳое ки беҳад ки суратҳо ва шаклҳояшон дар доира қадари як Қадири Зулҷалол ва Ҳакими Зулкамол тартиб шуда дар дастгоҳи қудрат вуҷудҳои онҳо дода мешавад, ба вуҷуби вуҷуди он Зот далолат ва ба ваҳдат ва камоли қудрати ӯ далолат ва ба ваҳдат ва камоли қудрати ӯ бо лисони беҳад шаҳодат мекунанд.

Ту ба ҷисми худ ва ба аъзои худ ва ба меваҳо ва фоидаҳое ки аз каҷ ва пучии он ҷойҳо, яъне аз каҷ ва пучии он аъзоҳо ба вуҷуд омад аст нигоҳ кун! Дар дохили камоли ҳикмат ва камоли қудратро бубин.

 

Панҷараи Сенздаҳум

وَ اِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهٖ

Назар ба сирри: Ҳар чиз бо лисони махсуси худ холиқи худро ёд мекунад, тақдис мекунад. Бале, тасбеҳи тамоми мавҷудот, ки бо лисони ҳол ва кол тасбеҳ мекунанд, вуҷуди як Зоти Муқаддасро нишон медиҳад. Бале шаҳодати фитрат рад карда нахоҳад шуд. Далолати ҳол бошад, хусусан бисёр чиҳатҳо биёяд, шубҳа намеовард. Нигоҳ кун! Ин суратҳои мунтазими мавҷудот ки шаҳодати фитрии беҳадро тазаммун карда ва ба тарзҳои бениҳоят бо лисони ҳол далолат карда ва монанди доираҳои мутадохил, ба як марказ мутаваҷеҳ шудааст. Ҳар яки як – як далел мебошад. Ва ҳаёти мавзунашон, ҳар яки як – як лисони шаҳодат мебошад. Ва ҳаётҳои мукаммали онҳо, ҳар яки як – як лисони тасбеҳ мебошад, ки — чунки дар Гуфтори Бисту чаҳорум қатъӣ исбот карда шудааст – бо он тамоми забонҳо ба як сурати зоҳири тасбеҳот ва таҳиёти онҳо ва шаҳодати онҳо ба як зоти муқаддас, чигуна ки зиё офтобро нишон медиҳад, як Зоти Воҷиб-ул Вуҷудро нишон медиҳад. Ва ба камоли Улуҳияти ӯ далолат мекунад.

Панҷараи Чаҳордаҳум

قُلْ مَنْ بِيَدِهٖ مَلَكُوتُ كُلِّ شَىْءٍ ۞ وَ اِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلَّا عِنْدَنَا خَزَٓائِنُهُ ۞ مَا مِنْ دَٓابَّةٍ اِلَّا هُوَ اٰخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا ۞ اِنَّ رَبّٖى عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ حَفٖيظٌ

Назар ба сиррҳо: Ҳар чиз, дар ҳар чизи худ ва дар ҳар шони худ ба як Холиқи Зулҷалол мӯҳтоҷ мебошад. Бале ба мавҷудоте ки дар коинот ҳастанд, нигоҳ мекунем ва бибинем ки: Дар дохили заъфи мутлақи тазоҳироти як қуввати мутлақ вуҷуд дорад. Ва дар дохили аҷзи мутлақ осори як қудрати мутлақ дида мешавад. Масалан: Монанди вазиятҳои хориқае ки икдаи (гиреҳ) ҳаёти тухмҳо ва решаҳои наботот, ки дар замони интибоҳҳояшон нишон медиҳанд…

Ҳам дар дохили фақри мутлақ ва хушкӣ, тазоҳироти як фаноӣ мутлақ вуҷуд дорад. Монанди вазияти фақирона хокҳо ва дар хонаҳо дар зимистон ва дар баҳор сарват ва ғанои бо шаъшаи (дурахшони) онҳо…

Ҳам дар дохили ҷамуди мутлақ (ҷомидияти мутлақ) дида мешавад, монанди инқилоби аносири ҷомид ба моддаҳои зиҳаёт…

Ҳам дар дохили як ҷаҳли мутлақ, тазоҳироти як шуури муҳит дида мешавад. Масалан аз зарраҳо то ба ситораҳо дар ҳаракоти ҳар чиз, ба як тарзи ба назомати олам ва ба масолеҳи ҳаёт ва ба матолиби ҳикмат мувофиқ ҳаракат кардани онҳо ва вазиятҳои шууркоронаи онҳо…

Инак ин қудрате ки дар дохили ин аҷз аст; ва қуввате ки дар дохили фақир аст, ва ҳаёт ва шууре ки дар дохили ҷумуд ва чиҳол аст; билбадаҳа ва билззарура ба муқобили вуҷуби вуҷуд ва ваҳдати як Зоти Қодири Мутлақ ва Қавии Мутлақ ва Ғании Мутлақ ва Алими Мутлақ ва Ҳайи Қайюм аз ҳар тараф панҷараҳо боз мекунад. Бо ҳаёти маҷмӯи худ бо як миқёси бузург як роҳи нурониро нишон медиҳад.

Инак эй ғофиле, ки ба ботлоқи табиат афтодаӣ! Агар табиатро раҳо карда қудрати Илоҳиро нашиносӣ, ба ҳар чиз, ба ҳар зарра, як қувват ва қудрати беҳад ва як ҳикмат ва маҳорати бениҳоят, балки аксарияшро диданӣ, донистанӣ, идора кардани як иқтидор, дар ҳар чиз вуҷуд доштанро қабул кардан лозим меояд.

Панҷараи Панздаҳум

اَلَّذٖٓى اَحْسَنَ كُلَّ شَىْءٍ خَلَقَهُ

Назар ба сирр: Ба ҳар чиз – назар қобилияти моҳияти он чиз – бо камоли мизон бурида шуда бо ҳусни санъат тартиб карда шуда; дар роҳи хеле кӯтоҳ, дар як сурати хеле зебо, дар як тарзи хеле ҳақиқ, аз назари истеъмол ба шакли хаёли осон, масалан ба либосҳои парандагон ва ҳар вақт парҳояшонро ба осони ҳаракат додан ва истеъмол кардани онҳоро нигоҳ кун. Ҳам ба як тарзи бидуни исроф ва бо ҳикмат вуҷуд додан, сурат пӯшонидан, бо забонҳои теъдодашон, ба вуҷуби вуҷуди як Сонеъи Ҳаким шаҳодат ва ба як Қадири Алими Мутлақ ишорат мекунанд.

Панҷараи Шонздаҳум

Дар рӯйи замин интизомат ва танзимоте ки аз эҷод ва тадбирҳои махлуқоте ки дар рӯйи замин мавсим ба мавсим тоза мешавад, билбадаҳа як ҳикмати оммаро нишон медиҳад. Чунонки сифат, бидуни мавсуф намебошад, албатта он ҳикмати омма, бизаррура як Ҳакимро нишон медиҳад.

Ҳам дар дохили он парда ҳикмат тазийноти хориқа, билбадаҳа як инояти томро нишон медиҳад. Ва он инояти том, билзарурра як Холиқи Карими иноинкорро нишон медиҳад. Ва дар он парда иноят ба умум шомил як талтифот ва эҳсонот, билбадаҳа як раҳмати васеъро нишон медиҳад. Ва он раҳмати васеъ, бизарура як Раҳмони Раҳимро нишон медиҳад. Ва дар болои он пардаи раҳмат низ иаша ва арзоқҳои тамоми зиҳаётҳо яке ба ризқ мӯҳтоҷ ҳастанд ба як тарзи лоиқ ва мукаммал, билбадаҳа як Разоқияти тарбиякорона ва як рубуияти шавқаткоронаро нишон медиҳад ва он тарбия ва идора, бозарури як Раззоқи Каримро нишон медиҳад.

Балки, тамоми махлуқоте ки дар рӯйи замин бо камоли ҳикмат тарбия мешаванд ва бо камоли иноят тазийн мешаванд ва бо камоли раҳмат толтиф (лутф) мешаванд ва бо камоли шавқат иаша (хӯронида ва нӯшонида) мешаванд, чунонки як – яки, ба вуҷуби як Сонеъи Ҳаким, Карим, Раҳим, Раззоқ бишаҳодат ва ба ваҳдати ӯ ишорат мекунанд, ва ҳикмати омма ки дар маҷмӯъи рӯйи замин тазаҳур кардааст ва дар умуми он дида мешавад ва қасд ва иродаро билбадаҳа нишон медиҳад; иноят том ки шомили умуми маснуотаст ва ҳикматро низ тазаммун кардааст ва шомили умум мавҷудоти арз мебошад; ва ризқ ва иаша умумиро, ки раҳмат ва ҳикмат ва иноятро низ тазаммун кардааст ва ба як сурате ки ба умуми зиҳаёт шомил ва бо як тарзи хеле каримона аст, якбора ба назар бигир нигоҳ кун! Чигуна ки: Алвони сабъа (ҳафт ранг) зиёро ташкил мекунанд. Ва он зиё (ранг) ки рӯйи заминро танвир кардааст, чигуна бидуни шубҳа офтобро нишон медиҳад. Онгуна низ: Инояте ки дар дохили он ҳикмат аст ва раҳмате ки дар дохили иноят аст ва иаша ризқе ки дар дохили раҳмат аст, ваҳдат ва камоли рубуияти як Воҷиби ал Вуҷуд ниҳоят дараҷа Ҳаким, Раҳим, Раззоқро дар як миқёси бузург дар як дараҷаи баланд, дар як сурати дурахшон нишон медиҳад.

Инак эй мункири ғофили сарсам! Ин тарбияти ҳакимона, каримона, раҳмона, раззоқонаро ва ин кайфияти аҷиб ва хориқа ва муҷизаро ки дар пеши чашм дида мешавад, бо чӣ эзоҳ карда хоҳӣ тавонист? Оё бо тасодуфи сарсари монанди ту? Ва ё қуввати кур монанди қалби ту? Ва ё асбоби оҷиз, ҷомид, ҷоҳили, монанди ту? Вагарна бо Зоти Зулҷалол ки бениҳоят дараҷа Қадир, Алим, Самеъ, Басир аст, номи табиатро дод ки он табиат бениҳоят дараҷа оҷиз, ҷоҳил, кар, кӯр, мумкин, мискин аст, як хатои бениҳоятро анҷом додан мехоҳӣ? Ҳам ин ҳақиқати дурахшон монанди офтобро бо кадом қувват хомӯш карда хоҳӣ тавонист? Дар зери кадом парда гафлат пинҳон карда хоҳӣ тавонист?

Панҷараи Ҳабдаҳум

اِنَّ فِى السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ لَاٰيَاتٍ لِلْمُؤْمِنٖينَ

Рӯйи заминро дар фасли тобистон тамошо намуда мебинем ки: Дар эҷодиашон, як ҷуди мутлақ (саховати бепоён) ва саховате ки бениҳоят ки мушавваш иқтизо мекунад ва сабаби бе интизоми мегардад, дар дохили хеле дараҷа як инсиҷом (пайвастшавӣ) ва интизом дида мешавад. Инак тамоми набототе ки рӯйи заминро тазийн кардааст бубин.

Ҳам суръати мутлақе, ки дар эҷоди ашё дида мешавад ва бе мизонӣ ва бе интизомӣ ва бе тартибӣ ва дуруштеро иқтизо мекунад низ, дар дохили камоли мавзуният дида мешавад. Инак ба меваҳое ки рӯйи заминро зиннат кардааст нигоҳ кун.

Касрати матлуқ ки бе аҳмиятӣ, балки зиштро иқтизо (талаб) мекунад низ, дар дохили камоли ҳусни санъат дида мешавад. Инак ба гулҳо ва шукуфаҳое ки рӯйи заминро тазҳиб кардааст нигоҳ кун!

Ҳам суҳулати мутлақ ки дар эҷодияшро дида мешавад ва бе санъати ва баситеро иқтизо мекунад низ, дар дохили бе ниҳоят дараҷа санъаткорӣ ва маҳорат ва эҳтимомкорӣ дида мешавад. Инак тухмҳо ва ҳастаҳое ки ба ҳукми сандуқчаҳо ва програмҳо ва қуттичаҳои тарихи хаёти ҷиҳозоти дарахтон ва набототе ки дар рӯйи замин ҳастанд бо диққат нигоҳ кун.

Ҳам дури мутлақ ки ихтилоф ва ҷудоиро иқтизо мекунад низ дар дохили як иттифоқи мутлақ дида мешавад. Инак ба донаҳое, ки дар тамоми дар атрофи олам зарғ (кошида) шудааст нигоҳ кун.

Ҳам ихтилоте ки бе назми ва дар ҳам ва барҳамеро ва алвидо шудан ва касиф шуданро иқтизо мекунад, болакс (баракс) дар дохили камоли имтиёз ва тафриқ дида мешавад. Инак, дар вақти сунбул додани камоли интиёзи тамоми тухмҳое ки зери замин ба шакли омехта андохта шудаанд ва бо эътибори моддӣ ба якдигар мушобаанд нигоҳ кун, ва моддаҳои мухталиф ки ба дарахҳо дохил шуданд ба баргҳо, шукуфаҳо ва меваҳо ба камоли имтиёз тафриқ шудаанд нигоҳ кун; ба ғизоҳои мухталифе ки ба меъда ба шакли омехта дохил мешаванд ва назар ба аъзо ва ҳучайраҳо бо камоли интиёз ҷудо мешаванд нигоҳ кун; дар дохили камоли ҳикмат камоли қудратро бубинад.

Ҳам дар ғоят дараҷа мабзулият (арзонтар) ва дар ниҳоят дараҷа арзонӣ, бе аҳмиятӣ ва бе қимматеро иқтизо мекунад низ, дар рӯйи замин аз нигоҳи маснавият, аз нигоҳи санъат, дар як кафияти ниҳоят дараҷа қимматдор ва бо арзаш дида мешавад.

Инак дар дохили он санъати аҷоиби беҳад, дар суфраи раҳмонӣ рӯйи замин, танҳо ба навъи тутҳо ки шириниҳои қудрат аст нигоҳ кун! Камоли раҳматро дар дохили камоли санъат бубин.

Инак дар рӯй замин баробар бо хеле қимматдорӣ, беҳад арзонӣ, баробар бо беҳад омехтагӣ ва бе назмӣ, беҳад имтиёз ва тафриқ; ва дар дохили беҳад имтиёз ва тафриқ, баробар бо хеле дури ниҳоят дараҷа мувофиқат ва мушобиҳат, ва дар дохили ниҳоят мушобиҳат, баробар бо хеле дараҷа сухулат ва осонӣ, дар хеле дараҷа мавзун ва бо мизон ва бе исрофӣ, ва дар  дохили хеле дараҷа бе исрофӣ, баробар бо ниҳоят дараҷа фаровонӣ ва касрат, танҳо охирон дараҷа дар дохили ҳусни санъат, ва дар дохили ниҳоят дараҷа ҳусни санъат баробар бо ниҳоят дараҷа саховат, интизоми мутлақ…

Албатта чунон ки рӯз, равшаниро; ва равшанӣ, офтобро нишон медиҳад, ба вуҷуби вуҷуд ва камоли қудрат ва ҷамоли рубуият ва ваҳдоният ва аҳдияти як Қадири Зулҷалол, як Ҳакими Зулкамол, як Раҳими Зулҷалол шаҳодат мекунанд. Сирри لَهُ الْاَسْمَٓاءُ الْحُسْنٰى ро нишон медиҳанд.

Ҳоло эй бечора ҷоҳил, ғофил, муаннид (якрав), муаттил (танбал)! Ин ҳақиқати азимеро ба чи тафсир карда хоҳӣ тавонист? Ин кайфияти ниҳоят дараҷа муҷиза ва хориқаро бо чӣ эзоҳ карда хоҳӣ тавонист? Ин санъатҳое ки беҳад дараҷа аҷиб ҳастанд ба чӣ иснод карда хоҳӣ тавонист? Ба ин панҷарае, ки ба дараҷа рӯй замин васият дорад, кадом пардаи ғафлатро андохта баста карда хоҳӣ тавонист? Тасодуфи ту куҷост, дӯсти бе шуур ва залолат истиногоҳи ту ва рафиқи ту ки ба он эътимод мекунӣ ва ба он табиат мегӯӣ куҷост? Оё ба ин корҳо мудоҳила кардани тасодуф сад дараҷа муҳол нест? Оё аз ҳазор ҳисса ба як ҳисса ин корҳои хориқа низ ба табиат хавола шуд, ҳазор дараҷа муҳол намешавад?

Ё ингуна, оё табиати ҷомид ва аҷз, дар дохили ҳар чиз аз он чиз сохта шуда, ба теъдоди ашиё мошинҳо ва матбааҳои маънавӣ дорад?

Панҷараи Ҳаждаҳум

اَوَلَمْ يَنْظُرُوا فٖى مَلَكُوتِ السَّمٰوَاتِ وَ الْاَرْضِ

Ба ин тамсил ки дар Гуфтори Бисту севум эзоҳ карда шудааст нигоҳ кун ки: Чигуна як асри мукаммал, бо санъати монанди қаср, билбадаҳа ба як феъли мунтазам далолат мекунад. Яъне як бино ба як санъаткоре далолат мекунад. Ва як феъли мукаммал, мунтазам, билзарура ба як феъли мукаммал, ва ба як устои моҳир, ба як санаткор далолат мекунад. Ва унвонҳои усто ва санъаткори мукаммал, билбадаҳа ба як сифати мукаммал, яъне ба мармартарош ва маҳорати санъат далолат мекунад. Ва мукаммал ва сифат ва мукаммал мармартарош ва маҳорати санъат, билбадаҳа ба вуҷуди як истеъдоди мукаммал далолат мекунад. Ва як истеъдоди мукаммал бошад, ба вуҷуди як зоти олам далолат мекунад. Онгуна низ: Асарҳои мутаҷаддид (муҷаддиде, аз нав) ки рӯйи заминро балки коинотро пур кардааст, билбадаҳа афъолеро ки дар хеле дараҷа камол ҳастанд нишон медиҳад. Ва ин доира афъоле, ки дар ниҳоят дараҷа интизом ва ҳикмат қарор доранд, билбадаҳа як фоиле ки унвонҳо ва исмҳояш мукаммал аст нишон медиҳад. Чунки: Бе фоил набудани фоилҳои мунтазам, ҳакимона қатъиян маълум аст… ва ниҳоят дараҷа унвонҳои мукаммал, ба сифатҳо бениҳоят дараҷа дар камоли он фоил далолат мекунад, чунки, аз назари фонӣ сарф (дустури забон) чигуна исми фоил, аз масдар сохта мешавад; онгуна низ: масдарҳо, маншаъҳо унвонҳо ва исмҳо низ сифатҳо мебошад. Ва сифатҳое ки ниҳоят дараҷа дар камол қарор доранд, бидуни шубҳа ва ба шууноти зотие ки ниҳоят дараҷа мукаммал ҳастанд далолат мекунад. Ва қобиляти зотӣ, он шууни мукаммали зоте, ки аз таъбири он оҷиз ҳастам, Баҳаққаляқин ба як зоте ки дар як дараҷа бе ниҳоят камол қарор дорад далолат мекунад.

Инак тамоми осори санъатае ки дар олам мавҷуд ҳаст ва тамоми махлуқот, чунон ки ҳар яки як – як асари мукаммал мебошад, ҳар яки ба як феъл ва феъл бошад ба исм; исм бошад, ба васф ба васф бошад, ба шоън ва шоън бошад ба зот аз инки шаҳодат мекунад, чунонки ба теъдоди маснавиёт ба вуҷуби вуҷуди як як Сонеъи Зулҷалол шаҳодат ва ба ваҳдати ӯ ишорат мекунанд; бо ҳаёти маҷмӯъи худ, ба қадари силсила махлуқот ба як тази боқувват як меъроҷи маърифат аст. Ба ҳеҷ як ҷиҳат дар дохилаш шубҳа дохил нашудани мутасисила як бурҳони ҳақиқат мебошад.

Ҳоло эй бечора мункири ғофил! Ин бурҳони бо қуввати бақадри силсила коинотро бо чӣ шикаста хоҳӣ тавонист? Кадом пардаи ғафлатро болои он кашида хоҳӣ тавонист?

Панҷараи Нӯздаҳум

تُسَبِّحُ لَهُ السَّمٰوَاتُ السَّبْعُ وَالْاَرْضُ وَمَنْ فٖيهِنَّ وَ اِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهٖ

Аз назари сирри Сонеъи Зулҷалол, ба иҷроми самовот он қадар ҳикматҳо, маъноҳо насиб кардааст, ки гуё барои ифода кардани ҷалол ва ҷамили худ самовотро, чунонки бо гуфторҳои офтобҳо, ситораҳо музаййн (бо зиннат) кардааст, ба мавҷудоте ки дар ҷавви само (осмон) қарор доранд низ, онгуна ҳикматҳо ва маъноҳо ва мақсадҳо насиб кардааст, ки гуё он ҷавви саморо бо гуфторҳои раду барқҳо, радҳо қатраҳо ба гуфтугу мекунад. Ва камоли ҳикмат ва ҷамоли раҳмати худро дарс медиҳад.

Ва чигуна сари заминро гуфторти маънидори ҳайвонот ва наботат ба гуфтор оварда камоли санъати худро ба коинот нишон медиҳад. Онгуна низ: Наботот ва дарахтон ки як навъи гуфтор он сари замин ҳастанд низ бо гуфторҳои баргҳо, шукуфаҳо, меваҳо ба интоқ оварда (ба гуфтор оварда) боз камоли санъати худро ва чамоли раҳмати худро эълон мекунад. Ва шукуфаҳо ва меваҳо ки ҳар яки як – як гуфтор ба шумор меравад низ, бо гуфторҳои тухми гулҳо ба гуфтор оварда дақоиқи санъати худро ва камоли рубуияти худро ба аҳли шуур таълим медиҳад.

Инак, дар дохили ин гуфторҳои тасбеҳие танҳо ба тарзи ифода як сунбул ва як шукуфа гӯш дода мешунавем чигуна шаҳодат мекунад, хоҳем донист.

Бале ҳар як набот, ҳар як дарахт, бо лисонҳои хели зиёд сонеъҳояшро онгуна нишон медиҳанд, ки аҳли диққатро дар ҳайрат мемонанд. Ва ба ононе ки нигоҳ мекунанд “СубҳонАллоҳ! чиқадар зебо шаҳодат мекунанд!” мегуёнанд.

Бале, дар замони гул боз кардан ва дар ҳангоми сунбул додан ҳар як набот, тасбеҳоте ки дар ҳангоми такаллумоти маънавӣ табассум корона мекунанд, монанди худашон зебо ва зоҳир мебошад. Чунки бо даҳони зебои ҳар як гул ва шукуфа ва бо лисони мунтазами сунбул ва бо гуфторҳои тухмҳои мавзун ва ҳаббаҳои мунтазам, он низом ки ҳикматро нишон медиҳад, билмушоҳида дар дохили як мизоне ки иламро нишон медиҳад қарор дорад. Ва он мизон бошад, дар дохили як нақши санъате, ки маҳорати санъатро нишон медиҳад қарор дорад. Ва ин нақши санъат, дар дохили роҳҳои латиф, ки раҳмат ва эҳсонро нишон медиҳад қарор дорад. Ва ин кайфиятҳои маънидор, ки дар дохили якдигар қарор доранд, онгуна як лисони шаҳодат ҳастанд, ки ҳам Сонеъи Зулҷамоли худро бо исмҳои ӯ таъриф мекунанд, ҳам бо авсофаш тавсиф мекунанд, ҳам ҷилваи исмҳои ӯро тафсир мекунанд, ҳам таваддуд ва таърруфашро, яъне дӯст доштан ва шиносониданашро ифода мекунад.

Инак аз як гул ва шукуфа ингуна шаҳодатро бишнавӣ, аҷабо дар боғҳои Раббоние, ки дар рӯйи замин қарор доранд, умум шукуфаҳо ва гулҳоро шунида битавонӣ, чи дараҷа бо як қуввата баланд вуҷуб ва вуҷуди Сонеъи Зулҷалолро ва ваҳдати ӯро эълон кардани онҳоро бишунавӣ, оё ҳеҷ шубҳа ва васваса ва ғафлатат хоҳад монд? Агар шубҳа ва васваса ва ғафлатат бимонад, ба ту инсон ва зишуур гуфта хоҳад шуд?

Биё ҳоло ба як дарахт бо диққат нигоҳ кун! Инак дар мавсими баҳор мунтазиман баромадани баргҳо дар, мавзунан боз шудани шукуфаҳоро, бо ҳикмат ва бо раҳмат бузург шудани меваҳоро ва дар дастҳои шохаҳо монанди атфоли махсус, даҳони латифи он меваҳоро ки дар дохил бозӣ кардан бо вазидани насим аст бубин. Чигуна бо забони баргҳое ки бо дасти каром сабз карда шудаанд ва бо лисони шигуфаҳое ки бо як нашъу лутф табассум мекунанд ва бо гуфторҳои меваҳое ки бо як ҷилваи раҳмат механданд, ки ин ифода бо адли мизон ки дар дохили низони бо ҳикмат қарор дорад, ва санъатҳо ва нақшаҳои бо диққате ки нишон диҳанда адл аст ва дар дохили мизон қарор доранд, ва дар дохили зинатҳо ва нақшҳо бо маҳорат, ҷудо – ҷудо мазаҳо ва чашиданиҳои ширин ва хушмаза, ки нишон диҳанда раҳмат ва эҳсон аст ва дар дохили ҷудо – ҷудо бӯйҳояш ва зебо ва ҷашиданиҳои хуш, тухумҳо ва ҳастаҳо қарор даранд, ки он тухмҳо ва ҳастаҳо, як – як муъҷиза қудратанд, тамоми ин ҷизҳо яке дар боло зикр шуд, ба як сурати хеле зоҳир ва ошкор, вуҷуби вуҷуд ва ваҳдат ва ҷамили раҳмат ва камоли рубубият як Сонеъи Ҳаким, Карим, Раҳим, Муҳсин, Мунъим, Муҷаммил, Муфаззилро нишон медиҳад.

Инак агар лисони ҳоли тамоми дарахтоне ки дар рӯйи замин қарор доранд, якбора шунавида битавонӣ: дар хазина يُسَبِّحُ لِلّٰهِ مَا فِى السَّمٰوَاتِ وَمَا فِى الْاَرْضِ чиқадар зебо ҷавҳарҳо буданро хоҳӣ дид, хоҳӣ донист.

Инак эй ғофиле ки худро дар дохили нонкӯрӣ афсор гусихта гумон кардаӣ! Инак Карими Зулҷамоле, ки ин дараҷа бо лисонҳои беҳад ба ту худро мешиносонад ва мефаҳмонанд ва худро ба ту дӯст медоронд, ӯро шинохтан хоста нашавад, ин лисонҳоро хомӯш кардан лозим. Модоме, ки хомӯш карда намешавад, гӯш кардан лозим, бо ғафлат гӯши худро баста кунӣ наҷот ёфта нахоҳӣ тавонист. Чунки: Ту барои баста кардани гӯши худ, коинот саковат нахоҳад карда; мавҷудот хомӯш нахоҳанд шуд; шоҳидҳои ваҳдоният садоҳояшро қатъ нахоҳанд кард. Албатта туро маҳкум хоҳанд кард…

Панҷараи Бистум (Ҳошия)

فَسُبْحَانَ الَّذٖى بِيَدِهٖ مَلَكُوتُ كُلِّ شَىْءٍ ۞ وَ اِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلَّا عِنْدَنَا خَزَٓائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُٓ اِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ ۞ وَ اَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَاَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَٓاءِ مَٓاءً فَاَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَ مَٓا اَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنٖينَ ۞

 

Чигуна дар ҷузъиёт ва натиҷаҳо ва дар силсилаҳо, камоли ҳикмат ва ҷамоли санъат дида мешавад; онгуна низ: вазъиятҳои зоҳиран бетартиб ва ғайри мунтазами унсурҳои куллӣ, махлуқоти бузурге ки тасодуфӣ ва бетартиб ва ғайри мунтазам таваҳҳум карада шудааст низ, бо як ҳикмат ва бо як санъат вазиятҳо мегиранд. Инак дурахшидани зиё (нур), бо далолати соир хизмати бо ҳикмат, дар рӯйи замин маснавиёти Илоҳиро бо изни Раббонӣ ташхир ва эълон кардан аст. Пас маълум мешавад, ки аз тарафи як Сонеъи Ҳаким зиё истихдом мешавад. Санъатҳои антиқи худро ки дар намоишгоҳи бозори олам қарор дорад, бо он зиё орои мекунад.

Ҳоло ба бодҳо нигоҳ кун: бо шаҳодаи соир фоидаҳо ва вазифаҳои ҳакимона, каримонаҳояш, бо вазифаҳо хеле муҳим ва бо касрат (зиёд) мешитобанд. Пеш аз он мавҷ омадан ва ба эҳтизоз дар омадан аз тарафи Сонеъи Ҳаким як тавзиф (вазифа додан) аст, як тасриф аст, яъне як сарф кардан аст, як истеъмол кардан аст. Мавҷ омадан ва ба эҳтизоз дар омаданашон бошад, ба тундӣ ва ба зудӣ ба ҷой овардани амри Раббонӣ бо сурат кор кардан ва кӯшиш  кардан аст.

Ҳоло нигоҳ кун ба чашмаҳо, ба рӯдҳо, ба наҳрҳо! Аз замин аз кӯҳҳо ҷӯш хӯрдани онҳо тасодуфе нестан. Чунки: Бо шаҳодати фоидаҳо ва самараҳое ки осори раҳматанд ва ба онҳо тараттуб кардааст, яъне ба онҳо тааллуқ ёфтааст ва ба онҳо оид шудааст, ва бо фоидаҳои идхори (захира) онҳо дар кӯҳҳо яъне бо фоидаҳои захира карда шудани онҳо дар кӯҳҳо як мизони ҳоҷат ва бо далолати равон карда шудани онҳо бо як мизони ҳикмат, нишон дода мешавад ки: бо тасхир ва иддихори як Рабби Ҳаким аст, яъне бо тазхир ва захира кардани як Рабби Ҳаким аст ва хуш хурдани онҳо бошад, ба амри ӯ бо ҳаяҷон имтисол карданшон мебошад.

Холо ба унвои тамоми сангҳо ва ҷавҳарҳо ва маданҳое, ки дар замин аст нигоҳ кун! Тазиинот ва хоситҳои бо манфиати инҳо, бо тазъин, бо тадбир ва бо тасвири як Сонеъи Ҳаким буданро ба онҳо муталлиқ (оит) фоидаҳои ҳакимона ва масолеҳи ҳаёти ва лавозимоти инсонӣ ва ҳоҷати ҳайвонӣ ки ба як тарзи мувофиқ иҳзор шудааст нишон медиҳад.

Ҳоло ба гулҳо ва шукуфаҳо ва меваҳо нигоҳ кун! Табассум кардан ва ханда ба лаб доштани онҳо ва лаззат ва мазаи онҳо қашшангӣ ва зебоиҳои онҳо ва нақшҳои онҳо ва бӯйи ва рейҳа додани онҳо; дар суфра як Сонеъи Карим, як Мунъими Раҳим, ба ҳукми як – як тараф, як – як давъатнома, ба ҳар навъи ҷудо – ҷудо ба шакли таърифа ва даъватнома, бӯй ва рангҳо ва мазаҳо мухталиф дода шудааст.

Ҳоло ба парандагон нигоҳ кун! Бо ҳамдигар ҳарф задани онҳо ва чик – чик кардани онҳо, интоқ ва ба сухан овардани як Сонеъи Ҳаким аст, ба ин як далели қатъи бошад, ба як тарзи ҳайратангиз ба якдигар бо он садоҳо мудола ҳиссиёт ва ифодаи мақсад кардани онҳост.

Ҳоло ба абрҳо нигоҳ кун! Шип шипи борон як садои бе маъно набудан ва раду барқ бо садои ғурриши осмон, як садои холӣ набудан як далели қатъӣ бошад, дар як ҷои холии он аҷоибро эҷод кардан ва аз онҳо қатраҳое ки ба ҳукми оби ҳаёт ҳастанд, дӯшидан ва ба зиҳаётҳои муштоқ ва мӯҳтоҷе ки дар рӯйи заминанд, ширдодан нишон медиҳад ки: Он шир – шири об, он садои ғурриш, хеле маънидор ва ҳикматдор ҳаст, ки бо амри як Рабби Карим ба муштоқҳои он борон фарёд мекунад ки “ба шумо муҷда меоем!..” маънояшро ифода мекунанд.

Ҳоло ба осмон нигоҳ кун! Дар дохили фазо аз иҷроми беҳад танҳо ба қамар (моҳ) диққат кун! Ҳаракати он, бо амри як Қадири Ҳаким аст, ки ба он моҳ мутаалуқ ва ҳикматҳои муҳиме ки ид ба рӯйи замин аст мебошад, чунон ки дар ҷои дигар баён кардам, саҳнаро кӯтоҳ мекунад.

Инак аз зиё бигир, то ба қамар тамоми ин унсурҳое ки ҳисоб намудем, ба як тарзи хеле васеъ ва ба як миқёси бузург як панҷара боз мекунад. Ваҳдат ва камоли қудрат ва азамати султони як Воҷибил Вуҷудро нишон медиҳад, эълон мекунад.

Инак эй ғофил! Агар ин садое ки монанди садои ғурриши осмон аст, хомӯш ва сукут карда битавонӣ ва он зиёе ки монанди равшании офтоби дурахшон аст хомӯш карда битавони, Аллоҳро фаромӯш кун… вагарна ғофили худро ба сари худ бигир! سُبْحَانَ مَنْ تُسَبِّحُ لَهُ السَّمٰوَاتُ السَّبْعُ وَالْاَرْضُ وَمَنْ فٖيهِنَّ  бигӯ.

(Ҳошия) Ин ҳақиқати панҷари бистум, як замон ба як сурати арабӣ ингуна ба қалб омада буд:

 

تَلَئْلُأُ الضِّيَاءِ مِنْ تَنْوٖيرِكَ تَشْهٖيرِكَ § تَمَوُّجُ الْاِعْصَارِ مِنْ تَصْرٖيفِكَ تَوْظٖيفِكَ § سُبْحَانَكَ مَا اَعْظَمَ سُلْطَانَكَ

تَفَجُّرُ الْاَنْهَارِ مِنْ تَدْخٖيرِكَ تَسْخٖيرِكَ§ تَزَيُّنُ الْاَحْجَارِ مِنْ تَدْبٖيرِكَ تَصْوٖيرِكَ § سُبْحَانَكَ مَا اَبْدَعَ حِكْمَتَكَ

تَبَسُّمُ الْاَزْهَارِ مِنْ تَزْيٖينِكَ تَحْسٖينِكَ § تَبَرُّجُ الْاَثْمَارِ مِنْ اِنْعَامِكَ اِكْرَامِكَ § سُبْحَانَكَ مَا اَحْسَنَ صَنْعَتَكَ

تَسَجُّعُ الْاَطْيَارِ مِنْ اِنْطَاقِكَ اِرْفَاقِكَ § تَهَزُّجُ الْاَمْطَارِ مِنْ اِنْزَالِكَ اِفْضَالِكَ § سُبْحَانَكَ مَا اَوْسَعَ رَحْمَتَكَ

تَحَرُّكُ الْاَقْمَارِ مِنْ تَقْدٖيرِكَ تَدْبٖيرِكَ تَدْوٖيرِكَ تَنْوٖيرِكَ § سُبْحَانَكَ مَا اَنْوَرَ بُرْهَانَكَ مَا اَبْهَرَ سُلْطَانَكَ

Панҷараи бисту якум

وَ الشَّمْسُ تَجْرٖى لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا ذٰلِكَ تَقْدٖيرُ الْعَزٖيزِ الْعَلٖيمِ

Инак, Офтоб ки чароғи ин коинот аст, ба вуҷуд ва ваҳдонияти Сонеъи ин коинот монанди Офтоб як панҷараи дурахшон ва нуронӣ мебошад. Бале баробар бо кураи мо дувоздаҳ саёра, ки манзуъмаи шамсӣ гуфта мешаванд, дар ҳоле ки ҷирмҳояшон бо эътибор хурди ва бузурги хаёлиҳо мухталиф ва мавқеъҳояшон аз нуқтаи наздике ва дури хаёлиҳо мутафовут ва сирриати ҳаракатҳояшон мутановеъанд, бо камоли интизом ва ҳикмат ва бо камоли мизон ва як сония низ бидуни иштибоҳ ҳаракатҳояшон  ва давронҳояшон яъне давр задан ва гардишҳояшон ва бо Офтоб, бо як қонуни илоҳие ки қонуни ҷазиба таъбир мешавад, бо якдигар баста шудани онҳо, яъне иқтидори онҳо ба имомиашон ки офтоб аст, дар як миқёси бузург қудрати Илоҳӣ ва Ваҳдонияти Раббониро нишон медиҳад.

Чунки он ҷирмаҳои ҷомидро, он кутлаҳои (чизҳои) бузурги бешуурро, дар дохили ниҳоят дараҷа интизом ва мизони ҳикмат дар шаклҳои мухталиф ва дар масофаҳои мухталиф ва дар ҳаракатҳои мухталиф чархонидан ва баргардондан, истиҷном кардан чӣ дараҷа як қудрат ва як ҳикматро исбот мекунед қиёс кун. Ба ин кори бузург ва сангин зарра миқдор дасодуф мудохила кунад, онгуна як таркиш хоҳад дод ки, коинотро ба ҳам хоҳад зад. Чунки як дақиқа дасодуф яки онҳоро тавқиф кунад. Ба берун шудан аз меҳвараш сабаб хоҳад дод, ба мусадама кардан бо дигар саёрот роҳ боз хоҳад кард. Мусадама бо чирмҳое ки ҳазор дафъа аз замин бузургтаранд, чӣ дараҷа бо даҳшат буданро қиёс карда хоҳӣ тавонист.

Аҷоиботи Манзумаи Шамсиро, яъне аҷоиботи дувоздаҳ саёра ки маъмурҳо ва меваҳои шамсӣ (офтоб) ҳастанд, ба олами муҳити Илоҳӣ ҳавола карда, танҳо ба арз ва саёра худи мо ки дар пеши чашмони мо қарор дорад нигоҳ мекунем, мебинем ки: Ин саёраи мо ба як сурате ки як азимати шавкати рубуиятро ва як ҳашамати салтанати улуҳиятро ва як камоли раҳмат ва ҳикматро нишон диҳад, дар атрофи Офтоб бо амри Раббонӣ — чунонки дар Мактуби Сиюм баён карда шудааст — барои як хизмати хеле бузург як саёҳати хеле дур ба болои он замин анҷом дода мешавад. Ба монанди як сафинаи Раббонӣ, бо аҷоиботи маснавиёти Раббонӣ пур карда шуда ва ба бандагони зишуури Худованд, ба монанди сайронгоҳ, як вазъияти мискини саёра ба он замин дода шудааст. Ва Қамар (замин) ро низ барои нишон додани вақтҳо ва ҳисоб, монанди ақрабаки соат бо ҳисобҳои дақиқ бо ҳикматҳои азим ба он насиб карда шудааст ва ба он Қамар ба дигар манзилҳо ҷудо — ҷудо саёр ва саёҳат дода шудааст. Инак ин ҳолҳои ин саёраи мубораки мо бо як шаҳодате ки бо як қуввати кураи арз аст, вуҷуби вуҷуди як Қадири Мутлақро ва ваҳдонияти ӯро исбот мекунад. Модоме ки ин саёраи мо ингуна аст; манзумаи шамсиро ба он қиёс карда хоҳӣ тованист?

Ҳам ба шамс (офтоб), дар болои меҳвари  худаш торҳои маънавӣ, ки ҷозиба гуфта шудааст, барои кулӯла кардан яъне барои печонидани он торҳо ва офтоб, офтобро ки ба ҳукми ҷарх таъбир карда шудааст, он офтобро бо амри як Қадири Зулҷалол ба дури чархонида, он саёротро бо он торҳои маънавӣ баста карда танзим намудан ва офтобро бо тамоми саёроташ дар як сония ба як масофае, ки панҷ соатро қатъ карда битавонанд, бо онгуна як суръат ба як тахмин ба як тарафи “Бурҷи Ҳаркӯл” ва ё ба ҷониби шамсул шумус савқ кардан, албатта бо қудрат ва амри як Зоти Зулҷалол ки Султони азал ва абад аст, савқ карда мешавад. Гуё барои нишон додани ҳашмати рубуияти худ бо ин урдуи манзумъи шамсӣ ки ба ҳукми нафарҳои фармонбардор башумор мераванд, ба болои онҳо як манер (намоишдиҳӣ) анҷом медиҳад.

Эй мӯҳтарам ситорашинос! Кадом тасодуф ба ин корҳо мудохила карда хоҳад тавонист? Дасти кадом асбоб ба ин расида хоҳад тавонист? Кадом қувват ба ин наздик шуда хоҳад тавонист? Зуд бош ту бигӯ! Оё ҳеҷ ингуна як Султони Зулҷалол, аҷзи худро нишон дода дигариро ба мудохила дар мулки худ иҷоза хоҳад дод? Оё бо хусус зиҳаётҳоро ки меъва, натиҷа ва мақсади коинот аст, ба дастҳои дигар хоҳад дод? Оё иҷоза мудохила карданро ба дигари хоҳад дод? Оё бо хусус инсонҳоро ки ҷомеътарини он меваҳо ва мукаммал тарин он натиҷаҳо ва халифа замин ва як мусофири ойнадори он султон мебошад, афсор гусихта хоҳад гузашт? Ва оё онҳоро ба табиат ва тасодуф ҳавола карда ҳушумати салтанати худро ба хечӣ хоҳад андохт? Оё камоли ҳикмати худро суқут хоҳад кард?

 

Панҷараи бисту дуюм

اَلَمْ نَجْعَلِ الْاَرْضَ مِهَادًا ۞ وَ الْجِبَالَ اَوْتَادًا ۞ وَخَلَقْنَاكُمْ اَزْوَاجًا ۞

فَانْظُرْ اِلٰٓى اٰثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِى الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا

Кураи арз, як сар аст ки; садҳазор даҳон дорад. Дар ҳар як даҳонаш, садҳазор лисон дорад. Дар ҳар лисонаш, садҳазор бурҳон дорад ки; ҳар яки бо бисёр ҷиҳатҳо ба ваҳдат, ва авсови қуддусӣ ва ба исмҳои ҳасана ва ба вуҷуби вуҷуди як Зоти Зулҷалол ки; Воҷиб-ул Вуҷуд, Воҳиди Аҳад, ба ҳар чиз қодир, ба ҳар чиз алим аст шаҳодат мекунанд.

Бале, ба аввали офаридани замин нигоҳ мекунем, ки: Аз як модда сайёла (моеъ) ки ба ҳоли моеъ қарор дошт, санг ва аз санг хок халқ шудааст. Агар моеъ мемонд, қобили зист намебуд. Он моеъ баъд аз санг шудан, монанди оҳан сахт мебуд, қобил истифода намебуд. Албатта онгуна ба ин замин ин вазиятро додааст, ҳикмати як Сонеъи Ҳаким аст, ки ҳоҷоти сокинини заминро мебинанд.

Баъдан табақа туроби, яъне табақа хокӣ, ба рӯи сутунҳои кӯҳҳо андохта шудааст, то зилзилаҳое ки аз инқилоботи дохилии он кӯҳҳо меояд, бо он кӯҳҳо танафус карда, заминро аз ҳаракаташ ва аз вазифааш ба иштибоҳ наандозат. Ҳам аз истелоӣ баҳри заминро наҷот диҳад. Ҳам ба лавозимоти ҳаёте зиҳаётҳо як – як хазина шуд. Ҳам ҳаворо соф кунад, аз газҳои зарарнок тасфия кунад, то ба танаффус қобил шавад. Ҳам онҳоро якҷо карда иддихор кунад, яъне зоҳира кунад. Ҳам ба соир маъданиҳое ки ба зиҳаёт лозим аст маншаъ ва мадор шавад.

Инак ин вазият ба вуҷуби вуҷуд ва ваҳдати як Қадири Мутлақ ва як Ҳакими Раҳим хеле қатъӣ ва бо қувват шаҳодат мекунад.

Эй мӯҳтарам ҷуғрофидон! Инро бо чӣ эзоҳ карда хоҳӣ тавонист? Кадом тасодуф ин сафина Раббониро, ки бо ин аҷоиби маснуот пур карда шудааст, як машҳари аҷоиб, яъне як намоишгоҳи аҷоиб сохта дар як масофа бист чаҳор ҳазор сола, дар як сол бо суръат чархонида, аз ашиёе, ки дар рӯи он радиф карда шудааст ҳеҷ як чизеро сақут надиҳад.

Ҳам ба санъатҳои аҷоибе ки дар рӯйи замин аст нигоҳ кун. Аносирҳо, чи дараҷа бо ҳикмат тавзиф шудааст. Бо амри як Қадири Ҳаким, ба меҳмонҳои Раҳмон ки дар рӯйи заминанд, чигуна хуб ва зебо нигоҳ мекунанд. Ба хидматҳояшон мешитобанд.

Ҳам дар дохили санъатҳои аҷиб ва ғариб ба ин хатҳои бо нақши рангоранг ки дар симои замин аст нигоҳ кун! Чигуна; барои сокининаш наҳрҳо ва рӯдҳоро, баҳр ва дарёҳоро, кӯҳҳо ва тачҳоро; ба ҷудҷо ҷудо махлуқҳо ва бандагони худ як – як мискин ва васоити нақле сохтааст, баъдан бо садҳо ҳазор аҷноси (навъи) наботот ва унвоъи ҳайвонот бо камоли хикмат ва интизом пур карда ҳаёт дода онҳоро хушҳол ва шод кардан, вақт ба вақт мунтазаман бо мавти онҳоро тархис карда, холи намуда, боз мунтазиман ба сурати “Баъсу баъдал мавт”яъне баъд аз мурдан дубора зинда кардан; ба вуҷуби вуҷуд ва ваҳдати як Қадири Зулҷалол ва як Ҳакими Зулкамол бо садҳо ҳазор лисонҳо шаҳодат мекунанд.

Алҳосил: Замин ки, равиш ки ба эҷоби санъат як машҳар (намоишгоҳ) яъне як намоишгоҳ ва ба ғуруби санъат як машҳар яъне як намоишгоҳ ва ба сафуфи (сафҳо) бандагон як масҷид ва мақарр аст; аз ингуна ин замин ба ҳукми қалби тамоми коинот ба шумор меравад, ба қадри коинот ба шумор меравад, ба қадри коинот нури ваҳдониятро нишон медиҳад.

Инак эй мӯҳтарам ҷуғрофидон! Ин сари замин, садҳазор даҳан, дар ҳар яки он даҳан, бо сад ҳазор лисони Аллоҳ (ҷ) ро бишиносонад ва ту ӯро нашиносӣ, сари худро ба ботлоқи табиат дохил намои, дарҷаи қабаҳати (ахмоқи) худро факир кун. Чи дараҷа ба як ҷазои бо даҳшат туро мустаҳақ хоҳад кард, баъдан, ба ҳуш биё. Ва сари худро аз ботлоқ берун кун. اٰمَنْتُ بِاللّٰهِ الَّذٖى بِيَدِهٖ مَلَكُوتُ كُلِّ شَىْءٍ бигӯ.

Панҷараи Бисту сеюм

اَلَّذٖى خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيٰوةَ

Ҳаёт, нуронитарин, зеботарин муъҷизоти қудрати Раббонӣ мебошад. Ва ҷомеътарин ва барроқтарин оинаҳои таҷалиёти Самадонӣ мебошад. Бале ҳаёт, бо танҳои Ҳайи Қайюмро бо тамоми исмҳо ва шууноташ мефаҳмонад. Чунки ҳаёт, як зиё, тирёқест (даво), ки ба ҳукми як маъҷуни мамзуч (якҷо шуда) аз хелеҳо сафон (сифатҳо) мебошад. Алвони сабъа дар зиё, яъне ҳафт ранг дар рушни ва мухталиф давоҳо дар тирёқ чигунна, ки мунтазиҷан яъне ба шакли махлут ёфт мешавад; онгуна низ ҳаёт, як ҳақиқатест, ки аз хелеҳо сифатҳои зиёд сохта шудааст. Як қисми сифатҳо яке дар он ҳақиқат аст, бо воситаи ҳисҳо инбасот намуда, инкишоф карда ҷудо мешаванд. Қисми аксари он сифатҳо бошад, ба сурати ҳиссиёти худашро эҳсос хоҳанд кард ва худашро ба сурати аз ҳаёт ҷӯшон хоҳанд фаҳмонд.

Ҳам ҳаёт, ризқ ва раҳмат ва иноят ва ҳикмат, ки дар тадбир ва идораи коинот ҳукм фармост тазмин мекунад. Гуё ҳаёт, онҳоро ба ақби худ гирифта, ба ҷое ки дохил мешавад онҳоро низ дар онҷо мекушад. Масалан: Ҳаёт вақте, ки ба як ҷисм, ба як бадан дохил шавад, исми Ҳаким низ таҷалли мекунад. Ошёнаи ҳаётро бо ҳикмат бо диққат сохта танзим мекунад. Дар айни ҳол исми Карим низ таҷалли намуда маскани он ҳаётро, назар ба ҳоҷати худаш тартиб ва тазъин мекунад. Боз дар айни ҳол ҷилваи исми Раҳим дида мешавад, ки барои идома ва камоли он ҳаёт бо навъҳо ва қисмҳои эҳсонот талтиф (лутф) мекунад. Боз дар ин ҳол ҷилва исми Раззоқ дида мешавад, ки ба бақо ва инкишофи он ҳаёт лозим аъзоҳои моддӣ ва маънавӣ мерасонад. Ва қисман дар баданаш идхор мекунад, яъне зоҳира мекунад. Пас ҳаёт, ба ҳукми нуқти меҳроқия (марказ); мухталаф сифат ба дохили якдигар дохилин мешаванд, балки айни якдигар мешаванд. Гуё ҳаёт тамоман ҳам илмаст, дар айни ҳол қудрат аст, ва дар айни ҳол низ ҳикмат ва раҳмат аст ва ҳоказо… Инак ҳаёт бо эътибори ин маҳияти ҷомеъи худ, як ойнаи Самадонӣ мебошад ки бо шууни Зоти Раббонӣ ойнадори мекунад инак аз ин сирр мебошад, ки Воҷиб-ул Вуҷуде ки Ҳаййи Қайюм аст, ҳаётро хелеҳо бо касрат ва бо мабазулит (арзон) ва фаровони офарида, нашр ва ташхир мекунад. Ва ҳар чизро дар атрофии ҳаёт ҷомеъ намуда, ба он ҳаёт ҳизматкор менамоид. Чунки вазифаи ҳайт бузург аст.

Бале, оинаи Самадит шудан як чизи осон нест, як вазифаи одӣ нест. Инак ин ҳайтҳои нав ба нав ки ба ҳад ва ҳисоб намеоянд ва рӯҳҳо ки аслҳо ва зотҳои ҳаётанд, дар пеши чашмони худ ҳар вақт мебинем; якбора ва аз ҳеҷ ба вуҷуд омадани инҳо, вуҷуби вуҷуд ва сифати қудсӣ ва асмои ҳуснӣ яъне исмҳои зебои як Зоти Воҷиб-ул Вуҷуд ва Ҳаййи Қайюм, монанди ламъати офтоб яъне монанди дурахшишҳо офтоб, чунонки офтобро нишон медиҳад, он вуҷуби вуҷуд ва сифати қуддусӣ ва асмои ҳуснӣ як Зоти Воҷиб-ул Вуҷудро ва Ҳаййи Қайюмро нишон медиҳад. Одаме ки осмонро намешиносад ва қабул намекунад, читур равшание ки рӯзро пуркардааст, ба инкор кардани он рӯзи равшан маҷбур мешавад. Онгуна низ, одаме ки Шамси Аҳдият ки Ҳаййи Қайюм ва Муҳйӣ ва Мумит аст нашиносат, рӯйи заминро балки вуҷуди зиҳаётҳое, ки гузаштаву ояндаро пур кардааст инкор бояд кунад ва аз ҳайвон сад дараҷа паст шуда, аз мартабаи ҳаёт суқут намуда ҷомид як ҷоҳили ҷоҳилтар бояд шавад.

 

Панҷараи Бисту чорум

لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ كُلُّ شَىْءٍ هَالِكٌ اِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ اِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

Мавт, ба қадри ҳаёт як бурҳони Рубубият аст. Як ҳуҷҷати хеле бо қуввати ваҳдоният аст. Бо далолати اَلَّذٖى خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيٰوةَ мавт, адам, иъдам, фано, ҳеҷӣ, як инқироси бе феъл нест, балки аз тарафи як Фоили Ҳаким аз хизмат тархис ва тахвили макон (иваз кардани макон) ва табдили бидун ва аз вазифа таътил ва аз ҳисси бидуни озодашон ва як асри мунтазами ҳикмат аст ки, ин дар “Мактуби Якум” нишон дода шудааст.

Бале, чигуна маснуъот ва зиҳаётҳое ки дар рӯйи замин, ба вуҷуби вуҷуд ва ваҳдонияти як Сонеъи Ҳаким шаҳодат мекунанд; онгуна низ: Он зиҳаётҳо бо маргҳояшон ба сармадӣ ва Ваҳдониятӣ як Ҳаййи Боқӣ шаҳодат мекунанд. Чунонки дар “Гуфтори Бисту дуюм” як бурҳони ваҳдат ва як ҳуҷҷати сармадӣ будани мавт, хеле бо  қувват исбот ва изоҳ карда шудааст, ин баҳсро ба он гуфтор ҳавола намуда танҳо як нуқта муҳими онро баён хоҳад кард. Ингуна ки:

Чигуна зиҳаётҳо, бо вуҷудҳояшон ба вуҷуди як Воҷиб-ул Вуҷуд далолат мекунанд. Онгуна низ: Он зиҳаётҳо бо маргҳои худ ба сармадӣ, ба воҳидияти як Ҳаййи Боқӣ шаҳодат мекунанад. Масалан: Рӯйи замин ки як зиҳаёт аст, бо интизомоти хайс бо аҳволҳои худаш чунон ки Сонеъро нишон медиҳад, дар вақти марг; яъне зимистон, бо кафани сафед рӯйи он замини мурдаро бо пинҳон кардан, назари башарро аз он замин бармегардонад. Ва ё инки назар, ба ақаби баҳори гузашта ба мозӣ рафта, як манзара хелеҳо зеботареро нишон медиҳад. Яъне ҳар баҳор ба монанди муҷиза қудрат, тамоми баҳорҳои гузашта пур аз мавҷудоти ҳаётдори замин мебошанд, аз инки ин баҳорҳо ба омадани мавҷудоти ҳаётдори орзӯи пур аз заминро ки як – як хориқа қудрат ба шумор мераванд, дубора боз дар ояндаи он баҳорҳои мавҷудоти ҳаётдорро эҳсос ба вуҷудҳояшон шаҳодат мекунанд, онгуна ба як дараҷа бо қувват ба вуҷуби вуҷуд ва ваҳдат ва бақо сармодият як Сонеъи Зулҷалол ва як Қадири Зулкамол як Қаюми Боқӣ, як Шамси Сармадӣ шаҳодат мекунанд ва он гуна далолати дурахонро нишон медиҳанд ки, хоҳ нохоҳ ба дараҷа бидиҳат ба “اٰمَنْتُ بِاللّٰهِ الْوَاحِدِ الْاَحَدِ ” гуфтан водор месозад.

Алҳосил назар ба сирри وَ يُحْيِى الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ; ин замини ҳаётдор, чунонки дар як баҳор ба Сонеъ шаҳодат мекунад; ба мурдани он, назарро ба муҷизоти қудрат ки дар ду боли гузашта ва оянда замон радиф шудааст бармегардонад. Ба ҷои як баҳор ҳазорҳо баҳорро нишон медиҳад. Баҷои як муҷиза ба ҳазорҳо муъҷизоти қудрати худ ишорат мекунад. Ва аз онҳо ҳар баҳор, аз ин баҳори ҳозир қатъитар шаҳодат мекунад. Чунки, онҳое ки ба тарафи мозӣ (замони гузашта) гузаштаанд, баробар бо исботи тоҳири худаш рафтаанд; дар ақибашон боз монанди онҳо, баҷои онҳо дигарон омадаанд. Пас асбоби зоҳири ҳеҷаст. Танҳо як Қадири Зулҷалол, онҳоро халқ карда бо ҳикмати худ ба асбоб (сабабҳо) баста намуда равон карданашро нишон медиҳад. Ва рӯйи заминҳои ҳаёдоре, ки дар замони оянда радиф шудааст, хелеҳо дурахшонтар шаҳодат хоҳанд кард. Чигуна: Аз ту, аз нест, аз ҳеҷ сохта шуда равон карда шуда, ба замин омада манзил намуда ва меҳмон шуда, вазифа дида, баъдан равон карда мешаванд.

Инак эй ғофиле, ки ба табиат қарор рафтаӣ ва дар ботлоқ ба дарҷа хафа шудан ва ғарқ шудан омадаӣ! Як чизе ки соҳиби дасти маънавие ки ба тамоми мозӣ ва мустақбил (замони гузаштаву оянда) расида натавонат, чигуна ба ҳаёти ин замин мудохила карда хоҳад тавонист? Оё тасодуф ва табиати монанди ту ки ҳеҷ андори ҳеҷ аст; ба ин мудохила карда тавонист? Начот ёфта мехоҳӣ: “Табиат, агар бошад як давфтари қудрати Илоҳӣ аст. Тасодуф бошад, як пардаи махфии ҳикмати Илоҳӣ мебошад, ки ҷаҳли моро пинҳон карда аст бигӯ, ” ба ҳақиқат наздик шав.

 

Панҷараи Бисту панҷум

Чигуна ки мазруб, албатта зарбаи далолат мекунад. Як асри бо санъат, санъаткорро эҷоб мекунад. Волида волидро иқтизо мекунад. Таҳтит (поён), фавқитро (боло) истозом (лозим) мекунад. Ва ҳоказо… монанди тамоми ин авсофи нисбие ки яке бидуни дигаре буда наметавонад, ва ин авсофи нисбиро умури  изофӣ таъбир намудаанд, ҳамон гунна имкон низ, ки дар ҷузиёт ва ҳаёти умуми коинот дида мешавад, воҷибро нишон медиҳад. Ва тамоми ҳиссиёте ки дар он дида мешавад, як феълро нишон медиҳад. Ва махлуқоте ки дар умуми он дида мешавад, холиқатро нишон медиҳад. Ва касрат ва таркибе ки дар умуми он дида мешавад, ваҳдатро истизом мекунад. Ва вуҷуб ва феъл ва холиқият ва ваҳдат, билбадаҳа ва билзарура; мавсуфҳо воҷиб ва фоил, ваҳдат ва холиқ ки; мумкин мунфеъл, касир, мураккаб яъне таркиб шуда, махлуқ набошад, онгуна мавсувҳоро мехоҳад. Онгуна бошад билбадаҳо тамоми имконоте ки дар тамоми коинот мавҷуд ҳаст, тамоми инфеолҳо тамоми махлуқотҳо, тамоми касрат ва тамоми таркибҳо, ба як Зоти Воҷиб-ул Вуҷуд, Фаъалун-Лима-Юрид, Холиқи Кулли Шеӣ, Воҳид Аҳад шаҳодат мекунад.

Алҳосил: Чигуна, аз имкон вуҷуб дида мешавад, аз инфъол феъл аз касрат ваҳдат; вуҷуди инҳо, ба вуҷуди онҳо қатъиян далолат мекунад. Онгуна низ: Сифатҳои махлуқат ва марзуқиёт ки дар болои мавҷудот дида мешавад низ, ба вуҷудҳои шуунҳои монанди сонеъият, раззоқият қатъи далолат мекунад. Вуҷуди ин сифат низ, боззарур ва билбадоҳа ба вуҷуди як Холиқ ва як Раззоқи Сонеъи Раҳим далолат мекунад. Пеш ҳар як мавҷуд бо лисони садҳо ингуна сифатҳое ки ҳамл мекунанд, ба салҳо исмҳои зебои Зоти Воҷиб-ул Вуҷуд шаҳодат мекунад. Ин шаҳодатҳо, агар қабул нашавад, тамоми ингуна сифатҳои мавҷудотро инкор кардан лозим меояд…

 

Панҷараи Бисту шашум (Ҳошия)

Ҷамолҳо ва ҳуснҳое ки дар рӯи мавҷудоти ин коинот тоза шуда ва омада мераванд, як навъӣ сояҳои ҷилваҳои як Ҷамоли Сармадӣ буданро нишон медиҳад. Бале чуноне ки баъд аз рафтани дурахшишҳое ки дар рӯи оби равони дарё дурахшида баъдан дар ақиб рафтани онҳо ва ду бора боз ба ҷои он порчаҳои он ки дар ақиб ҷараён дорад, боз бо тамоси нури офтоб ба он порчаҳои об ки бо тамоси нури офтоб медурахшонад ва ингуна ба монанди дурахшидани порчаҳои обҳое ки дар ақиб ҷори ҳастан, ҳамингуна ин дурахшишҳо ба шуоъҳои як шамси доимӣ оина шудани он порчаҳои обро нишон медиҳад, ҳамингуна ба монанди ин мисол; ламъот ва дурахшишҳои ҷамолие ки дар дарёи сайёли замон ва дар болои мавҷудоти саёра медурахшид низ, ба як ҷамоли сармади ишорат мекунанд. Ва як навъи амора ва ишораҳои ӯ мебошанд.

Ҳам ашқи ҷиддие ки дар коинот ҳаст, як Машуқи Лоязалро нишон медиҳад. Бале, чизе ки дар моҳияти дар ҳаёт вуҷуд надошта бошад, ба як сурати асосӣ чунон ки дар мевааш вуҷуд нахоҳад дошт, бо ин далолат, ашқи лоҳутие ки дар мева шаҷараи коинот ки инсон аст, нишон медиҳад ки дар тамоми коинот – фақат башаклҳои дигар – ҳақиқӣ ашқ ва муҳаббат вуҷуд дорад. Онгуна бошад ин ашқ ва муҳаббати ҳақиқие ки дар қалби коинот вуҷуд дорад, як Маҳбуби Азалиро нишон медиҳад.

Ҳам инҷизобот, ҷазбаҳо, ҷозибаҳо ки дар бисёр суратҳо дар синаи коинот тазоҳур мекунад; бо ҷазби як ҳақиқати ҷозибадори азалӣ буданро ба қалбҳо хушёр нишон медиҳад.

Ҳам бо иттифоқи аҳли кашф ва волоият ки ҳассостарин ва нуронитарин тоифа  махлуқотанд, ба завқ ва шоҳидонаш истинод намуда ба ҷилва ва таҷаллӣ як Ҷамили Зулҷалол мазҳар шуданашро ва ба шиносонидан ва дӯст доштонидани худро он Ҷалили Зулҷамол, бо завқ муталлеъ (хабардор) шудани худро он аҳли кашф ва волоият, муттафиқан (бо ҳам) хабар доданашон, боз ба вуҷуди як Зоти Воҷиб-ул Вуҷуд, як Ҷамили Зулҷалол ва он Зот ки ба инсонҳо худро мешиносонад, қатъиян шаҳодат мекунад.

Ҳам қалами тахсин тазйин (беҳтаршавӣ зебошавӣ), ки дар рӯи коинот ва дар болои мавҷудот кор мекунад, зебоии исмҳои соҳиби зоти он қалбро вазиҳан (кушод ва равшан) нишон медиҳад.

Инак ҷамоле ки рӯи коинот аст ва ашқе ки дар қалби коинот аст ва инҷизобе ки дар синнаи коинот аст, ва ҳусну ва тазиноте, ки нурониро боз мекунад. Бо он, як Ҷамоли Зулҷалол ва як Маҳбуби Лоязол ва як Маъбуди Ламязал ки исмҳояш ҷамил яъне зебо ҳаст ба ақлҳо ва ба қалбҳо нишон медиҳад.

Инак эй ғофиле ки дар торикиҳои моддиёт, дар зулумоти авҳом, дар дохили шӯбҳаҳои хафакунанда ва ғарқ кунанда боло ва пар мезанӣ ва талош мекунӣ! Ба худ биё. Ба яки сурате ки ба инсоният лоиқ аст тарақи кун. Бо ин ҷаҳор равзана нигоҳ кун. Ҷамоли воҳидотро бубин, камоли имонро ба даст биёвар, ҳақиқи инсон шав!..

(Ҳошия) Ин панҷара умум не, балки ба ақли қалб ва ба ақли муҳаббат хусусият дорад.

Панҷараи Бисту ҳафтум

اَللّٰهُ خَالِقُ كُلِّ شَىْءٍ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ وَكٖيلٌ

Дар коинот, ба ашёе ки “Асбоб ва мусабаббот”, яъне сабабҳо ва натиҷаҳо” дида мешаванд. Нигоҳ мекунем ва мебинем ки: Олитарин як сабаб яъне натиҷаи қувваташ намерасад. Пас асбоб як парда аст. эҷодкунанда мусибаббот дигар аст. Масалан: Аз беҳуда маснуот танҳо ба сурати як масоили ҷузъӣ, қувваи ҳофизаи инсон, ки ба миқдори хардал хелеҳо хурд аст ва дар дохили сирри инсон ҷо ба ҷо карда шудааст, нигоҳ мекунем. Мебинем ки: онгуна як китоби ҷомеъ, балки ба ҳукми китобхона аст ки тамоми саргузашти ҳаёташ, дар дохили он қувваи ҳофиза бидуни иштибоҳ ва ғалатӣ навишта мешавад.

Аҷабо ба ин муҷиза қудрат кадом сабаб нишон додашуда хоҳад тавонист? Оё талофифи димоғия (пӯшиши мағзи сар)? Оё зарраҳои басит ва бешуури ҳуҷайраҳо? Оё бодҳои тасодуф? Дарҳоле ки ин муҷизаи санъат, санъати онгуна як зот хоҳад тавонист, ки дар ҳашр дар вақт мусоҳиба аъмоли башар ки дар дафтари бузургии аъмоли башар нашр карда хоҳад шуд, ба хотири ба ёд овардан ва хотирнишон сохтан ва ҳар феълро ки анҷом додааст, онро барои баёд овардан; он як аз санади хурд аз он қувва ҳофиза истинсох намуда, навишта карда, ба дасти ақли ӯ хоҳад дод, санъати онгуна як Сонеъи Ҳаким буда хоҳад тавонист.

Инак, ба қувваи ҳофизаи башар мисол, тамоми тухмҳои парандагонро, ҳастаҳоро, тухумҳоро киёс кун ва ба ин муҷизаҳои хелеҳо хурд соир мусибатҳоро низ қиёс кун. Чунки ба кадом мусибатҳо ва маснавӣ нигоҳ кунӣ, онгуна як санъати хориқа ҳаст, ки танҳо сабаби адои ва басити он, балки тамоми асбоб ҷомеъ шавад, ба муқобили он изҳори аҷз хоҳанд кард. Масалан офтобро ки як сабаби бузург гумон мешавад; бо ихтиёр, бо шуур фарз намуда ба ӯ гуфта шавад: Оё вуҷуди як магасро сохта хоҳӣ тавонист?” Албатта хоҳад гуфт: “Оё эҳсони Холиқам зиё, ҳарорат бисёр аст, фақат дар вуҷуди магас монанди чашм, гӯш, ҳаёт онгуна чизҳо аст, ки на дар дӯкони ман ёфта мешавад ва на дар дохили иқтидори ман аст.”

Ҳам чигуна ки санъат ва тазийноти хориқа ки дар мусибатҳо дида мешавад, асбобро азал мекунад, ба Воҷиб-ул Вуҷуд ки мусаббибул-асбаб аст ишорат карда, бо сирри وَ اِلَيْهِ يُرْجَعُ الْاَمْرُ كُلُّهُ ба ӯ таслими умур мекунад. Онгуна низ: Натиҷаҳо, мақсадҳо, фоидаҳое ки ба мусибатҳо овезон шудааст, билбадоҳа, дар ақиби парда хеле корҳои як Рабби Карим ва як Ҳакими Раҳим буданро нишон медиҳад. Чунки асбоби бе шуур, албатта як мақсадро фақир карда яъне кӯшиш нахоҳанд кард. Ҳоле ки мебенем, ҳар махлуқе ки бавуҷуд меояд, як мақсад не, балки бисёр мақсадҳоро, бисёр фоидаҳоро, бисёр ҳикматҳоро тақиб намуда ба вуҷуд меояд. Пас маълум мешавад ки як Рабби Ҳаким ва Карим, он чизҳоро сохта равон мекунад. Он фоидаҳоро барои онҳо мақсад вуҷуд месозад. Масалан: Борон меояд. Сабабе ки зоҳиран боронро интоҷ (истеҳсол) мекунад, ҳайвонотро фикр карда, ба онҳо дилсӯхтонда марҳамат кардан чӣ қадар дур буданишон маълум аст. Пас бо ҳикмати як Холиқи Раҳим ки ҳайвонотро халқ кардааст ва ризқҳашонро таъҳуд (ваъда) кардааст: Ба имдод равон карда мешавад. Ҳатто ба борон, “Раҳмат” гуфта мешавад. Чунки бисёр осори раҳмат ва фоидаҳоро тазаммун мекунад, гуё раҳмат, ба шакли борон таҷассум карда аст, қатра – қатра меояд.

Ҳам тамоми наботот бо зиннат ки ба рӯи махлуқот табассум мекунанд ва тазийнот ва худнамоиҳое, ки ҳайвонат дар худашон нишон медиҳанд, билбадаҳа ва вуҷуби вуҷуд ва ваҳдати як Зоти Зулҷалоле, ки дар ақиби парда ғайб аст ва худро боин санъатҳои бозиннат ва зебо, шиносонидан ва дӯст доштан ва фаҳмондан хостани худро мехоҳад ва санъатҳои бо зинат ва зебое, ки дар тамоми наботот ва ҳайвонот дида мешаванд, ба вуҷуби вуҷуд ва ваҳдати Зоти Зулҷалол ки дар ақиби парда ғойб аст далолат мекунад. Пас вазиятҳои бо зинати ашё, кайфитҳои хушнамоие, ки дар ашё дида мешавад, ба сифатҳои шиносоӣ ва дӯстӣ, қатъиян далолат мекунад. Сифатҳои шиносоӣ ва дӯстӣ бошад, билбадаҳа ба вуҷуиб вуҷуд ва ваҳдати як Сонеъи Қадире ки Вадуд ва Маъруф аст шаҳодат мекунад.

Алҳосил: Аз инки сабаб, хеле одӣ, аҷиз ва мусибптҳое ки ба он иснод шудааст, хеле ба санъат ва бо қиммат аст, сабабро азл мекунад. Ҳам мақсад ва фоида мусибат низ, асбоби ҷоҳил ва ҷомидро аз миён мебардорад, ба дасти як Сонеъи Ҳаким таслим мекунад. Ҳам тазйинот ва маҳоратҳое ки дар рӯи мусибабҳо дида мешавад, ба як Сонеъи Ҳакиме ки қудраташро ба зишуурҳо фаҳмондан мехоҳад ва худро ба онҳо дӯст доштан орзу мекунад, ишорат мекунад.

Эй сабабпарасти бечора! Ин се ҳақиқати муҳимро бо чӣ эъзоҳ хоҳӣ карда тавонист? Ту чигунна худро фиреб дода хоҳӣ тавонист? Ақл дошта бошӣ, пардаи асбобро пора кун “Ваҳдаҳу ла Шарика Лаҳ” бигӯ, аз беҳад авҳом наҷот биёб.

Панҷараи бисту ҳаштум

وَمِنْ اٰيَاتِهٖ خَلْقُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَاخْتِلَافُ اَلْسِنَتِكُمْ وَ اَلْوَانِكُمْ اِنَّ فٖى ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ لِلْعَالِمٖينَ

Ба ин коинот нигоҳ мекунем ки: Аз ҳуҷайроти бадан бигир, то ба маҷмӯъи олам шомил, як ҳикмат ва танзим мавҷуд ҳаст. Ба ҳуҷайроти бадан нигоҳ мекунем, мебинем ки: Масолеҳи баданро бинанда ва идора кунонда, бо амри ӯ қонуни як зот, дар он ҳуҷайроти хеле хурд, як тадбир бо аҳмият мавҷуд ҳаст ба меъда, чигуна як қисм ризқ, ба сурати чарби иддхор (захира) шуда дар вақти хоҷат сарф мешавад. Айнан дар он ҳуҷароти хеле хурд низ, тасарруф ва иддхор мавҷуд ҳаст. Ба наботот нигоҳ мекунем; хеле ҳокимона як тарбия, як тадбир дида мешавад. Ба ҳайвонот нигоҳ мекунем, дар ниҳоят дараҷа каримона як тарбия ва рӯзгузарониро мебенем. Ба аркони азими коинот нигоҳ мекунем; барои мақсадҳои муҳим як тадвир ва танвири хашмкоронаро мебинем. Ба маҷмӯъи олам нигоҳ мекунем; ба ҳукми як мамлакати мунтазам, як шаҳр, як қаср барои ҳикматҳои олӣ, барои мақсадҳои баландмартаба яъне барои мақсадҳои пур қиммат ва бо арзиш як танзимоти мукаммал мебинем. – Чунон ки дар Мавқифи Якуми Гуфторҳои Сию дувум изоҳ ва исбот карда шудааст. – Аз як зарра бигир, то ба ситораҳо зарра миқдор ба ширк чой намемонад. Онгуна ба якдигар маънан муносибатдор ҳастанд, ки онгуна тамоми ситораҳоро мусаххар накунада ва дар дасти худ нагирад, ба як зарра ҳақиқӣ Раб шудан, ба тамоми ситораҳо соҳиб шуда лозим меояд.

Ҳам, –  чуноне ки дар Мавқифи Дувуми Гуфтори Сию дувум эзоҳ ва исбот карда шудааст – онгуна дар халқ ва тасвия самавот муқтадир набошад, ташхисоне ки дар рӯи самои башар дида мешавад, он ташахусотро эҷод карда нахоҳад тавонист. Пас онки Рабби  (парвардигори) тамоми коинот набошад, нақши самовие ки аломати фориқа, ки дар як симои инсон дида мешавад, эҷот карда нахоҳад тавонист. Инак як панҷараи бузург ба қадири коинот ки аз он нигоҳ шуд, оятҳои اَللّٰهُ خَالِقُ كُلِّ شَىْءٍ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ وَكٖيلٌ لَهُ مَقَالٖيدُ السَّمٰوَاتِ وَ الْاَرْضِ бо ҳарфҳои бузург, ба саҳифаҳои коинот навишта буданаш, бо чашми ақл низ дида хоҳад шуд. Онгуна бошад, касе ки намебинад, ё ақл надорад. Ва ё ба сурати инсон як ҷонвар аст!

 

Панҷараи бисту нӯҳум

وَ اِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهٖ

Дар як мавсими баҳор, ғарибона, мутафаккирона ба саёҳат меравфтам. Гузариш аз доманаи як теппа, як гули зарде дурахшон ва нурони ба назарам тамос намуд. Аз он ҷинс гулҳои зарде ки аз собиқ дар ватанам ва дар соир мамлакатҳои дида будам, дар хотир намуд. Ингуна як маъно ба қалб омад ки: Ин гул тура, яъне туғроие ки бошад, сиккае ки бошад ва мӯҳре ки бошад ва нақше ки бошад, албатта тамоми он навъ гӯлҳо ки дар рӯйи заминанд, мӯҳрҳои ӯ сиккаҳои ӯст.

Баъд аз тахайюли ин мӯҳр, ингуна як тасаввур омад, ки чигуна як мӯҳр як мактубе ки мӯҳр, мӯҳр шудааст. Он мӯҳр, соҳиби он мактубро нишон медиҳад; онгуна низ: Ин гул, як мӯҳри Раҳмонӣ мебошад. Ин теппае, ки бо анвои нақшҳо ва бо сатрҳои маънидори наботот навишта шудааст низ, мактуби Сонеъи ин гул мебошад.

Ҳам ин теппа низ як мӯҳр мебошад. Ин саҳро ва дашт, шакҳои мактуби Раҳмониро гирифт. Аз ин тасаввур ингуна як ҳақиқат ба зеҳн омад ки: Ҳар як чиз ба ҳукми як мӯҳри Раббонӣ, тамоми ашиёро ба Холиқи худ иснод мекунад. Мактуби котиби худаш буданро исбот мекунад.

Инак ҳар як чиз, онгуна як панҷараи тавҳид аст, ки тамоми ашиёро ба як Воҳиди Аҳад мол мекунад. Пеш дар ҳар як чиз, хусусан дар зиҳаёт онгуна хориқа як нақш, онгуна муҷизакор як санъат ҳаст, ки онки ӯро онгуна сохтааст ва онгуна маънидор нақш кардааст, тамоми ашёро эҷод карда хоҳад тавонист ва тамоми ашёро эҷодкунонда, албатта ӯ хоҳад буд. Пас онгуна тамоми ашиёро эҷод карда наметавонад, як чизро эҷод нахоҳад тавонист.

Инак эй ғофил! Ба рӯи ин коинот нигоҳ кун: Саҳифаҳои мавҷудот, ки ба ҳукми беҳад мактуботи Самадонӣ бешумор мераванд, ҳар як ин саҳифаҳои мавҷудот ки ба ҳукми мактуби Самадонианд, яке дар дохили дигаре қарор гирифтан дар болои ҳар як мактуб, бо беҳад мӯҳрҳои сиккаи тавҳид мавҷуд мебошад, шаҳодати тамоми ин мӯҳрҳоро ки такзиб карда хоҳад тавонист? Кадоми кувват онҳоро хомӯш карда метавонад? Бо қалб ва бо гӯш, диққат диҳӣ  اَشْهَدُ اَنْ لَا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ гуфтаҳоятро бояд шунавӣ.

Панҷараи сиюм

لَوْ كَانَ فٖيهِمَٓا اٰلِهَةٌ اِلَّا اللّٰهُ لَفَسَدَتَا ۞ كُلُّ شَىْءٍ هَالِكٌ اِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ اِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

Ин панҷара, ба имкон ва ҳодисаву асосгузори панҷара умум мутакаллимин мебошад. Ва ба исботи Воҷиб-ул Вуҷуд кӯчаҳо доранд. Тафсилоти инро, ба китобҳои бузурги муҳақиқин монанди “Шарҳул Мувофиқ” ва “Шарҳул Мақосид” ҳавола намуда, танҳо як ду шуоъе ки аз файзи Қуръон ва як ду шуоъе ки аз ин панҷара ба рӯҳ омадааст нишон хоҳам дод. Ингуна ки:

Муқтазои амрият ва ҳокимият: Рақиб қабул накардан аст; иштирокро рад кардан аст; мудохиларо рофеъ кардан аст… ба хотири он аст ки: Дар як деҳаи хурд ду мухтор бошад, роҳат ва низоми деҳаро хароб хоҳанд кард. Дар як ноҳия ду мудир, дар як вилоят ду волӣ бошад, ҳарҷ ва марҷ (анархизм, бенизомӣ) хоҳанд кард. Дар як мамлакат ду подшоҳ бошад, ба як тӯфонӣ ва бе назмӣ сабабият хоҳанд дод.

Модоме ки як сояи зайиф ва як намунаи ҷузъӣ соя хокимият ва амрият, дар инсонҳои ба муовинат мӯҳтоҷ ва оҷиз, ингуна роқиб ва зидро ва мудохила имсоли худро қабул накунад; аҷабо ҳокимияте, ки ба сурати салтанати мутлақ ва амрие ки ба дариҷаи рубубият аст, дар як Қадири Мутлақ, чи дараҷа он қонуни ради мудохила ба як сурати чӣ қадар бо асос ҳукмашро иҷро мекунад қиёс кун. Пас қатъитарин ва доимитарин лозим; Улуҳият ва Рубуият; ваҳдат ва инфирод мебошад. Ба ин як бурҳони баҳир (ошкор) ва шоҳиди қатъӣ, инитзоми акмал (комил) ва инсиҷоми иҷмоли коинот аст. Аз боли магас бигир, то ба кандилҳои самовот (ситорҳо) онгуна як низом мавҷуд ҳаст ки: Ақл ба муқобили он аз ҳироти худ ва аз истеҳсони худ, аз паснадидан ва зебо дидани худ “СубҳонАллоҳ,  МошоАллоҳ, Боракаллоҳ” гуфта, саҷда хоҳад кард. Агар зеро миқдор ба шарик ҷое мебуд, мудохилааш мебуд, бо далолати ояти карима لَوْ كَانَ فٖيهِمَٓا اٰلِهَةٌ اِلَّا اللّٰهُ لَفَسَدَتَا низом хароб шуда, сурат тағир мекард осори фасод дида мешуд. Дар ҳоле ки: Бо далолати فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرٰى مِنْ فُطُورٍ ۞ ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ اِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَ هُوَ حَسٖيرٌ ва бо ин ифода, назари башар, барои ҷустучӯӣ қусур чиқадар талош кунад, дар ҳеҷ як чои қусур пайдо нахоҳад кард, монда шуда ба чашм, ки манзили ӯст омада ба он ақли мунаққид ки ӯро равон карда буд хоҳад гуфт: “Беҳуда монда шудам, қусур нест”. Бо гуфтани ин ҷумла, нишон медиҳад ки: Низом ва интизом, хеле мукаммал аст. Пас интизоми коинот, шоҳид қатъӣ Ваҳдоният аст.

Биё ҳоло биёем ба масала “ҳудус” Мутакаллимин гуфтаанд ки:

Олам, мутағайир аст. Ҳар мутағайир, ҳар як ҳадис, ҳар як ҳадис, муҳдис яъне муҷид (эҷод кунанда) дорад. Онгуна бошад, як муҷиди қадими ин қоинот мавҷуд аст.

Мо низ мегӯем: Бале коинот ҳадис аст. чунки мебинем; Дар ҳар аср, дар ҳар сол, балки дар ҳар мавсим; як коинот, як олам меравад, ки дигараш меояд. Пас як Қадири Зулҷалол ҳаст, ки ин коинотро аз ҳеҷ эҷод намуд дар ҳар сол, балки дар ҳар мавсим, балки дар ҳар рӯз яке онро эҷод мекунад, ба аҳли шуур нишон медиҳад. Ва баъдан онро мегирад ва дигареро меоварад. Якеро ба дунболи дигари насб намуда, ба як сурати занҷирпеч ба риштаи замон овезон мекунад. Албатта монанди ин олам, дар ҳар баҳор ки он баҳорҳо ба ҳукми як – як коиноти мутаҷаддид (коиноти нав) ба шумор мераванд, дар пеши чашмони мо коинотҳое ки аз ҳеҷ омада ва мераванд, эҷод кунанда ин коинотҳо як Зоти Қадир аст, ки ин коинотҳо муъҷизоти қудрати ӯ мебошанд. Албатта зоте ки дар дохили олам, оламҳоро ҳар вақт офарида тағир ва табдил мекунад, қатъиян, ин оламро низ ӯ офарида аст. ва ин оламро рӯйи заминро ба он мусофирони бузург мусофирхона сохтааст.

Биёем ба баҳси “Имкон” Мутакаллимин гуфтаанд ки:

Имкон, “Мутасовиют-тарафин” аст. Яъне: Адам ва вуҷуд, ҳар ду низ мусовӣ бошад, як тахсис кунанда, як тарҷеҳ кунанда, як муҷид (эҷод кунанда) лозим аст. Чунки мумки мешавад, якдигарро эҷод карада тасосил (пайдарпар) карда нахоҳанд тавонист. Ва ё инки: + онро он дигар низ он дигариро эҷод карда, ба сурати дур яъне ба сурати мубодила ва табдил низ нахоҳад тавонист. Онгуна бошад як Воҷиб-ул Вуҷуд ҳаст, ки инҳоро эҷод мекунад. Дур яъне мубодила ва табдил ва тасосилро, бо дувоздаҳ бурҳон, яъне бо дувоздаҳ далели қатъи машҳур ба номи далелҳои арши ва сулламӣ давреро ибтол намудаанд ва тасосилро маҳол нишон додаанд. Силсилаи сабабҳоро қатъ намуда, вуҷуди Воҷиб-ул Вуҷудро исбот намудаанд.

Мо низ мегуем ки: Аз инки сабабҳо, бо тасосули бурҳон, дар ниҳояти олам қатъ шуда бошад, дар ҳар чиз ба Холиқи Кулли Шейъ махсус сиккаро нишон додан, қатъитар, осонтар аст. бо файзи Қуръон тамоми Панҷараҳо ва тамоми Гуфторҳо бар он асос рафтаанд. Баробар бо он, нуқта имкон беҳад як вусъат дорад. Бо чиҳадҳои беҳад вуҷуди Воҷиб-ул Вуҷудро нишон медиҳад. Танҳо, ба роҳи қатъӣ шудани тасосул, ки яке аз роҳ мутакаллимин аст, алҳақ ба он кӯчаи васеъ ва бузург мунхасир (иборат) нест. Балки бо роҳҳое ки беҳадду ҳисоб намеояд, ба маърифати Воҷибил Вуҷуд роҳ боз мекунад. Ингуна ки:

Ҳар як чиз, дар вуҷуди худ, дар сифати худ, дар муддати боқии худ дар ҳоле, ки дар дохили имконот беҳад, яъне дар роҳҳо ва ҷиҳатҳои хеле бисёр зиёд мутахайир (дар ҳайрат) аст, мебенем ки, дар дохили он ҷиҳатҳои беҳад аз нигоҳи вуҷуд, як роҳ мунтазамро таъқиб мекунад. Ҳар як сифатро низ ба як тарз махсус ба ӯ медиҳад. Тамоми сифат ва ҳолҳое ки дар муддати бақои худ тағйир дода аст низ, бо ингуна як тахсис дода мешавад. Пас бо ирода як мухасис, бо тарҷеҳи як муроҷҷеҳ, бо эҷоди як муҷиди ҳаким аст, ки дар дохили роҳҳои беҳад, дар як роҳи бо ҳикмат онро савқ мекунад. Сифат ва аҳволи мунтазамро ба ӯ мепӯшонад. Баъдан аз инфирод берун намуда, бо як таркиб ба ҷисм ҷузъ месозад; имконот зиёдтар мешавад. Чунки: Дар он ҷисм ба ҳазорон тарз буда хоҳад тавонист. Дар ҳоле ки дар дохили он вазиятҳои бе натиҷа, як вазияти махсус ва бо интиҷа ба ӯ дода мешавад, ки муҳим натиҷаҳо ва фоидаҳо ва дар он ҷисм вазифаҳо болои он ҷисм анҷом дода мешавад. Имконот хеле бисёртар тазйид мекунад. Чунки: Ба ҳазорон тарз буда хоҳад тавонист. Инак дар дохили он ҳазорон тарз, як вазият дода мешавад, бо он вазияти муҳим вазиятҳои болои он анҷом дода мешавад ва ҳоказо… То ҷое, ки меравад хелеҳо зиётдтар қатъӣ вуҷуби вуҷуди як Ҳакими Мудаббирро нишон медиҳад. Бо амри як Амири Алим савқ шуданашро мефаҳмонад. Ҷисм дар дохили ҷисм, тамоми ин таркибот ки дар дохили якдигар ҷузъ шуда мераванд; чигуна як нафар, дар дасти худ, дар қатъи худ, дар булуғи худ, дар баталёни худ, дар гурӯҳҳои худ, дар ордуи худ мутдохил дар ҳар яки он ҳаётҳо як – як вазифа махсус, як – як нисбати бо ҳикмат, як – як хизмати бо интизом пайдо мекунад.

Ҳам чигуна ки, як ҳуҷайраи мардумаки чашми ту; дар чашми ту як нисбат ва як вазифа дорад. Ба ҳаёти умуми сирри ту низ як вазифа ва хизмати бо ҳикмат дорад. Зеро миқдор иштибоҳ кунад, сиҳат ва идора будан хароб хоҳад шуд ба рагҳои хун, ба ҳисс ва ҳаракоти асабҳо, ҳатто дар умуми ҳаёти бидун як – як вазифа махсус, як – як вазияти бо ҳикмат дорад. Дар дохили ҳазорон имконот, бо ҳикмати як Сонеъи Ҳаким он вазъияти муайян дода шудааст. Онгуна низ: Ин мавҷудоте ки дар коинот дида мешаванд, ҳар яке бо зоти худаш, бо сифати худаш, дар дохили хели роҳҳои имконот; як вуҷуди хос ва як сурат бо ҳикмат ва сифатҳои бо фоида чи гуна ки ба як Воҷиб-ул Вуҷуд шаҳодат мекунад; онгуна низ: Дар вақти дохил шудан ба мураккабот (таркибот), дар ҳар як мураккаб бо як лисони дигар боз Сонеъи худро эълон мекунад. Рафта – рафта, то ба бузургтарин мураккаб нисбат ва вазифааш, бо эътибори хизматаш ба вуҷуби вуҷуд ва ихтиёр ва ирода Сонеъи Ҳаким шаҳодат мекунад. Чунки: Як чизро, ба тамоми мураккаботи бо ҳикмат, ба сурати муҳофиза намудани муносибат ҷобаҷо намудан, Холиқи тамоми он мураккабот буда хоҳад тавонист. Пас як чиз бо ҳазорон лисон ба ҳукми шаҳодат кунанда ба ӯ мебошад. Яъне бо ҳазорон лисон ба ӯ шаҳодат мекунанд. Инак танҳо ба мавҷудоти коинот, балки ба адади сифат ва мураккаботи мавҷудот низ аз нуқтаи имконот ба вуҷуди Воҷиб-ул Вуҷуд шаҳодатҳо меояд…

Инак эй ғофил! Инак шаҳодатҳоро, ин садоҳоро ки коинотро пур кардааст нашунидан… чӣ дараҷа кӯр ва беақл будан лозим меояд? Зуд бош ту бигӯ!..

 

Панҷараи сию якум

لَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنْسَانَ فٖٓى اَحْسَنِ تَقْوٖيمٍ ۞ وَ فِى الْاَرْضِ اٰيَاتٌ لِلْمُوقِنٖينَ ۞ وَ فٖٓى اَنْفُسِكُمْ اَفَلَا تُبْصِرُونَ

Ин панҷара, панҷараи инсон аст ва анфуси мебошад. Ва аз чиҳати анфуси тафсилоти ин панҷараро ба ҳазорон китобҳои муфассали маҳаққиқони авлиё ҳавола намуда, танҳо ба як чанд асосе, ки аз файзи Қуръон гирифтаам, ишорат хоҳам кард. Ингуна ки:

Чунонки дар “Гуфтори Ёздаҳум” баён карда шудааст: “Инсон, онгуна як нусхаи ҷомеъ мебошад ки; Ҷаноби Ҳақ, тамоми исмҳои худро, бо нафси инсон ба инсон эҳсос мекунад”. Тафсилоташро ба дигар гуфторҳо ҳавола намуда танҳо танҳо се нуқтаро нишон ҳоҳем дод.

НУҚТАИ ЯКУМ: Инсон, бо се ҷиҳат ба исмҳои Илоҳӣ як оина аст.

Ваҷҳи якум: Дар шаби зулумот яъне торикиҳо, чигуна нурро нишон медиҳад, онгуна низ инсон, бо заъф ва аҷзаш, бо фақр ва ҳоҷоташ, бо нуқс ва қусураш, қудрат, қувват, ғано ва раҳмати як Қадир Зулҷалолро мефаҳмонд. Ва ҳоказо… Ба хелеҳо бисёр авсофи Илоҳӣ бо ин сурат оинадорӣ мекунад. Ҳатто дар беҳат аҷиз ва бениҳоят заъифаш, ба муқобили беҳад аъдоиш (душманонаш) бо ҷустуҷӯ кардани як нуқтаи истинод, виҷдон доимо Воҷиб-ул Вуҷуд нигоҳ мекунад. Ҳам дар бениҳоят фақираш, дар дохили бениҳоят хоҷоташ, ба муқобили мақсадҳои бениҳоят аз ин ки ба ҷустуҷӯи як нуқтаи истинод маҷбур аст, виҷдон доимо аз он нуқта ба даргоҳи як Ғании Раҳим такя намуда, бо дуо даст боз мекунанд. Пас дар ҳар виҷдон аз ҷиҳати ин нуқтаи истинод ва нуқтаи истимдод, ду панҷараи хурд, ба боргоҳи раҳмати Қадири Раҳим боз мешавад, ҳар вақт бо он нигоҳ карда хоҳад тавонист.

Ойнадори ваҷҳи дувум бошад: Бо ҷузёт монанди ҷузъи илм, ҷузъи қудрат, ҷузъи басар, ҷузъи самеъ (шунавоӣ), ҷузъи моликият, ҷузъи ҳокимият, ки аз навъӣ намунаҳо ба инсон дода шудааст; ба илм, ба қудрат ба баср, ба самеъ, ба ҳокимияти рубубияти Молики коинот оинадори мекунад. Онро фаҳмида, мефаҳмонд. Масалан: Ман чигуна ин хонаро сахтам ва сохтанашро медонам ва мебинам, месозад, идора мекунад. Ва ҳоказо…

 Ойнадори ваҷҳи севум: Инсон, ба нақшҳои исмҳои Илоҳӣ ки дар болояш дида мешавад, оинадори мекунад. Чунонки дар оғози Мавқифи Сеюми Гуфтор Сию дувум як миқдор эъзоҳ шудааст, дар моҳияти ҷомеъи инсон аз ҳафтод зиёдтар исмҳое ки накшаҳояш зоҳир ва ошкор, дар инсон мавҷуд мебошад. Масалан: Аз офариниши ту, исми Сонеъ, Холиқ ва аз ҳусни тақвими ту, исмҳои Раҳмон ва Раҳим ва аз ҳусни тарбияи ту исмҳои Карим ва Раҳим ва ҳоказо… Бо тамоми аъзо ва олоташ бо ҷиҳозот ва ҷавоҳирҳояш, бо латоиф ва маънавиёташ, бо ҳавос ва ҳиссиёташ, ҷудо – ҷудо нақшаҳои, ҷудо – ҷудо исмҳоро нишон медиҳад. Пас чи гуна ки исмҳо як исми азим мавҷуд ҳаст, ингунат низ: Дар нақши он исмҳо низ як нақши аъзам мавҷуд ҳаст ки: Он низ инсон аст.

Эй инсоне ки худро инсон медонӣ! Худро бихон. Вагарна ба ҳукми ҳайвон ва инсони ҷомида шудан эҳтимол аст.

НУҚТАИ ДУЮМ: Ба як сирри муҳими аҳадият ишорат мекунад. Ингуна ки:

Чигуна рӯҳи инсон ба тамоми ҷасад онгуна як муносибат дорад ки; тамоми аъзоҳояшро ва доруҳояшро ба якдигар кӯмак мекунанд. Яъне, авомири теквинӣ ки ҷилва иродаи Илоҳӣ аст ва рӯҳ ки аз он амр вуҷуди хориҷӣ пӯшонида шуда як қонуни амрӣ ва латоифи Раббонӣ мебошад, дар идораи онҳо, дар шунидани садоҳои маънавии онҳо ва дар дидани хоҷати онҳо ба якдигар монеъ намешавад; (латифаи Раббонӣ, як ҳисси хеле ҳасос ва зариф мебошад ки вобаста ба қалб буда ва султони тамоми ҳиссиёт мебошад) рӯҳро ба иштибоҳ намеандозад. Ба рӯҳ, дур – наздик ба ҳукми яке мебошад… Ба якдигар парда намешавад. Агар бихоҳад бисёреашро ба кӯмаке ки мерасонад. Агар бихоҳад бо ҳар чиз фаҳмида хоҳад тавонист, ҳисс карда хоҳад тавонист, идора карда хоҳад тавонист. Ҳатто бисёр нуроният касб карда бошад, бо ҳар чиз хоҳад дида хоҳад тавонист ва шунида хоҳад тавонист. Ингуна низ: “Ва Лиллаҳилмасалул-аъла” Ҷаноби Ҳақро, рӯҳ ки модом қонуни амри ӯ мебошад, дар ҷисм ва аъзои инсон, ки як олами хурд аст, ин вазъиятро нишон медиҳад; албатта дар коиноте, ки як олами акбар аст, ба иродаи куллӣ ва ба қудрати мутлақи он Зоти Воҷиб-ул Вуҷуд, беҳад феълҳо, беҳад садоҳо, беҳад дуоҳо, беҳад корҳо, ба ҳеҷ як ҷиҳат ба ӯ сангин нахоҳад омад. Ба якдигар монеъ нахоҳад шуд. Он Холиқи Зулҷалолро машғул нахоҳад кард, ба иштибоҳ нахоҳад андохт, тамоми онҳоро якбора хоҳад дид, тамоми садоҳоро якбора хоҳад шунид. Барои ӯ дур – наздик яке аст. Агар бихоҳад, тамоми онҳоро ба кӯмаки яке онҳо равон хоҳад кард. Ба ҳар чиз, ҳар чизро дида хоҳад тавонист. Садоҳояшонро шунида хоҳад тавонист ва бо ҳар чиз ҳар чизро хоҳад фаҳмид. Ва ҳоказо!..

НУҚТАИ СЕВУМ: Ҳаёт як моҳияти хеле муҳим ва як вазифаи бо аҳмиятро доро мебошад. Фақат он баҳс, чунон ки дар Панҷараи Ҳаёт ва дар Гуфтори Ҳаштуми Мактуби Бистум тафсили он зикр шуда аст; он баҳсро ба он ҳавола намуда танҳо инро ихтор мекунем ки:

Дар ҳаёт, нақшҳои омехта ба сурати ҳиссиёти ҷӯшон, ба хелеҳо зиёд исмҳо ва шууноти зотӣ ишорат мекунад. Ба як сурати хеле дурахшон ба шууроти Зоти Ҳаййи Қайюм оинадорӣ мекунад. Изоҳи ин сирр, ба муқобили ононе, ки Аллоҳ (ҷ.ҷ.) ро намешиносанд ва то ҳол том тасдиқ накардаанд инки замонаш набуд, он дарвозаро баста мекунем.

 

Панҷараи сию дуюм

هُوَ الَّذٖٓى اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدٰى وَدٖينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدّٖينِ كُلِّهٖ وَ كَفٰى بِاللّٰهِ شَهٖيدًا ۞

قُلْ يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اِنّٖى رَسُولُ اللّٰهِ اِلَيْكُمْ جَمٖيعًا الَّذٖى لَهُ مُلْكُ السَّمٰوَاتِ وَ الْاَرْضِ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ يُحْيٖى وَ يُمٖيتُ

Ин панҷара, Офтоби самои Рисолат, балки офтоби офтобҳо ки Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.) аст, панҷараи он зот мебошад.

Ин панҷара хеле дурахшон ва бисёр бузург ва хеле нуронӣ, чунки дар Рисолаи Меъроҷ ки Гуфтори Сию якум ва Рисолаи Нубуввати Аҳмадӣ (с.а.в.) ки Гуфтори Нуздаҳум аст ва дар Мактуби Нуздаҳум ки нуздаҳ ишоратро ҳоъз (дар бар гирифтан) мебошад, чи дараҷа нуронӣ ва зоҳир буданаш исбот карда шудааст, он ду гуфторро ва он мактубро ва ишорати нуздаҳум он мактубро дар ин мақом фикр карда, саҳнаро ба онҳо ҳавола намуда, танҳо мегуем ки:

Зоти Аҳмадӣ (с.а.в.) ки як бурҳони нотиқи тавҳид аст, бо ҷиноҳҳои (парҳои) рисолат ва вилоят, яъне бо як қуввате ки қабл аз худаш иҷмоҳои силсилаи анбиёро ва асфиёҳоро тазаммун намуда, Ваҳдониятро нишон дода эълон кардааст. Ва монанди олами Исломият, як панҷараи васеъ, дурахшон ва нурониро ба маърифатуллоҳ боз намудааст. Монанди Имони Ғазолӣ, Имоми Раббонӣ, Муҳиддини Арабӣ, Абдулқодири Гелонӣ миллионҳо муҳақиқини асфиё ва сиддиқин, аз он панҷара нигоҳ мекунанд, ба дигарон низ нишон медиҳанд. Аҷабо ингуна панҷараро баста кунанда як парда мавҷуд ҳаст? Ва оё онгуна ӯро иттиҳом намуда, аз ин панҷара нигоҳ намекунад ақл дорад? Зуд бош ту бигӯ!

Панҷараи сию сеюм

اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذٖٓى اَنْزَلَ عَلٰى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجًا قَيِّمًا ۞ الٓرٰ كِتَابٌ اَنْزَلْنَاهُ اِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ اِلَى النُّورِ

Тамоми панҷараҳое ки гузашт, яъне қатраҳое аз баҳри Қуръон будани онро фикр кун. Баъдан дар Қуръон, ба ҳукми нурҳои тавҳид, чӣ қадар мавҷуд буданро қиёс кардан хоҳӣ тавонист. Ба он Қуръон ки монеъ ва маъдан ва асли тамоми он панҷараҳо мебошад, ба яу сурати хеле муҷамал, ба як тарзи басит низ нигоҳ шавад, боз ҳам як панҷара ҷомеъи хеле дурахшон ва нурони мебошад. Чиқадар қатъӣ ва дурахшон ва нуронӣ будани он панҷараро ба Гуфтори Бисту панҷум, ки Рисолаи Эъҷози Қуръон аст ва Ишорати Ҳаҷдаҳуми Мактуби Нуздаҳуми ҳавола мекунем. Ба арши Раҳмоние ки Зоти Зулҷалол ки Қуръонро ба мо равон кардааст, ниёз карда мегӯем:

اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذٖٓى اَنْزَلَ عَلٰى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجًا قَيِّمًا ۞ الٓرٰ كِتَابٌ اَنْزَلْنَاهُ اِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ اِلَى النُّورِ

*      *     *      

Ихтор

Ин Мактуби Сию севум, ки Сию се Панҷара аст, онро ки имон надорад ИншоАллоҳ ба имон хоҳад овард. Онро ки имонаш заиф аст, имонашро бо қувват хоҳад сахт. Онро ки имони қавӣ ва тақлидӣ дорад, имонашро таҳқиқӣ хоҳад сохт. Онро ки имони таҳқиқӣ дорад, имонашро васеъ хоҳад сахт. Ба кассе ки имонаш васеъ аст, дар маърифатуллоҳ ки асос ва мадори тамоми камолоти ҳақиқӣ аст, тарақиёт хоҳад дорад; хелеҳо нуронитар, хелеҳо дурахшонитар манзараҳоро боз хоҳад кард.

Инак бахтиёр ин, “Як панҷара барои ман кофӣ омад, кофист” гуфта нахоҳӣ тавонист. Чунки: Ба ақли ту қаноат омада бошад, ҳисси худро гирифта бошад; қалби ту низ ҳисси худро мехоҳад. Рӯҳи ту низ ҳисси худро мехоҳад. Ҳато хаёл низ аз он нур ҳисси худро хоҳад хост. Бинаеналейҳ ҳар як панҷара ҷудо – ҷудо фаидаҳо дорад.

Дар Рисолаи Меъроҷ асл мухотаб, мӯъмин будан; мулҳид ба дараҷаи дуввум дар мақом истимоъ қарор дошт. Дар ин рисола бошад; мухотаб мункир мебошад; дар мақомҳои истимоъи мӯъмин қарор дорад. Инро фикр намуда бояд нигоҳ шавад.

Танҳо мутаассифона, бинобар як сабаби муҳим ин мактуб аз ин ки бо суръат навишта шудааст ва ҳатто аз ингуна дар ҳоли мусвадда (сиёҳнавис) монда буд, албатта дар тарзи ифода оид ба ман мушавашият ва қусурҳо хоҳад буд. Бо назари омузандаву нигоҳ карданашонро ва агар аз дасташон биёяд ислоҳи онҳоро ва бо мағфират ба ман дуо намуданашонро аз бародарони худ мехоҳам…

وَالسَّلَامُ عَلٰى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدٰى وَالْمَلَامُ عَلٰى مَنِ اتَّبَعَ الْهَوٰى

سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَٓا اِلَّا مَا عَلَّمْتَنَٓا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَلٖيمُ الْحَكٖيمُ

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّمْ عَلٰى مَنْ اَرْسَلْتَهُ رَحْمَةً لِلْعَالَمٖينَ وَ عَلٰى اٰلِهٖ وَ صَحْبِهٖ وَ سَلِّمْ اٰمٖينَ

*         *       *